Pərvanə MƏMMƏDLĠ
Yüklə 2,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
45 «Şəfəq» qəzeti 1910-cu ildə yaranan və Təbrizdə gizli iş aparan demokrat təşkilatının qeyri-leqal mətbuat orqanı idi. Yaranan bu qəzet öz kəsərli yazıları ilə xüsusilə fərqlənir, milli istiqlaliyyət və demokratiya uğrunda mücadilənin inkişafına mühüm təsir göstərirdi. «Şəfəq» qəzetinin şücaət və cəsarətli, kəskin mübarizə xətti, xüsusilə atəşin vətənpərvərlik ruhundakı məqalələri çarizmin hiddət və qəzəbinə səbəb olurdu (Braun). Mətbuatın ifşaçılıq fəaliyyətində intibahnamələrlə yanaşı kitabçalar nəşrindən geniş istifadə olunurdu. 1909-cu ilin may-iyun aylarında müdaxiləçilərin inqilabçılara və dinc əhaliyə qarşı azğınlıq və soyğunçuluq əməllərini ifşa edən çoxlu kitabça buraxıldı, onların mətni «Mükafat» qəzetində, habelə mühcir mətbuatında dərc olunub yayılırdı. Terrora və təqiblərə baxmayaraq inqilabdan sonra mütərəqqi qüvvələr öz mətbuat fəaliyyətini tədricən bərpa etməyə başladılar, onların içərisində «İnsaf» qəzetinin xüsusilə seçilərdi. Qəzet demokrat təşkilatına mənsub olan Xiyabani, İskəndani və İbrahim Şəbüstərinin başçılığı ilə 1913-cü ilin payızından gizli surətdə nəşr olunmağa başladı. «İnsaf» qəzeti elə bir şəraitdə nəşrə başlamışdı ki, İranda azadlıq və irtica qüvvələri arasında məclis və konstitusiyanın bərpası və xarici hərbi müdaxiləyə münasibət məsələləri ətrafında kəskin siyasi mübarizə gedirdi. Əksinqilabi çevriliş yaratmaq cəhdi və Azərbaycan feodallarını silahlı çı- xışa təhrik etməsi mütərəqqi mətbuatın kəskin tənqid hədəfinə çevrildi. «Şəfəq», «Təbriz» qəzetləri «Qardaşlar, birləşin! Azadlıq düşmənlərini qovun!» çağırışları ilə xalqı mübarizəyə çağırır, daxili və xarici düşmənlərin fitnələrini ifşa edirdi. Bu zaman İstanbulda əsasən azərbaycanlı inqilabçı ziyalılar tərəfindən Azərbaycan və fars dillərində nəşr olunan demokratik istiqamətli satirik «Şeyda» qəzeti də əcnəbilərin İran işlərinə hərbi-siyasi müdaxiləsinə kəskin etirazını bildirir və hakim dairələri kəskin tənqid atəşinə tuturdu. 46 İnqilab məğlub olduqdan sonra ölkənin hər yerində olduğu kimi, Cənubi Azərbaycanda da bütün demokratik təşkilatlar qadağan edildikdə demokratik qəzetlər bağlandı, onların leqal fəaliyyəti yenidən dayandırıldı. Bunun əksinə, əksinqilabçı qüvvələr və hakimiyyətini möhkəmlətmək üçün mətbuatdan daha geniş istifadə edirdi (8, 47). Meydanı boş görən həmin qəzetlər xalq kütlələrini aldatmaqda irtica əlində bir silaha çevrildi. Bu dövrdə qatı monarxist məsləki və imperializmə xidmət göstərən «Fikir», «Tofiq» kimi (mürtəce mövqedə duran bu iki qəzetin redaktorları məişəcə erməni idi – P.