Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
məhdudlaşa bilməz, dünyanın və öz-özünün estetik qavranılması olmadan insan əsas olanı- özünün dünya ilə, özünün daxili bütövlüyü ilə, üzvi əlaqəsini itirir. Estetik şüurun ayrılmaz aspekti estetik hissdir. Estetik hiss dünyanın gözəlliyindən zövq almağın işıqlı hissidir. İnsanın həyata emosional-estetik münasibəti həmişə gerçəkliyin hər hansı əhəmiyyətli tərəfinin açılmasıdır. Estetik hiss mənəvi həyəcanların, təəssüratların ali formasına aiddir. Onlar ətraf gerçəkliyin hadisələrinin, incəsənət əsərlərinin qavramimasında ən gözəl anlayışı şüurlu və ya şüursuz əldə rəhbər tutmaq bacarığını güman edirlər. Estetik hiss əxlaqı və idrakı hisslərlə vəhdətdə yaranır və onlarla birlikdə zənginləşir. Estetik hiss əz predmet məzmununu ümumiləşdirmək səviyyəsinə görə konkret (məsələn, bu və ya başqa bədii əsərə olan hiss) və mücərrədə (faciəli, uca hisslər)bölünür. İnsan mülayim, mötədil zövq almaq hissindən estetik heyranlığa qədər bir sıra pillə keçə bilər. Estetik hiss inkişaf və təkmilləşərək insanın qarşısında gerçəkliyin yeni-yeni tərəflərini - gözəllik və eybəcərlik, komik və faciə, uca və alçaq- açmışdır. Bu hiss insanın mənəvi aləmində o qədər dərin ayırmışdır ki, hətta müəyyən vaxtdan sonra ayrı-ayrı sabit estetik baxışlar çoxlu sayda çalarlar yaratmışdır. Belə ki, estetik qavrayış sistemindəki obyektiv-komik özünün yumor, acı istehza, faciəli komediya və s. kimi çalarını yaratmışdır. Gerçəkliyin satirik qavranılmasmdan fərqli olaraq yumor hissi - insanın özünə əziz olana qarşı açıq ürəklə zarafat etmişdir; bu vaxt o özünə doğma olan obyektə qarşı dərin estetik münasibətini təzahür etdirir. Estetik hissin inkişafı insanı təkrarolunmaz fərdə çevirir, onun aləmini ayırır və eyni zamanda onda mənəvi
keyfiyyətləri harmonik uyğunlaşdırır. Estetik hissi inkişaf etmiş insan yaradıcı coşqunluğu olan, həyata yaradıcı münasibətdə olan insandır. Sağlam estetik tələbatı inkişaf etmiş adama uzun müddət həm mənəvi, həm də fiziki cavanlığını saxlamaq xarakterikdir. Həqiqətən də təbiətlə daim ünsiyyət, əməkdə insanlar arasındakı münasibətdə gözəlliyi görmək və yaratmaq, incəsənəti dərindən duymaq və başa düşmək-bütün bunlar insanın həyat qabiliyyətini artırır, onu lazımsız mənfi hisslərdən və həyəcanlardan xilas edir. Bəşəriyyəti kamilləşdirən estetik emosiyalar həm də hər bir adamı kamilləşdirir. Məhz buna görə hər bir adamın mənəvi aləmi fərdi və təkrarolunmazdır. İnsanın azad və geniş inkişaf etmiş estetik tələbatı onda yalnız özünə xas olan emosional həyat eşqi yaradır, onun ömrünü maraqlı və gözəl edir. Estetik şüur insan fəallığının bütün aktında (hərəkətində, işində) - istər elmi təfəkkürdə, hissi düşüncədə, istehsal fəaliyyətində, istərsə də məişət sahəsində mövcuddur. İnsan istənilən təzahürə, ona qarşı dayanan hər bir obyektiv hadisəyə, bir sözlə, onun təcrübəsinə daxil olan hər şeyə estetik mövqedən yanaşır. Estetik şüur adamların mənəvi zənginliklərinin mühüm tərkib hissəsini yaradır. Təbiət hadisələrinin estetik xassələrini estetik inkişaf etmiş göz və qulaq görə və eşidə bilər.
estetik şüur yanaşı gedən ünsürdən əsas məqsədə çevrilir. Fəaliyyətdə iştirak edən estetik məqam nə qədər güclü olsa da tədqiqatın əsasını o müəyyən etmir, incəsənətdə estetik şüur əsas olur. İctimai şüurun bu formasında incəsənətin yerini və rolunu nəzərə alaraq mühazirədə incəsənətin fəlsəfəsini xüsusi təhlil etmək məqsədə
uyğundur. İnsan fəaliyyətinin bütün sahələrində özünü göstərən gerçəkliyə estetik münasibət müstəqil bir fəaliyyətin predmetinə çevrilməyə bilməzdi. Estetikliyin bədiilikdə təcəssüm olunduğu, eyni zamanda həm məzmun, həm vasitə, həm də məqsəd daşıdığı insan fəaliyyətinin bu xüsusi növü incəsənətdir; o heç vaxt insanı tək qoymamış, həmişə onun tələbatına və ideyalarına cavab vermişdir. İncəsənət insanın özünü göstərmək vasitəsidir, ona görə də incəsənətin predmeti həm insan və dünyanın münasibəti, həm insanın bütün öz ölçüləri ilə - psixi, ictimai, əxlaqı və hətta məişət - birlikdə olan münasibətdir. İncəsənət təbiət sirrinin sirri olan insanı hərtərəfli götürür, bu fenomeni öyrənməyə çalışır. İncəsənət bizimlə öz xüsusi dilində danışır, o aydın olana qədər onu öyrənmək lazımdır. Hələ ibtidai icma quruluşunda yaranan incəsənət üz əsas xüsusiyyətlərini antik dövrdə mənimsəmişdir, bununla belə, xüsusi fəaliyyət növü kimi düşünülmürdü. Platona qədər (onun özü də daxil olmaqla) ev tikməyi bacarmaq, gəmiçilikdəki vərdişlər, həkimlik etmək, dövləti idarə etmək, poeziya, fəlsəfə, bir sözlə hər şey incəsənət adlanırdı. Əgər bizim üçün Homerin poemaları incəsənət əsəridirsə, onun müasirləri üçün bu poemalar fəlsəfi ümumiləşdirmə, etik normaların etalonu, dini sistemlərin izahı, incəsənət nümunəsi hesab olunurdu. Fəlsəfədən, elmdən, dindən və etikadan fərqli olaraq incəsənət oradan başlanır ki, estetik fəaliyyətin məqsədi, dünyanı dərk etmək və dəyişdirmək, etik norma sistemini və dini əqidələri şərh etmək yox, bədii fəaliyyətin özü uydurulmuş aləmi yaratmağa imkan verir və hər şey
Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|