Penitensiar sistemdə Vərəmə nəzarət üzrə TƏLİmat

Penitensiar sistemdə vərəmə nəzarət üzrə Təlimat, 2013
 
129 
 
prioritetlərini  və  icra  mexanizmini  təqdim  etmək  və  layihənin  icrası  zamanı  istinad 
ediləcək mənbə kimi istifadə olunmasından ibarətdir. 
 
Azadlığa buraxılan xəstələr və onların statistikası 
- 
Keçmiş məhkum vərəmli xəstələrin səciyyəvi xüsusiyyətləri 
Vərəm  xəstəliyinə  tutulan  insanların  bu  xəstəliyə  və  müalicəyə  qarşı  münasibəti  çox 
zaman eyni olmur. Bu da insanları fərqli bilik və təfəkkür səviyyələrinə malik olmalarından, 
şəxsi vərdiş və davranışlarından və onları səciyyələndirən digər xüsusiyyətlərdən asılı olur.  
Dünya statistikasına əsasən, məhkum/vərəmli xəstələrin böyük əksəriyyəti orta yaxud 
natamam  orta  təhsilli,  inyeksiyon  narkotik  istifadəçiləri  (bunun  nəticəsində  hepatit  C/B  və 
QİÇS-ə yoluxmuş), spirtli içki düşkünü, aqressiv təbiətli, insanlara inamını itirmiş, istəyinə 
nail olmaq üçün yalan danışmağa meylli şəxslər təşkil edir. Bundan başqa, bir sıra hallarda 
məhkumlar azadlığa buraxıldıqdan sonra onların nə  yaşamağa  evi,  nə  onlara komək etmək 
istəyində olan yaxın adamı, nə də özünün və ailəsinin maddi ehtiyaclarını təmin etməyə pulu 
olur.  
Bu  səbəblərin  bilavasitə  təsirindən  həmin  şəxslər  çox  vaxt  müalicəni  davam 
etdirməkdən  yayınır  və  nəticədə  əhali  arsında  xəstəliyin  daha  çox  yayılmasına  səbəb  olur. 
Azadlığa buraxılan keçmiş məhkumların 8-10%-i təkrar cinayət əməli törədərək cəzaçəkmə 
yerlərinə  qayıdır.  Bu  qrupdan  olan  vərəmli  xəstələrə  daha  çox  diqqət  ayrılmalı  və  vərəm 
xəstəliyindən sağalmaları üçün onlara köməklik göstərilməlidir. 
- 
İMM-dən azadlığa buraxılan vərəmli xəstələrin statistikası (2007-2010) 
İl 
İMM-də 
müalicəyə  cəlb 
olunub 
Azadlığa buraxılan xəstələr 
“Yeni” 
xəstəlik halı 
“Təkrari 
müalicə” 
xəstəlik halı 
Cəmi 
2007 
778 
63 
56 
119 
2008 
746 
75 
63 
138 
2009 
793 
61 
48 
109 
2010 
521 
64 
17 
81 
Cəmi 
2838 
263 
184 
453 
 
Statistika  göstərir  ki,  hər  il  müalicəyə  cəlb  olunan  vərəmli  xəstələrin  təxminən  15-
20%-i  İxtisaslaşdırılmış müalicə müəssisəsindən müalicə başa çatmadan azadlığa buraxılır 
və  çox  vaxt  onların  müalicəni  davam  etdirməsi  barədə  sonradan  heç  bir  məlumat  əldə 
olunmur.  Müalicəsi  başa  çatmadan  ABVX  müalicələrinin  izlənilməməsi  sağlam  insanların 
bu xəstəliyə yoluxmasına gətirib çıxarır.    
- 
ABVX-nin müalicədən yayınmalarına səbəb olan amillər  
1. 
Xəstəlik və müalicə barədə məlumatın az və ya yanlış məlumatın olması 
2. 
Müalicə məntəqəsənin xəstənin yaşadığı yerdən uzaq məsafədə olması 
3. 
Sosial dəstəyin olmaması  
4. 
Müalicənin uzun müddətli olmasına xəstənin səbirsizliyi 
5. 
Vərəm əleyhi dərmanların əlavə təsirlərinin mövcud olması 
6. 
Bir müddət müalicə qəbul etdikdən sonra xəstənin özünü sağlam hiss etməsi,  yaxud 
ümidsizliyə qapılması 
7. 
Narkotik aludəçiliyi və içki düşkünü olması 
8. 
Tibb işçisinin onun müalicəsinə adekvat yanaşmaması və tibb işçisinə inamsızlıq 
9. 
Tibb işçisi tərəfindən xəstənin pulsuz müalicə alma hüququnun pozulması 
10. 
Bürokratik maneələr və s. 
11. 
İşsizlik və maddi imkansızlıq  
SX İB tərəfdən layihənin icrası zamanı müalicəyə sadiqliyi təmin etmək məqsədilə bu 
amillər nəzərə alınmışdır. 

