Microsoft Word seyid c?F?R pis?V?RI. doc
Yüklə 1,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
300 göndərdiyi köməkdən bir fayda aparmaq belə yox idi. Çünki bütün kəndlilər ayağa qalxıb, jandarmlardan aldıqları silahları özlərinin qabaqdan aldıqları silahlara əlavə edərək, möhkəm partizan fədai dəstələri meydana çıxarmışdır. Sərtib Dirəxşani məxsusən sərhəng Vərəhram Tehrandan aldıqları əmr üzrə fədailərəi əzib, tarumar etməyə çalışırdılarsa, bir fayda əldə edə bilmirdilər. Çünki onların əmələn Tehranla ə laqələri kəsilmişdir. Vərəhram naçar təyyarə ilə Tehrana uçub oradan aldığı tapşırıqları əməli etməyə can atırdısa əli bir yerə çatmırdı. Axır vaxtlarda Tehran ümumi radio vasitəsilə öz nöqteyi-nəzərincə saxlulara və yerli mürtəcelərə əmr verməyə başlamışdır. Xalq isə radionun verdiyi gülünc rəmzləri təməsxür və rişqənd ilə qarşılayıb, fəaliyyəti azaltmaqda davam edirdi. Tehran radiosunun cavabında “Azərbaycan” qəzetinin 71-ci nömrəsində “Ma ittixaze sənəd mikonim” (“Biz sənəd istəyirik”) adlı məqalə xalq içərisində dərin təəsir bağışlamışdır. O günlərdə hərbi fərmandehlik başını itirdiyinə görə gördüyü işlər tamamilə dövlətin zərərinə nəticə verirdi. Misal üçün yekşənbə günü aban ayının 11-də (noyabrın 2-də) məhərrəm ayının yetişməsi münasibəti ilə təşkil olunmuş şah Hüseyn dəstəsi (əzadarlıq bir dəstə adı) şəhridari qabağında sümüklü bağda saxlanılan sərbazlar tərəfindən müsəlsələ bağlanmasını göstərə bilərik. Bu təbii, sadə və məzhəbi nümayişi dağıtmaqla sərhəng Vərəhram xalqı xüsusən fədailəri qorxultmaq istədiyi halda, dövlətin xalq arasında daha artıq nifrət qazanmasına səbəb olmuşdur. Bihudə (boş) yerə bir nəfərin ölüb, neçə nəfərin yaralanması ilə qurtaran bu hadisə bizim əlimizə dövlətin siyasətini pisləmək üçün bir qiymətli bəhanə vermişdir. Məhərrəm əzadarlarını müsəlsələ bağlamaq azərbaycanlıların məxsusən ruhani təbəqəsinin xoşuna gəlməyən bir iş idi. Halbuki,biz milli mübarizədə ruhani təbəqəsi ilə həttül-imkan (imkan dairəsində) ehtiram ilə rəftar edib, məşrutə nehzətində qabağa çıxan işqalatdan (səhvlərdən) 73 ki, minlərcə Azərbaycan azadixah, (roşən fikir) və mütəfəkkirləri münfərid (fərdi) və dəstəcəmi bir surətdə bu müqəddəs fikir və ali məqsəd yolunda ki, Azərbaycanın və ranın həqiqi azadlıq və istiqlalının payəsi gərək onun üzərində qurulsun. Mübarizə etmiş gizli və açıq surətdə azərbaycanlılar fərhəng azadlığı və xudmuxtarlıq üçün mübarizəyə dəvət etmişlər. Burada ümumiyyətdə randan ayrılmayıb, mərkəzi hökumətdə və Məclisi-Şürayi Millidə şirkət məsələsi ortalığa atılmışdır. Çünkü azadlıq düşmənlərinin əleyhimizə apardıqları xainanə təbliğat fəqət təçrübəçilik töhmətinə əsaslana bilirdi. Bunu isə hadisələrin gedişi