164
Hər bir məntəqədə azı iki-üç tədqiqat yeri
ceçilməlidir: biri çirklənmə mənbəyindən yuxarıda
(verilmiş
məntəqəyə
nəzərən
obyektin
fon
vəziyyətinin xarakteristikası üçün), biri-ikisi isə
çirklənmə mənbəyindən aşağıda.
Suyun mütləq şəkildə təyin olunan
keyfiyyət göctəriciləri:
- suyun temperaturu;
- asılmış maddələr;
-
pH
;
- həll olmuş oksigen;
- oksigenin biokimyəvi sərfi;
- iylər;
- əsas ionlar;
- biogen komponentlər;
-
kimyəvi
çirkləndiricilər:
neft
məhsulları,
fenollar,
pestisidlər,
ağır
metal
birləşmələri;
- radionuklidlər.
Səth
və
yeraltı
suların
çirklənmə
dərəcəsinin qiymətləndirilməsi müxtəlif kimyəvi,
fiziki, bioloji göctəricilərə əsasən həyata keçirilir.
KÇG
10
göstəricisi (maddənin YVKH –ni 10 dəfə aşan
kimyəvi çirklənmə göstəricisi) aşağıdakı kimi təyin
olunur:
10
1
10
i
i
i
YVKH
C
KÇG
burada
i
C
- suda i-ci kimyəvi maddənin
konsentrasiyası,
i
YVKH
- balıq təsərrüfatı üçün
165
müəyyən edilmişdir. Ekoloji böhran (EB) və ekoloji
fəlakət (EF) zonaları üçün səth və yeraltı suların
çirklənmə dərəcəsinin qiymətləndirilməsinin bəzi
meyarları cəd. 2.1 və 2.2 –də verilmişdir.
Hidrobioloji indikatorlar
Vahid
hidrobioloji
göstərici
olmadığından,
suyun
keyfiyyəti
zoobentozun
vəziyyətini əks etdirən xarakteristikalar yığımı ilə
təyin olunur.
Okean
və
dəniz
sularının
çirklənməsinin monitorinqi. Dəniz və okeanların
monitorinqi – suların çirklənmə səviyyəsini, onun
yayılma
dinamikasının,
dəniz
ekosistemərinin
vəziyyətinin
təyini
məqsədi
ilə
biosenozların
vəziyyətinin izlənməsi, təbii və antropogen amillərin
təsiri altında onların dəyişməsinin qiymətləndirilməsi
və proqnozu.
Cədvəl 2.1
Səth sularının kimyəvi çirklənmə dərəcəsinin
qiymətləndirmə meyarları
Göstəricilər
Nisbətən
qənaətbəxş
vəziyyət
EB
zonası
EF
zonası
Kimyəvi
maddələr, YVKH
I-II
dərəcəli
təhlükə
III-IV
dərəcəli
təhlükə
1
1
5 – 10
50 – 100
10
10
KÇG
10
I-II
dərəcəli
1
166
təhlükə
III-IV
dərəcəli
təhlükə
10
35 – 80
500 -ə kimi
80
100
Oksigenin
kimyəvi istifadəsi- OKİ-
fona nəzərən, mq/l
10
10 – 20
20 – 30
Həll
olmuş
oksigen,% doyma
80
20 – 50
10 – 20
Oksigenin
biokimyəvi istifadəsi, OBİ
5
1
10 – 100
100
Nitritlər, YVKH
1
5 – 10
10
Nitratlar, YVKH
1
10 – 20
20
Minerallaşma, q/l
1
2 – 3
3
Cədvəl 2.2
Təsərrüfat obyektləri üçün yeraltı suların
çirklənmə dərəcəsinin qiymətləndirmə meyarları
Göstəricilər
Nisbətən
qənaətbəxş
vəziyyət
EB
zonası
EF
zonası
Çirkləndirici
maddələrin
miqdarı
(
nitratlar,
fenollar,
ağır
metallar,
SPAV,
neft),
YVKH
3 – 5
10 – 100
100
Xlorüzvülü
birləşmələr, YVKH
1
1 – 3
3
Konserogenlər,
benz(a)piren, YVKH
1
1 – 3
3
Çirklənmə
ərazisinin sahəsi, km
2
0,5
3 – 5
8
Minerallaşma, q/l
3
10 – 100
100
167
Bununla
əlaqədar
olaraq,
məlumatın
alınmasınin əsas prinsipi müşahidələrin kompleks
olmasıdır, yəni çirklənmiş və həmçinin nisbətən təmiz
sulu
akvatoriya
ərazilərində
ekosistemlərin
hidrokimyəvi,
hidrofiziki
və
hidrobioloji
xarakteristikalarının əlaqəli təyini.
I
qrup
dəniz
stansiyaları
–
akvatoriyanın daha çox çirklənmiş ərazilərində
çirklənmə dərəcəsinin operativ aşkar edilməsi. Tam
proqram üzrə aparılan müçahidələr ayda bir dəfə
keçirilir və aşağıdakılar təyin olunur: 1) çirkləndirici
maddələr ( neft məhsulları, pestisidlər, ağır metallar,
fenollar və s.); 2)mühitin göstəriciləri (həll olmuş
oksigen, hidrogen sulfit, ümumi fosfor vəs.); 3)
hidrometeoroloji rejimin elementləri (suyun duzluğu,
suyun və havanın temperaturu, küləyin və axının
istiqaməti və sürəti, suyun şəffaflığı və rəngliyi); 4)
fito- və zooplanktonun, zoobentosun və perifitonun
əsas xarakteristikaları ( orqanizmlərin ümumi miqdarı,
növlərin sayı, ümumi biokütlə və s.).
II qrup dəniz stansiyaları – sahil
rayonlarda və açıq dəniz ərzilərində yerləşdirilir ki, bu
yerlərə də çirkləndirici maddələr miqrasiya prosesi
nəticəsində daxil olur. Dəniz sularının çirklənmə
səviyyəsinin mövsümi və illik dəyişməsini öyrənmək
üçün istifadə olunur. Müşahidələr I qrup stansiyalarda
olduğu proqram üzrə hər ay aparılır.
III qrup dəniz stansiyaları – fon
çirklənmə səviyyəsini və onların mövsümi və illik
Dostları ilə paylaş: |