---

Penitensiar sistemdə vərəmə nəzarət üzrə Təlimat, 2013
 
130 
 
 
Azərbaycanda vərəmə nəzarət proqramının təşkilatı strukturu 
Mülki sektorda vərəmə nəzarət proqramı və onun təşkili 
MVNP  ÜST-nin  tövsiyə  etdiyi  Birbaşa  Müşahidə  Olunan  Terapiya  (və  ya  DOT) 
strategiyasına  müvafiq  olaraq  aparılır.  Vərəmli  xəstələrin  müalicəsi  DOT  müalicə 
qaydalarına  uyğun  olaraq  bütün  şəhər,  rayon,  qəsəbə  və  kəndlərdə  tibb  müəssisələrində 
təşkil  olunaraq  aparılır.  Xəstədə  vərəm  xəstəliyi  aşkar  olunarsa  o,  mütləq  qaydada  daimi 
yaşadığı  ünvan üzrə vərəm əleyhinə tibb müəssisəsində qeydiyyata  götürülür və müalicəsi 
onun  yaşadığı  ünvana  yaxın  DOT  məntəqəsində  təşkil  olunur.  Xəstə  yaşayış  ünvanını 
dəyişirsə  o,  “TB  09”  göndəriş/köçürülmə  sənədinin  vasitəsilə  bir  vərəm  əleyhi  tibb 
müəssisindən digərinə köçürülür.  
Penitensiar vərəmə nəzarət proqramı və onun təşkili. 
PVNP  mülki  sektorda  olduğu  kimi  DOT  müalicə  strategiyasına  müvafiq  olaraq 
aparılır.  İstintaq  təcridxanalarda  və  Cəzaçəkmə  müəssisələrində  aktiv  və  passiv  yolla 
vərəmli  xəstələr  aşkar  olunaraq  İxtisaslaşdırılmış  müalicə  müəssisəsinə  göndərilir  və 
mərkəzləşdirilmiş qaydada müalicə ilə təmin olunurlar. Müalicəyə cəlb olunan vərəmli xəstə 
müalicəsi başa çatmadan azadlığa buraxılırsa, o zaman xəstə “Sağlamlığa Xidmət” İctimai 
birliyinin  dəstəyi  ilə  VƏTM-nə  köçürülür  və  müalicəsinin  qalan  hissəsi  orada  (DOT 
məntəqəsində) davam etdirilir.   
 
LAYİHƏ 
Layihənin məqsədi və onun tərkib hissələri  
Layihənin  məqsədi  DH-vərəm  və  DD-vərəm  xəstəliyi  ilə  mübarizəni  genişləndirmək  
və  DD-vərəm  və  o  cümlədən  GDD-vərəm  hallarının  artmasının  qarşısının  almaqla 
Azərbaycanda  vərəm  xəstəliyinin  səviyyəsini  aşağı  salmaqdır.  Layihə,  əhalinin  DH-vərəm 
və  DD-vərəmin  müayinə  və  müalicəsindən  istifadə  etməsinə  yardım  edəcəkdir.  Layihənin 
məqsədi  beynəlxalq  tövsiyyələrə  əsaslanaraq (ÜST-nin  yenilənmiş  Stop  TB strategiyası  və 
vərəmin qarşısının alınması üzrə Qlobal Plan 2006-2015) və Vərəmlə Mübarəzə üzrə Milli 
Proqramın  ayrılmaz  hissəsi  kimi  və  QF-un  9-cu  Raund  “Penitensiar  sistemdə  vərəmə 
nəzarətin 
gücləndirilməsi”  çərçivəsində  azadlığa  buraxılan  vərəm  xəstələrinin 
müalicələrinin  sonadək  davam  etdirmələrinə  nəzarət  etmək  və  onlara  sosial  dəstək 
göstərməkdən ibarətdir.  
Layihənin  hədəfi  hər  il  müalicəsi  tamamlanmadan  azadlığa  buraxılan  140  vərəmli 
xəstənin  (120  DH-vərəmli  xəstə  və  20  DD-vərəmli  xəstə)  VƏTM-də  onların  müayinə  və 
müalicə ilə təmin olunmalarına şərait yaratmaq. 
 
Layihənin həyata keçirilməsininə dair hüquqi sənədlər: 
o
 
   Azərbaycan Respublikası ƏN TBİ və SX İB arasında Qlobal  Fondun 9-cu Raund 
“Azərbaycan penitensiar sistemində vərəmə nəzarətin gücləndirilməsi layihəsi çərçivəsində 
'Adi'  vərəm/  Dərmana  Davamlı  vərəm  əleyhinə  müalicəni  başa  çatdırmadan  azadlığa 
buraxılan  keçmiş  məhbusların  mülki  sektorda  müalicələrini  davam  etdirmələrinin  təşkili, 
nəzarəti və dəstəyi” layihəsi üzrə 26 fevral 2011-ci il tarixli Əməkdaşlıq Müqaviləsi 
 
o
 
   Azərbaycan  Respublikası  SN  ETACXİ  və  Qlobal  Fondun  9-cu  Raund  Vərəm 
Layihəsinin  sub-resipiyenti  SX  İB  arasında  müalicəsi  başa  çatmadan  Ədliyyə  Nazirliyinin 
İxtisaslaşdırılmış  müalicə  müəssisəsindən  azadlığa  buraxılmış  vərəmli  xəstələrin  SN-nin 
tabe  vərəm  əleyhi  tibb  müəssisələrində  müalicələrinin  sonadək  izlənilməsi  üzrə  10  May 
2012-ci il tarixli Əməkdaşlıq Müqaviləsi.  
 
o
 
   Müalicəsi  başa  çatmadan  Ədliyyə  Nazirliyinin  İxtisaslaşdırılmış  müalicə 
müəssisəsindən  azadlığa  buraxılmış  vərəmli  xəstələrin  SN-nin  tabeçiliyində  olan  vərəm 

---