156
MeteoRLS-in köməyi ilə buludların bütün forma və
növləri ayırd edilir: Ci, Cc, Cs, As, Sc, Nc, St, Cu, Cb. Bulud
sisteminin ayırd edilməsinin dəqiqliyi 80-90% -dir. Maye və
bərk yağıntıların intensivliyinə görə qradasiyaları belədir: zəif,
mülayim, çox güclü. Temperaturun izoterm və inversiya
təbəqələri ayırd edilir. Atmosferin zondlanması 30 km -ə kimi
mümkündür.
Radiolokasiya üç üsulla həyata keçirilir: 1) obyektin
şüalandırılması və ondan əks olunan şüanın qəbulu; 2)
obyektin şüalandırılması və onun təkrar şüalandırdığı
(retranslyasiya olunan) dalğaların qəbulu; 3) obyektin özq
tərəfindən şüalandırdığı radiodalğaların qəbulu.
Lidar ( Lidar – Laight Detection and Ranging)
atmosferin spektrin optik diapazonunda lazer zondlanmasını
həyata keçirmək üçün cihaz.
Ümumi mənada lazer lidarda istiqamətlənmiş işıq
şüalanmasının
impuls
mənbəyi
kimi
istifadə
olunur.
Radiodiapazondan fərqli olaraq, tezliyin işıq diapazonunda
dalğa uzunluqlarının, xüsusilə də görünən və ultrabənövşəyi
şüalar üçün kiçik olduğundan lokasiya siqnalının əksetdiriciləri
atmosferin bütün molekul və aerozol tərkib hissələridir.
Lidarın əsas aktiv elementi lazer şüalanma mənbəyidir.
Lazer şüalanmasının bütün əsas energetik, zaman, məkan,
spektral və polyarizasiya xarakteristikaları bilavasitə lazer
mənbəyinin özündə həyata keçirilir.
Atmosferin lazer zondlanmasının prinsipi ondan ibarətdir
ki, lazer şüası yayılarkən havanın molekul və qeyri-bircinsliyi,
onda olan qarışıqların molekulu, aerozol hissəcikləri tərəfindən
səpələnir,
müəyyən qədəri udulur
və özünün
fiziki
parametrlərini (tezlik, impulsun forması və s.) dəyişir.
Atmosferin lazer zondlanması əsasən ultrabənövşəyi,
görünən və mikrodalğa diapazonunda həyata keçirilir.
Optik lokasiya metodu. Exo- və radiolokasiya metoduna
analojudur.
157
Lazer
lokasiyasının
ümumi
sxemi
şək.6.3
–də
verilmişdir.
Lazer şüalanmasının dayaq mənbəyi 1, 2 optik
sistemindən keçməklə
0
W gücünə malik qısa
impulsunu
şüalandırır. 3 obyekti tərəfindən səpələnən şüanın bir hissəsi 4,
qəbuledici 5 teleskopuna düşür. Ondan sonra 6 interferensiya
filtrindən keçərək, 7 fotoqəbulediciyə daxil olur. Sonra isə
siqnal 8 blokunda emal olunur.
Ümumi halda tədqiq olunan obyekt tərəfindən səpələnən
şüanın gücü
s
W
r məsafəsinin funksiyası olmaqla aşağıdakı
kimi təyin olunur:
2
0
4 r
r
F
r
k
r
n
W
r
W
s
(2.2)
burada
- əks səpələnmənin en kəsiyi;
r
n
- r məsafəsinin
funksiyası kimi səpələyici hissəciklərin konsentrasiyası;
r
k
-
atmosferin buraxma əmsalı;
F
- optik sistemlərin effektivliyini
və eksperimentin texniki parametrlərini nəzərə alan fiziki
parametr;
2
/
c
r
- zondlamanın dərinliyi.
Şək.6.3 Lidarın ümumi sxemi.
158
Şək.6.4
Çoxdalğalı MВЛ-60 lidarı. Atmosfer aerozolları
və atmosferdə bulud törəmələrinin xarakteristikalarının məsafədən
operativ analizi üçün hazırlanmışdır. 1064 (İQ), 532 (yaşıl), 355
(UB) nm dalğa uzunluqlarında işləyir.
Kombinaiyalı səpələnmə metodu. İşıq qaz
molekulları tərəfindən səpələndikdə səpələnən şüa
tezliyinin yerdəyişməsi baş verir. Qazın hər bir
molekulu, ancaq ona xas olan tezliyin kombinasiyalı
yerdəyişməsinə malikdir. Qaz molekullarından ibarət
olan mühit, ancaq ona xas olan kombinasiyalı spektrə
malikdir. Onun qeyd edilməsi, udma zolağının
yerdəyişməsinin təhlili yolu ilə tədqiq olunan mühitdə
qarışıqların olmasını təyin etməyə imkan verir.
Kombinasiyalı
səpələnmə
kiçik
en
kəsiyinə malik olduğuna görə bu metod kiçik
məsafələrdə (bir-neçə on metr, məsələn, tüstü
borularından zərərli tullantılara nəzarət üçün) istifadə
olunur.
Şək. 6.5 –də kombinasiyalı səpələnmə
metodu ilə atmosferin tərkibinin məsafədən təhlili
üçün qurğunun blok sxemi, şək. 6.6 –da isə lazer
zondlama metodu ilə neftin yanma məhsullarında
159
alınmış
kombinasiyalı
səpələnmə
spektrləri
göstərilmişdir.
Şək. 6.5
Kombinasiyalı səpələnmə metodu vasitəsilə
Şək. 6.6 neftin yanma məhsullarında alınmış kombinasiyalı
səpələnmə spektrləri
Atmosfer
havasının
qaz
tərkibinin
nəzarəti.
Dostları ilə paylaş: |