Pərvanə MƏMMƏDLĠ
Yüklə 2,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
132 mədəniyyət ocaqları, əncümənlər onlar arasında əlaqənin zəifliyinə və ya yoxluğuna baxmayaraq azərbaycanlıların milli mədəniyyətlərinin təsbit olunması və inkişafı, bu mədəniyyətin azərbaycanlılaşdırılması uğrunda mübarizədə eyni mövqedən çıxış edirdilər» [12, 151]. Təbriz Şair və Yazıçılar Birliyindən sonra 1981-ci ilin əvvəllərində Təbrizdə gənc şair və yazıçıların ətrafında birləşdiyi «Gənc Şair və Yazıçılar Cəmiyyəti» yaradılır. Bu cəmiyyətin «Gənclik» adlı orqanı da işıq üzü görür. Sonra «Azərbaycanlıların Milli-İnqilabi Cəmiyyəti», «Azərbaycan Mədəniyyət İşçiləri Cəmiyyəti», «Azərbaycan Mədəniyyəti» kimi təşkilat və cəmiyyətlər də yaranır. Azərbaycan cəmiyyəti «Çənlibel» adlı məcmuə də nəşr edir. Tehranda yaşayan, əsasən dini mövzularda şerlər yazan şairlər «mərkəzdə yaşayan Azərbaycanlı Məzhəbi (dini – R.M.) şairlər Əncüməni» adlı cəmiyyət yaradır [108, №59-60, 1984, 61]. Qısa zaman ərzində çoxsaylı ədəbi-mədəni cəmiyyətlərin, onların özünəməxsus mətbuat orqanlarının fəaliyyətə başlamaları inqilabın Güney Azərbaycan mədəniyyəti, ədəbiyyatı tarixində yeni səhifələr açdığına, xalqa nisbi də olsa azadlıq verdiyinə sübutdur. Bütün bunlar belə bir qənaətə gəlməyə əsas verir ki, «inqilabdan sonra azərbaycanlıların milli təşəkkülü, milli şüuru öz inkişafında yeni mərhələyə daxil olmuşdur. Həmin mərhələ onun başlanğıcı üçün səciyyəvi cəhət azərbaycanlıların öz milli həyatına münasibətinin onların siyasi, mənəvi fəaliyyətlərində geniş şəkildə inikas tapması olmuşdur. Yəni inqilab azərbaycanlıların milli şüurunun məzmununu subyektiv gerçəklikdən obyektiv reallığa çevrilməsinə şərait yaratmışdır. Həmin mərhələyə xas digər mühüm cəhət Azərbaycan xalqı, dili, mədəniyyəti, gələcəyi barədə fikirlərin daha yüksək nəzəri səviyyədə ilk dəfə Azərbaycan dilində ifadə edilməsidir [10, 175]. Bu dövrdə mədəniyyətin inkişafı təkcə adları çəkilən cəmiyyətlərin və onların mətbuat orqanlarının fəaliyyəti ilə məhdudlaşmır. Heç bir partiyaya və cəmiyyətə aidiyyatı olmayan «Dədə Qorqud», «Varlıq», «Odlar yurdu», «Araz», «Mola Nəsrəddin», «Vətən uğrunda», «Azadlıq», «Foruğe-azadi» 133 («Azadlıq işığı»), «Koroğlu», «Azərbaycanın səsi» kimi qəzet və jurnalların nəşri 1978-1979-cu il İran inqilabından sonra demokratik ab-havanın nəticəsi idi. İnqilabın qələbəsindən sonra nəşr olunan azərbaycan qəzet və jurnallarının siyasi-ideoloji istəqamətləri müxtəlif idi: sol ekstemist, sol demokratik, liberal milliyyətçi və burjua-demokratik. Bu, onların müxtəlif partiya, təşkilat və qruplaşmaların orqanları olduğundan irəli gəlirdi, bu orqanlar öz partiyasının siyasi-ideoloji fikirlərini öz səhifələrində təbliğ edirdilər. Bu qəzet və jurnalların müəyyən bir partiya və ya təşkilat orqanı, müəyyən siyasi-ideoloji istiqamətə malik olduğuna baxmayaraq, eyni qəzet və ya jurnalın müxtəlif saylarında və səhifələrində zidd fikirlərə və təbliğata müxtəlif siyasi ideoloji istiqamətlərə rast gəlmək olardı. Bunun səbəbi 1978-1979-cu illərdə baş vermiş İran inqilabının nəticələrinin qeyri-müəyyənliyində, onun istiqamətinin qeyri-sabit olmasında idi. «Dədə Qorqud», «Koroğlu», «Çənlibel», «Odlar yurdu», «Ərk» kimi adlar Güney azərbaycanlıların on illər boyunca dözdüyü Milli təzyiqlərə, İran əhalisinin