Ə.) Əksinqilabi qəzetlər nəşr edilirdi ki, bunlar maliyyə cəhətdən çar konsulu tərəfindən təmin olunurdu. «İnsaf» qəzeti xalqın konstitusiyasının bərpasına dair tələblərini müdafiə edir və onun düşmənlərini ifşa edərək yazırdı ki, bunlar bir dəstə köhnə istibdadçı və din alverçisidir. Azərbaycan xalqını təmsil edə bilməzlər: «Millətimiz şəhidlərin qanı bahasına aldığı məşrutədən əl çəkməyəcəkdir. Yaşasın və paydar olsun qanuni-əsasi və məclisi-milli! Ey vətənin şərəfli övladları, düşmən müqabilində əyilməyən başınızı uca tutun, vətənin istiqlalı, məşrutə və azadlığını ehtiyacı sizin mətanət və hümmətinizə bağlıdır (86). Məşrutə dövründə çap olunan və bir çox keyfiyyətləri ilə nəzəri cəlb edən qəzet və jurnallarla daha yaxından tanışlıq üçün onlara nəzər salaq. «Ümid» Loğmaniyyə mədrəsəsinin tələbələri tərəfindən məşrutə dövrünün əvvəllərində «Ümid» adlı qəzet nəşr olunurdu. Faydalı və elmi qəzet olan «Ümid»in 1907 (h.q.1325) ci ilədək 24 nömrəsi çapdan çıxdı. Bu həftəlik, şəkil- təsvirli qəzet daşbasma üsulu ilə çap olunur və başlığında aşağıdakı ifadə dərc edilirdi: «Bu dövlətin və millətin tərəqqisi, elm və maarifin yayılması üçün təsis dilmiş bir qəzetdir». «Ümid» məşrutə bərqərar edildikdən sonra nəşr edilən ilk qəzetlərdən idi. Loğmaniyyə mədrəsəsinin 5-6 tələbəsi tərəfindən təsis olunan bu qəzetin nəşri 8 aya yaxın davam etdi. «Dəbistan» (ibtidai məktəb) jurnalı 47 1906 (1324 h.q.)-ci ilin əvvəllərində məktəb direktoru Mirzə Rzanın rəhbərliyi altında Təbrizdə daşbasma üsulu ilə, iki həftədə bir nəşr edilirdi. «Dəbistan» jurnalı Rza Pişəvərinin təsisatı ilə özünün direktoru olduğu «Pərvəriş» (Tərbiyə) məktəbində çap olunurdu. Jurnal hər on beş gündən bir daşbasma üsulu ilə 8 səhifədə çap olunur və yaylanırdı. Təbrizdə nəşr edilən «Əlhədid» qəzeti özünün 1906 (h.q. 1324)cü il aprel ayının 12-də 43-cü sayında bu jurnal haqqında yazırdı: «...Belə çıxır ki, Təbrizdə ikinci gurnal da meydana gəldi və yayılmağa başladı. Cənab Mirzə Rzanın tək üzərindəki 8 səhifədə nəşr etdirdiyi və azyaşlıların təlim və tərbiyəsinə dair fikirlərin də yer aldığı bu mətbu orqanı bir çox məktəblilər üçün faydalıdır» Qeyd etmək lazımdır ki, 1906-cı ildə Təbrizdə Mirzə Abdulla xan tərəfindən eyni adlı «Dəbistan» qəzeti nəşr olunurdu. «Ay Molla əmi» Bilavasitə mürtəce və Məhəmmədəli Mirzənin sarayına bağlı qüvvələrin orqanı sayılan bu qəzet Təbrizin Dəvəçilər məhəlləsində İslamiyyə cəmiyyətinin vasiəçiliyilə nəşr edilirdi. Qəzet həmin cəmiyyətin başçılarının irticaçı niyyət və istəklərini yayırdı. Dövrün mürtəce qəzetlərindən olan əyləncəli «Ay Molla əmi» İslamiyyə cəmiyyəti tərəfindən 1908-ci ildə (h.q.1326) həm fars, həm də Azərbaycan dillərində çap olunurdu. Azərbaycan türkcəsində olan «Ay Molla əmi» qəzeti qəbul olunmuş qaydada əsasən kiçik həcmdə Bəsirət məktəbinin müdiri, eyni zamanda «Üxüvvət», «İttihad» və «İslamiyyə»nin qəzetlərinin rəhbəri Mirzə Əhməd tərəfindən Təbrizdə çap olunurdu. «Ay Molla Əmi», başqa bir mənbəyə istinadən, Mirzə Həsən və Səidüs soltanın rəhbərliyi altında nəşr olunurdu. Bu qəzet h.q.1326 ildə (1908 m) irticaçılar və Təbrizin Dəvəçilər məhəlləsi İslamiyyə cəmiyyətinin üzvləri tərəfindən xalqın məşrutə əleyhinə təhrik edilməsi məqsədilə buraxılırdı (60, 183). Yüklə 2,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|