160
Qaz- və buxar formalı qarışıqların analizi
üçün hava nümunəsinin seçilməsi havanın xüsusi bərk
və ya maye uducularla sorulması hesabına həyat
keçirilir ki, bu
uducularda
qaz qarışığı
ya
kondensasiyaya və ya adsorbsiyaya uğrayır.
Son
illər
mikroqarışıqları
konsentrləşdirmək üçün, həll olan hemosorbentlərdən,
pərdəli polimer sorbentlərdən (polisorblar, porapaklar,
tenake və s.) istifadə olunur. Bu sorbentlər çirklənmiş
havadan ən müxtəlif kimyəvi maddələri tutmağa
imkan verir. Polimer sorbentlərin ən əsas üstünlüyü
onların hidrofobluğu (havanın rütubəti tutucuda
konsentrləşmir və analizə mane olmur) və uzun
müddət ərzində nümunənin ilkin tərkibinin dəyişməz
saxlamasıdır.
Atmosfer havasının qaz- və buxar formalı
qarışıqlarının
konsentrasiyasının
nəzarəti
qazanalizatorların köməyilə həyata keçirilir. Belə
qazanalizatorlar ondakı zərərli qazların miqdarının ani
və fasiləsiz nəzarətini həyata keçirməyə imkan verir.
Toksiki maddələrin ekspres-təyini üçün
sadələşdirilmiş universal qazanalizatorlardan istifadə
edilir (UQ-2, QX-2 və s.). Belə qazanalizatorlar
analizin xətt-kolaristik metoduna əsaslanmışdır. Bərk
maddə (uducu) ilə doldurulmuş indikator borularından
havanın sorulması zamanı indikator tozunun rənginin
dəyişməsi baş verir. Rənglənmiş təbəqənin uzunluğu
tədqiq olunan maddənin
l
mq /
şkalası ilə ölçülən
konsentrasiyasına mütənasibdir. UQ-2 universal qaz
161
analizatoru
16
müxtlif
qaz
və
buxarın
konsentrasiyasını
təyin
etməyə
imkan
verir.
Ölçmələrin xətası
%
10
-dir.
Konsentrasiyanın DOAC-4P cihazı ilə
nəzarəti tamamilə avtomatlaşdırılmışdır ( şək. 6.7 ).
Hal-hazırda bu, dünyada baxılan qazanalizatorlardan
ən dəqiqidir. DOAC-4P köməyi ilə real zamanda və
böyük dəqiqliklə bir çox yüksək toksikli qazların,
məsələn xlorun, civə buxarının, kükürd hidridlərinin,
ftorhidrogenin konsentrasiyasını çox böyük dəqiqliklə
ölçmək mümkündür. Bundan əlavə cihaz azot
oksidlərinin, kükürdün,
Şək. 6.7. DOAC-4P cihazı
karbohidrogenlərin, formaldeqidin, ozonun və
atmosferi çirkləndirən bir çox digər qazların
konsentrasiyasını da ölçə bilər.
Bu növ analizatorların köməyi ilə
atmosferdə xeyli qaz təyin olunur: amiak, azot oksidi,
azot-2 oksid, azot turşusu, kükürd -2oksid, ozon,
162
formaldeqid,
benzol,
toluol,
fenol,
etilbenzol,
benzaldeqid və s.
2.2. Hidrosferin monitorinqi.
Hidrologiya – Yer hidrosferini, onun xüsusiyyətlərini,
onda baş verən prosesləri öyrənən elm.
Hidrometriya
–
hidrologiyanın,
təbii
suların
xarakteristikalarının təyini və nəzarətinin metod və cihazlarını
işləyib hazırlayan bölməsi.
Hidrometeorologiya – planetin atmosfer və hidrosfer
rejiminə aid olan prosesləri öyrənir.
Hidrometeoroloji
stansiya
–
uyğun
müşahidə
məntəqələrində su mühitinin vəziyyəti və keyfiyyətinə
müşahidə sistemini həyata keçirir:
- suyun səviyyəsi, sututarının dərinliyi;
- su axınlarının sürəti;
- suyun temperaturu;
- suyun rəngi və onun dəyişməsi;
- minerallaşma dərəcəsi;
- biokütlənin mövcudluğu və vəziyyəti.
Hal-hazırda yer kürəsində quruda 9 minə yaxın stansiya
fəaliyyət göstərir. Bu stansiyalar havanın rütubəti, buludluq,
düşən atmosfer yağıntılarının miqdarı üzrə müşahidələr aparır.
Onlardan
350–si
avtomatlaşdırılıb
və
ya
qismən
avtomatlaşdırılıb. 700 -ə yaxın dəniz gəmiləri Dünya okenı
sularının müxtəlif parametrləri (temperatur, suların duzluğu və
minaral tərkibi, axınların istiqaməti) üzrə müşahidə aparırlar.
Bu məlumatlar kosmik təyyarələrdən aparılan müşahidələrlə
(sutkada 10 min məlumata yaxın) tamamlanır. 300 -ə yaxın
lövbərlənmiş buy və ya platformalardan, avtomatik dəniz
stansiyaları kimi işləyən və 600 -ə yaxın okean axınları ilə
hərəkət edən buylardan da məlumat verilir (şək.2.8).
Quru sularının çirklənməsinin monitorinqi.
163
Stasionar müşahidə məntəqələri – hal-hazırda
60 minə yaxın su ölçən məntəqə və stansiyalar
fəaliyyət göstərir. İxtisaslaşdırılmış məntəqələr 1)
çirklənmiş
su
obyektlərində;
2)
elmi-tədqiqat
məsələlərin həlli üçün zəif çirklənmiş rayonlarda (fon
monitorinqi).
Müvəqqəti
ekspedisiya
məntəqələri.
Müşahidə məntəqələri reprezentativ tələbatları təmin
etməli və çayların məsrəfi, sututarlarda suyun
səviyyəsi və digər hidroloji məlumatlara malik
olmalıdır.
Çaylarda, göllərdə və su anbarlarındakı
müşahidə məntəqələri, adətən çirkab suların tillandığı
zonalarda yerləşdirilir.Məntəqələr seçilən zaman əsas
obyektlər şəhərlərin
Şək.6.8. Daim lövbərlənmiş müasir dəniz buyu.
və məskumlaşmış iri məntəqələrin çirkab və
leysan sularının tullandığı yerlərdir.
Dostları ilə paylaş: |