yarıdan çoxunu təşkil edən bir xalqı «vahid İran milləti»nin, daha sonra islam faktorunun içində assimilyasiya etmək siyasətinə verdiyi bir mənalı cavab idi. Bu adlar Güney azərbaycanlıların türk soy kökünə mənsubluğunu, qəhrəman tarixi keçmişə malik olduqlarını xatırlatmaqla yanaşı xalqın milli mənlik şüurunun yüksəldilməsinə xidmət edirdilər. «Ülkər», «Ulduz» kimi adlar güneylilərin inqilaba bağlı ümidlərini, Milli taleyə, gələcəyə inamlarını ifadə edirdisə, «Varlıq», «Araz», «Vətən uğrunda», «Azadlıq», «Azərbaycan səsi» öz adları ilə milli azadlıq mübarizəsinə, istiqlal uğrunda döyüşlərə səsləyirdi. Lakin bu mətbuat orqanlarının proqramlarında özünəməxsus cəhətlər, müəyyən fərqlər olsa da bu qəzet və jurnallar güneylilərin azadlığa təşnəliyinin, xalqın milli şüurunun yüksəlişinin yeni mərhələyə daxil olmasına, milli özünüdərkin güclənməsinə təsir göstərirdi. Bu mətbuat orqanlarının səhifələrində Azərbaycan tarixi, mədəniyyəti ilə bağlı mövzulara böyük önəm verilirdi. «Yoldaş», «Dədə Qoqud», «Varlıq», «Koroğlu» jurnalları və «Odlar yurdu», 134 «Çənlibel» qəzetləri öz səhifələrində oxucuların istək və xahişini nəzərə alaraq Azərbaycan tarixi, Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi, Azərbaycan dilinin inkişaf mərhələləri ilə bağlı yazılar və Azərbaycan şair və yazıçılarının əsərlərindən nümunələr verirdilər. Azərbaycan dövrü mətbuat səhifələrində inqilabdan sonrakı İran cəmiyyətinin, xüsusən Güney Azərbaycanın problemlərinə də çox yer ayrılırdı. Azərbaycan xalqının ehtiyacları qəzet və jurnal səhifələrində öz əksini tapırdı. Kütlələr müvəqqəti inqilabı hakimiyyətindən xalqın istək və tələblərinə cavab verən ədalətli demokratik respublikanın yaranmasını, imperializm köləliyinə son qoyulmasını, şəhər və kənd əhalisinin yaşayış şəraitinin yaxşılaşmasını, torpaq, fabrik və zavodların milliləşdirilməsini, işsizliyin aradan qaldırılmasını, sığorta və vergilərin vaxtlı-vaxtında ödənilməsini, maaşların qalxmasını və s. tələb edirdilər. Azərbaycan mətbuatının səhifələrində açıq şəkildə deyilirdi ki, əgər İranda zəhmətkeşlərin maraqlarını ödəyə biləcək iqtisadi azadlıq əldə olunmasa və ictimai həyatın bütün sahələrində demokratikləşmə gerçəkləşmə, hakimiyyətdə olan quruma qarşı narazıçılıq get-gedə artacaq. Bu problmelərlə yanaşı azərbaycan mətbuatının səhifələrində azərbaycan xalqının tarixi, mədəniyyəti, dil və ədəbiyyatının işıqlandırılması və kütləviləşməsinə maraq göstərilirdi. «Yoldaş», «Varlıq», «Koroğlu», «Dədə Qorqud» kimi jurnallar, «Odlar yurdu», «Çənlibel» kimi qəzetlər ilk saylarında bu sahədə hərtərəfli işə balamış və onu özlərinin əsas vəzifələrindən biri hesab edirdilər. Bu qəzet və juranallar oxucuların xahişi ilə öz səhifələrində «Azərbaycan tarixindən», «Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi», «Azərbaycan dilinin inkişaf mərhələsi» adları altında bir sıra materiallar, hər iki tayın şair və yazıçılarının əsərlərindən parçalar dərc eləmişdilər. 1979-cu ilin 16 noyabrında təsdiq olunmuş əsas qanun layihəsinin 15-ci maddəsində bütün millətlərə öz ana dillərində mətbuat buraxmaq, ana dilində radio-televiziya verilişləri hazırlamaq, mədrəsələrdə fars dili ilə yanaşı ədəbiyyat dərslərinin ana dilində keçirilməsi kimi hüquqların verilməsinə Yüklə 2,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|