isbat etməkdədir. Hələ indi də xalqımızın rəhbərlərini birəhmanə (rəhmsiz) bir surətdə (qətiam) edən cəlladların bundan başqa bəhanələri yoxdur. Biz o gün düşmənlərimizin {fitnələrini ifşa} etmək üçün ranın istiqlal və tamamiyyətinə əlaqəmənd (bağlı) olduğumuzu məxsusən qeyd edirik və gələcəkdə onu təkrar etməkdən çəkinməzdik. Sonralar Tehran ilə aparılan dənışıqlarda mükərrər ortaya çəkilən aşağıdakı cümlələri ilə müraciətnaməmizin intişarından bir həftə sonra Təbriz şə hərinin baş bilənlərindən təşkil tapmış, min nəfərlik konfransda ran xəritəsini havada rəsm etdikdən sonra deməyimlə düşmənlərimizin ehtimalı töhmətlərinin qabağını almağa iqdam etmişdim. ran istiqlalı hətmi (mütləq) və qeyri- qabili-bəhs (bəhs edilməyən) mövzulardandır. Mən bu məsələni məxsusən irəli çəkdim ki, firqəmizin aydın və aşkar olan ş üarları moğrezlər tərəfindən sui-təəbir (sui-istifadə) olunmasını Mən açıq deyirəm bizim sözümüz ( ran daxili) təlabatımız o nəqşədən xaricdə deyildir. Biz ran sərhəddi daxilində danışırıq. Bir dəfə bunu hamı nəzərdə tutarsa, danışıb, anlaşmaq asan olacaqdır. “Azərbaycan” ruznaməsinin 4-cü şumarəsindən 10 sentiyabr 1945-cü il Şiri-Xurşid salonunda söylədiyim nitqdən). Mən bu cümləni müraciətnamənin qeyd etdiyimiz cümləsini təkid etmək üçün söyləmişdim. ranın istiqlal və tamamiyyətini pozmaq töhməti 74 bizim meydana atdığımız muxtariyət şüarının əleyhinə çıxan bir şüar idi. Buna baxmayaraq müraciətnamə intişar tapan kimi Tehran mürtəceləri bizi bu ünvan ilə müttəhim etməyə başlamışdılar. Məxsusən Azərbaycan mürtəceləri və onların başçıları hesab olunan Azərbaycan nümayəndələri məsələn Sərtibzadə və qeyriləri bu nasazgar (kobud) nəğmə ilə bizi xalqın nəzərindən salmaq üçün yavaş-yavaş səsləri ucaldırdılar. Yadımızdan çıxmamaq üçün burada qeyd etməliyik ki, Azərbaycanda böyük hay-küy qoparan birinci dövrdə Tehran mətbuatı tərəfindən çox ciddi həmlə idi. Bu ona görə idi ki, Tehran siyasətmədarları hənuz bizim fikirlərimizin xalq içərisində olan rişəsini dərk edə bilməmişdir. Fəqət rəhbər ruznaməsi müraciətnamədən bir qisminin təqribi tərcüməsin dərc etmiş, bir-iki müxalif ruznamə muxtariyyət və federasion ə trafında bəhs edən şüarlarımızı etiqad etməyə başlamışdır. Bu isə işin əvvəli idi. Biz həds vururduq ki, firqəmiz qüvvətlənib, ə məliyyatımız genişləndikcə, müxaliflərimizin səs-sədası yüksələcəkdir. Onların töhmət və iftiralarının qabağını almağ üçün biz istər müraciətnaməmizdə, istər konrfanslarımızda, istərsə də ruznaməmizdə ran istiqlaliyyət və təmamiyyətini təmin etmək məsələsinin təkrarına imkan verməklə onu şədid surətdə izah edirdi. Ona görə də “12 Şəhrivər” Müraciətnaməsində Azərbaycanın muxtariyyət şüarını ran istiqlaliyyət və