184
III zona – çirkləndirici qarışığın qatılığınə tədricn azaldığı
zonadır.
Maksimal qatılıq (C
max
) mənbədən atılan tullantıların
miqdarı
ilə
düz
mütənasib
olur.
Tüstü
borusunun
hündürlüyünün kvadratı ilə tərs mütənasibdir.
Küləyin böyük sürətləri yer səthində qarışıqların
qatılıqlarının azalmasına səbəb olur. Küləyin təsirindən zərərli
qarışıqlar hava ilə birlikdə hərəkət edərək turbulent
burulqanların əmələ gəlməsinə və qarışıqların ətrafındakı hava
ilə qarışmasına səbəb olur. Eyni zamanda küleyin sürətinin
artması tüstü borusu üzərində yanan məşəlin hündürlüyünün
azalmasına səbəb olur. Odur ki, tullantı mənbələri üçün
təhlükəli külək sürəti təyin edilir (W
k
). Bu elə sürətdir ki, bu
zaman yer səthində qarışıqların qatılıqları ən böyük qiymətlərə
malik olurlar. Odur ki, tullantıların atılma sürəti (W
t
) təhlükəli
hava sürətindən 2 dəfə böyük olmalıdır (borunun ağzı
səviyyəsində). Atmosferdə çirklənmiş qazların, buxarların və
toz hava (d
his
< 10 mkm) qarışığın yayılması qazların ümumi
qanunauyğunluqlarında olduğu kimi baş verir. Daha iri
hissəcikli qarışıqlar olduqda bu qanunlar pozulur, çünkü
hissəciklərin hərəkətinə və çükməsinə ağıllıq qüvvəsinin təsiri
artır və onlar mənbəyə yaxın təhlükəli zonalarda çökür. Bu
halda qarışıqlarla çirklənmiş qazı və ya havanı təmizlənmədən
atmosferə atmağa icazə verilir. Sənayedə tullantılar atılan
mənbələri nğqtəvi, xətti, kölgələnmiş və kölgələnməmiş
növlərə ayırırlar.
Nöqtəvi mənbələrə tüstü boruları, şaxtalar, damda
yerləşən ventilyasiya boruları misal ola bilər. Bu halda
qarışıqlar binanın 2 hündürlüyü məsafəsində bir-birinin üstünə
yığılmır.
Xətti mənbələrə misal olaraq külək istiqamətində
perpendikulyar istiqamətdə uzunluğu çox olan mənbələri,
məsələn, aerasiya fənərləri, açıq pəncərələr və s. göstərmək
185
olar. Səthi mənbələrə maye səthindən buxarlanma sahələri
aiddir.
Kölgələnməmiş və ya çox hündür mənbələr hava
axınlarının
pozulmamış
olduğu
hündürlükdə
yerləşir
(h>2,5H
bina
).
Kölgələnmiş mənbələr külək əhətə edən aerodinamik
kölgədə, binanın üstündə ya da jndan sonra ki mühitdə yerləşir
(h≤2,5H
bina
).
Yer səthində qarışıqların yayılmasının hesablanması
hazırda xüsusi sənaye tullantılarında zərərli maddələrin
atmosferdə yayılması metodikası (OND-86) üzrə aparılır. Bu
hesabat metodu aşağıdakı şərtə əsaslanır:
C = (C
m
+ C
f
) C
m
– maksimal qatılıq, mq/m
3
C
f
– fon qatılıq, mq/m
3
Qeyd etmək lazımdır ki, tüstü və ya tullantı borusunun
hündürlüyünü yer səthində qazın qatılığının BBQ-dan kiçik
olması şərtindən hesablayırlar. Lakin, tüstü borusunun
hündürlüyünün artırılması böyük xərclərlə əlaqədardır və
iqtisadi cəhətdən əsaslandırılmalıdır. Bəzi hallarda mənbədən
atılan tullantıların miqdarının azalması və ya onun əvvəlcədən
təmizlənməsi nəzərdən keçirilməlidir.
Qəbul edilmiş metod üzrə kölgələnmiş tüstü və ya tullantı
borusunun ən kiçik zəruri hündürlüyü belə tapılır:
H
min
=
3
1
T
Q
C
BBQ
mn
AMK
F
F
Burada A – atmosfer havasının t
0
ilə tullantının t
0
qradiyentindən asılı əmsal. A= 120÷240 ölçüsüz əmsallar
qrafikdən tapılır və qatı mənbədən atılma şəraitini nəzərə alır
(m=20-100, n= 1÷3),
M – tullantının vahid zamanda atılan kütləsi, q/s
Q – borudan atılan çirklənmiş qaz və ya havanın həcmi,
m
3
/s
186
K
F
– hissəciklərin çökmə əmsalı. Qazlar üçün K
F
=1,
tozlar üçün K
F
=2,5
Yer səthində zərərli maddənin maksimum qatılığı tullantı
yandırılan məşəlin oxunda mənbədən X
m
məsafədə yerləşir.
C
M
=
)
(
3
2
f
T
Q
H
mn
AMK
C
BBQ
F
Soyuq qaz hava qarışığını atmosferə atmaq üçün borunun
uzunluğu aşağıdakı kimi tapılır:
H
min
=
2
8
4
)
(
Q
D
C
BBQ
n
AMK
f
F
Burada D=1,13
q
W
Q
tullantı mənbəsinin diametri.
Maşınqayırma və neftçıxarma müəssisələrində tullantılar
alçaq kölgələnmiş və kölgələnməmiş mənbələrdən atılır. Odur
ki, yuxarıda göstərilən düsturlar maşınqayırma, neftçıxarma
jçyektləri üçün düzgün nəticələr vermir. Bu müəssisələrdə
küləyin sürəti və istiqaməti sahədə yerləşən binalar tərfindən
dəyişir ki, bu da səciyyəvi zonalar əmələ gətirir.
Kölgələnmiş alçaq mənbələrdən atılan qaz-hava qarışığın
yayılmasının hesabatı metodu B.M.Elterman tərəfindən təklif
edilmişdir.
Bu metod üzrə alçaq kölgələnmiş borulardan atılan
qarışığın yer sənhindəki maksimal qatılığı belə tapılır:
C
MQ
=
bina
q
st
H
DW
EK
M
530
Burada φ=0,8÷1,2 sürət əmsalı,
binadan
yuxarı
atmosferində sürət profilini nəzərə alır.
K
st
– binanın
H
l
ölçülərindən asılı olan əmsal, l və H –
binanın üzunluğu və hündürlüyü.
W
q
– qarışığın sürətinin şaquli komponenti, m/s.
E= B·l
2
158
,
0
B =
h
h
3
,
3
2
bina
bina
boru
H
H
H
h
E = 0,18÷1,11 B= 0,55÷1,02
Dostları ilə paylaş: |