Petrofizika fənnindən muhazirə mövzuları Süxurların qeyri-bircinslilik xassələrinin öyrənilməsi

Suxurlar, onlarda qeyribircinslik, disperslik, fazalararası səthlər
Bildiyimiz kimi suxurlar 3 əsas qrupa bolunur:

1. 
   Maqmatik
   
2. 
   Metamorfik
   
3. 
   Çökmə
   

Bu suxur qruplarının hər biri, bir komlpeks hududunda tərkib, strutur və faza xususiyyətlərinə görə xeyli dəyişə bilər. Bu da geoloji kutlələrin qeyribircinsliyinə səbəb olur ki, nəticədə muxtəlif praktik məsəslələrin həllində muəyyən çətinliklər yaradır. Bununla əlaqədar olaraq, geoloji kutlələr eynicinslik xususiyyətinə görə elementar sahələrə bolunur. Bu sahələr xarakteristikalarının orta qiymətləri ilə bir-birindən fərqlənirlər.
Xarakteristikalar elementar sahələr sahələr hududunda hesablanan petrofiziki, petrokimyəvi və s. kəmiyyətlərdir. Geoloji kutlələrin elementar sahələrə bolunməsi qeyricinslik xarakteristikasinin ayrılmış sahə uzrə sabitlik dərəcəsindən asılı olur. Geoloji kutlələrin dəqiq öyrənilməsi elementar sahələrin olçusunun daha da kiçilməsi hesabına olur. Geoloji kutlə boyuk olduqca onda qeyribircinslik də çox olur və ayrılan elementar sahələr də sayca çox olur.
Suxurlarda qeyribircinslik struktur, tərkib və faza qeyribircinslikləri şəkilində ozunu gostərir. Struktur qeyribircinslilik struktu nuvələrin doldurduğu həcmlərdə eyniliyin olmaması ilə əlaqədar olur. Suxurda iştirak edən mineralların struktur nuvələri muxtəlif kimyəvi tərkibdə olur, onların tutduğu eyni həcmlərdə olçu və forma uygunsuzlugu ozunu gostərir. Suxurlarda qeyribircinsli laylılıq və muxtəlif olçudə dənəliliklə də əlaqədar olur.
Maddi tərkibdə qeyribircinslilik goturulən elementar həcmdə muxtəlif mineralların konsentrasiyasının muxtəlifliyindən irəli gəlir. Məsələn, iri dənəli qranitlərin muxtəlif həcmi hissələrində muxtəlif minerallar konsentrasiya tapır.
Suxurlarda adətən 3 faza ayrılır. Bərk, maye, qaz. Bərk faza suxurların mineral skeletini təşkil edib, maye və qaz fazaların aralarındakı boşluqları doldurur. Butun bunlar faza qeyribircinsliyini təşkil edir.
Sənaye əhəmiyyətli neft toplantıları əsas etibarilə qırıntı çökmə suxurlarda – qumlu – alevritli suxurlar və bir qədər az karbonatlı suxurlar - əhəngdaşları və dolomitlər sayılır.
Qumlu-alevritli suxurlarda gilin iştirakı onların kollektorluğuna boyuk təsir gostərir.
Gillilik – çökmə suxurların tərkibində dənələrin olçusu 0,01 mm, hətta 0,001 mm olan hissəciklərin iştirakına deyilir.
Gil hissəcikləri (pelit dənələri) gil minerallarından (kaolinit, montmorillonit), kvars, çöl şpatları, ağır minerallar, limonit, karbonatlar, gips və s. təşkil edir. Gilli suxurlar tərkiblərində hansı gil minerallarının iştirakının əsas yer tutması ilə fərqlənirlər və bu onların adında da öz əksini tapır. Gil minerlları bir-birindən olçuləri, adsorbsiya xassəsi, köpmə qabiliyyəti və s. seçilirlər. Misal uçun montmorillonit yuksək dispersliyə, adsorbsiya və köpmə qabiliyyətinə malikdir.
Suxurların gilliliyi gilliyin xususi kutləsi və ya gilliliyin xususi həcmi ilə ifadə olunur. m 0,01 – suxurda gilin kutləsidir, - suxurun kutləsidir.

- suxurda gilin həcmi
- suxurda həcmi
Çökmə suxurlarda gilliliyin xususi həcmi bir neçə 10%-90% qədər dəyişir.

Çökmə suxurlarda qumlu-alevritli, karbonatlı və başqa dənəli sahələrin arası həcmlərin gillə doldurulması nisbi gillilik və gillə doldurma əmsalı ilə göstərilir. - suxurlarda olan quru gil komponentinin həcminin suxurdakı məsamələrin həcmi ilə quru gil komponentinin həcminin məcmuuna nisbəti ilə təyin olunur.

- qum və alevrit fraksiyalarının işarələridir
və olduğundan

Doldurma əmsalı isə

bərk gil, köpmuş gilin və bərk gili köpdurən suyun həcmidir.
Gil fraksiyasının qumlu-alevritli, umumiyyətlə başqa kollektor suxurlarda iştirakı onların xususi səth adlanan fiziki xassəsinin qiymətinə boyuk təsir gostərir.
Suxurların xususi səthi onların mineroloji-litoloji tərkibindən, dənənlərin forması və olçusundən, sementin miqdarı və sementləşmənin tipindən və ən çox suxurda gil fraksiyasının iştirakından asılı olaraq boyuk intervalda dəyişir. Dənələrin, disperslik dərəcəsi artdıqca, suxurlarda incə məsamələr çoxalır və xususi səthin qiyməti boyuyur. Suxurlarda tam, qranulometrik və suzmə filtrasiya kimi xususi səthlər ayrılır.
Qranulometrik xususi səth, suxuru təşkil edən dənələr eyni olçudə və ideal şar formada qəbul olunaraq hesablanır.

məsaməlik əmsalı
d – mm-lə şar formal dənənlərin diametridir


A – təyin olunan cihaz sabitidir
D – numunənin diametri
L – numunənin uzunlugu
numunədə olçulən təzyiq qradienti
reometrin gostərici
məsaməlik əmsalı
Suxurların xususi səthi aşağıdakı metodlarla təyin olunur.

1. 
   Qranulometrik tərkibə görə nəzəri olaraq
   
2. 
   Fraksiya altında visual olaraq
   
3. 
   Maye adsorbsiya etmə hadisəsinə görə
   
4. 
   Islanma temperaturuna əsasən
   
5. 
   Məsamələrdən filtrasiya olunmaya görə
   
6. 
   Suxurun adsorbsiya qabiliyyətinə əsasən