tamamiyyətilə müqqəyyəd etməyi lazım görmüşdük. Şüarımızın birinci maddəsində nəzəri cəlb edən sözlərdən biri daxili azadlıq və mədəni muxtariyyətdən ibarət idi. O vaxt bəzi qorxudan və biittila (məlumatsız) yoldaşlarımız fəqət mədəni muxtariyyət şüarını irəli sürmüşlər. Bunun qeyri mümkün bir iş olduğu bizə məlum idi. Biz bilirdik əlimizdə dövlət təşkilatı, siyasi qüdrət və ixtiyar olmazsa, fars mütəəsibləri bizə mədəni muxtariyyət verməyəcəklər. Mütəəssifanə bizim yoldaşlarımızın içərisində mədəni muxtariyət mənasını bilənlər çox az idi. Hətta bu zaman firqəyə soxulmuş “Fəryad” ruznaməsinin müdiri Katibi və “Şahin” 299 Fəramüş olmasın (yaddan çıxmasın) ki, bizim böyük milli konqrəmizə həmin günlərdə yəni aban ayının axır günlərində (yerlərdən seçilən nümayəndələr) toplanmışdır. Məclis intixabatının elanı isə azər ayının 1-də müntəşir olub, həmin ayın 6-da rəy almaq şüru olmuş, demək intixabat fədai başçılarının yerlərdə fəaliyyətə keçdiyi zamanlara təsadüf etmiş. Firqə bu iki xətt ilə qüdrəti mürtəcelərin əlindən alıb, xalq əlinə tapşırmaq üçün irəli getmişdir. Fədailərin Miyana, Sərab və sair şəhərlərdə özlərini göstər göstərməz Tehranda olan mürtəcelər belə təşvişə düşüb, şəhəri tərk etməyə başlamışdılar. Bu xüsusda “Azərbaycan” qəzetinin yazdığı məqalələr ilə (Azərbaycandan Tehranın mürtəceləri qorxmuşlar). Bu qorxu get-gedə daha qüvvətlənməyə başlayıb, hətta məclis üzvlərini belə başlarını itirməyə məcbur etmişdir. Fətəli pəkçiyan deyir: “Mən Miyanada fədailərin çıxışını eşitdikdən sonra qorxuya düşüb, qaçmaq istəyən nümayəndələri çox zəhmətlə sakitləşdirməyə çalışdığım günlərdə nagahani olaraq Zəncan hadisəsi baş qaldırdı. Onda mən məclisdə idim. Gecə nümayəndələrin əksəri oraya qaçıb, gəlib hökumətdən səhih (doğru) xəbər və təklif istəyirdilər. Hökumət isə başını itirib, qəti cavab verə bilmirdi. Səlahiyətli məqamlar çamadanlarını yığışdırmaqda idilər. Nümayəndələr qaçmaq üçün avtomobil tapa bilməyib, məndən xahiş etdilər, dəmir yoluna telefon edib, onlar üçün bir neçə vaqon təhiyyə edim ki, bəlkə ailələrini götürüb, cənub şəhərlərinə qaça bilsinlər”. “ ttilaat” qəzeti Qəzvinin süqutunu elan etmişdir. Mən naçar Qəzvindən telefon vasitəsilə xəbər tutdum. Şayiəni təksib etdilər. Bununla belə nümayəndələri sakit etmək mümkün olmadı. Onlardan bəzisi avtomobil vasitəsilə sfəhana və sair şə hərlərə qaçmaqdan özlərini saxlaya bilmədilər. Fədai hərəkatı təbii olaraq çox gözəl surətdə inkişaf etməkdə idi. Dövlət qüvvələri olduqları yerdə dəstə-dəstə fədailər tərəfindən mühasirəyə düşmüşdülər. Yerlərdə olan jandarm dəstələrinə bir-birinin köməyinə getməyə imkan vermirdi. Təbrizin onlara Yüklə 1,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|