Poetika izm 2
Yüklə 2,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
______________________________________________________ Poetika.izm 84 Bonford tapılır, lakin onun səhhəti ağır olduğundan Lorenso seçkilərdə də onun oxşarı rolunu davam etdirməli olur. Partiya seçkilərdə qalib gəl- dikdən dərhal sonra Bonford vəfat edir. Ölən siyasətçinin həmkarlarının dəstəyini qazanan və əsl Bonfordun siyasi ideyalarına yiyələnmiş Lorenso siyasi istedadda da Bonforddan geri qalmır və onun vəzifəsini tutur. A.N.Tolstoyun “Mühəndis Qarinin hiperbeloidi” romanında isə Qari qatillərdən gizlənmək üçün öz oxşarlarından istifadə edir və nəticədə sağ qalır. Biz siyasi oxşarların ədəbiyyatda əksini K.Abdullanın “Yarımçıq əlyazma” və L.Feyxtvangerin “Yalançı Neron” əsərlərinin müqayisəli təh- lili əsasında araşdırmağa çalışacağıq. Azərbaycan ədəbiyyatında Səfəvilər dövlətinin banisi, hökmdar-şair Şah İsmayıl Xətainin bədii obrazı Ə.Cə- fərzadənin “Bakı-1501”, F.Kərimzadənin “Xudafərin körpüsü”, “Çaldıran döyüşü”, Ə.Nicatın “Qızılbaşlar” romanlarında və digər əsərlərdə məha- rətlə yaradılmışdır. Maraqlıdır ki, tarixdə Şah İsmayılın oxşarının olma- sının və bu faktın Çaldıran döyüşündə üzə çıxdığı qeyd olunur. “Bu mə- qamda Şah İsmayılın atı büdrədi və sahibi ilə birgə yerə yıxıldı. Türk əsgərləri İsmayıla doğru atıldılar. Ancaq şahın həyatı üçün bu təhlükəli məqamda o həm xarici görünüşü, həm də geyimindən şaha çox oxşayan Sultanəli Mirzə Əfşar tərəfindən xilas edildi. O, “Şah mənəm” deyərək qabağa çıxdı və düşmən əsgərlərini öz ardınca apara bildi. Həmin vaxt Xızır ağa Ustaclı İsmayılı başqa ata mindirdi və şah döyüşün qızğın ye- rinə çapdı” [5, s. 61]. K.Abdullanın “Yarımçıq əlyazma” əsərindəki süjet xətlərindən biri Şah İsmayıl Xətai ilə bağlıdır. “Yarımçıq əlyazma”da Şah İsmayılın lələsi (tərbiyəçisi) Hüseyn bəy Lələ şahın tapşırığı ilə onun Xızır adlı oxşarını tapıb gətirir. Şah bu oxşarlıqdan məmnun qalır və məqsədini açıqlayır: ”Əsas məqsədimiz mənim eyni zamanda iki başqa-başqa yerdə olmağıma camaatı, saray əhlini, uşaqdan böyüyə hamını inandırmaqdı. Biz səninlə belə danışdıq. Di hazırla bunu, yaxşı-yaxşı yerişimi, ədalarımı öyrən- sin...” [6, s. 105] Şahın tapşırığı ilə Lələ Xızıra şahın hər jestini, mimika- sını, o cümlədən şətrənc (şahmat) oynamağı da öyrədir və onu gizli şə- kildə saxlayır. Xızırın şahdan yeganə fərqi onun Xətai təxəllüsü ilə çox gözəl şeirlər yazması idi. Şahın özü də bu şeirləri olduqca bəyənir. Qeyd edək ki, Fərman Kərimzadənin “Çaldıran döyüşü” əsərində də Şah İsmayılın və onun oxşarının obrazı yaradılmışdır [7]. Lakin F.Kərimzadənin yaratdığı Şah İsmayıl və onun oxşarı daha realist tonlarda təsvir olunmuşdur. K.Abdullanın yaratdığı obrazlar isə daha ekspressiv, emosional çalarlara malikdir. Oxucu sanki Şah İsmayılı canlı şəkildə ______________________________________________________ Poetika.izm 85 görür, onun nitqini eşidir. Əsərin dilini, obrazların nitqindəki üslubi çalarların özünəməxsusluğunu da qeyd etməliyik. Oxucu əsəri oxuduqda inanır ki, əsl Şah İsmayıl, Dədə Qorqud, Bayandur xan və digər obrazlar öz fikrini məhz bu cür ifadə edə bilər. Romanın özünün də dilində müəyyən qədər “Kitabi- Dədə Qorqud”dakı qafiyəli nəsr formasının effekti hiss olunur və bu effekt dastanın görkəmli tədqiqatçılarından olan müəllifin əsərinin daha inandırıcı olmasına səbəb olmuş, hətta bu əlyazmanın həqiqətən mövcudluğuna dair fikirlərin yaranmasına rəvac vermişdir. Roma imperatoru Neron Roma tarixində ən maraqlı və yaddaqalan şəxsiyyətlərdən biri olub. İmperator Neron İncəsənətə böyük maraq gös- tərir, mahnılar ifa edir, pyeslər və şeirlər yazır, şairlərin müsabiqəsində iştirak edirdi. İmperator uzun müddət Troyanın məhvi barədə epik poema üzərində işləmişdi [8]. Neron Yuli Klavdi nəslinin son nümayəndəsi idi. Son iki yüz il ərzində Roma tarixinin bütün vacib hadisələri onların işti- rakı ilə baş vermişdi. Təbii olaraq, Neronun öz villasında sirli ölümü Ro- ma əhalisində güclü təəssürat doğurmuşdu. Xalq arasında dolaşan əfsanə- lərə görə sülalə sona çatmayıb və Neron ölməyib, o Şərq vilayətlərinə qaçıb, imkan tapan kimi yenə də hakimiyyətə qayıdacaq. Neronun ölü- mündən sonra onun oxşarları meydana çıxaraq ölümdən qaçaraq gizlən- miş imperator olduqlarını iddia etmiş və özlərinə tərəfdar toplamışdılar. Qədim Roma tarixçisi Qay Svetoniy Trankvill “On iki Sezarın həyatı” əsərində yazır: “Hələ 20 il əvvəl mən yeniyetmə olanda naməlum bir şəxs özünü Neron kimi qələmə vermişdi və parfiyalılar onu o qədər dəstək- ləyirdilər ki, çox çətinliklə hakimiyyəti verməyə razılaşdılar” [9, s. 57]. L.Feyxtvangerin “Yalançı Neron” əsərində imperator Neronun ox- şarı Terensini Senator Varron tapıb gətirir ki, imperator onunla əylənsin. Neronun ölümündən sonra Varron paytaxtdan uzaqlaşır, uzaq Suriyada yaşamağa başlayır. Qəflətən bu vilayətə qubernator təyin edilən Tseyon onu sıxışdırır, külli miqdarda vergi verməyə məcbur edir. Varron qərara gəlir ki, vilayətdə qarışıqlıq salsın. Bu məqsədlə də Terensini yalançı Neron kimi siyasi səhnəyə çıxarır. K.Abdullanın “Yarımçıq əlyazma” əsərində Şah İsmayıl öz oxşarı ilə hörmət və qayğı ilə rəftar edir, onunla şahmat oynayır, ailəsi haqqında Yüklə 2,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|