Poetika izm 2
Yüklə 2,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
______________________________________________________ Poetika.izm 86 sorğu-sual edir. L.Feyxtvangerin “Yalançı Neron” əsərində isə imperator öz oxşarına insan kimi yox, meymun kimi baxır, əylənir. Xızırın keçmişi haqqında bizə aşağıdakı məlumat verilir: “Xızırın əsli paytaxtdan uzaqdakı bir dağ kəndindən idi. Atası sağ idi, bir də bacı- ları qalmışdı. Anası ölmüşdü, dağ seli aparmışdı anasını. Evin bütün işini böyük bacısı Pərnisə vardı, o görərdi. Atası da artıq yavaş-yavaş qocal- mışdı. Şah qulluğuna getməmişdi. Bir dəfə yüzbaşılar kəndbəkənd adam yığanda Şahın Dağıstan səfəri zamanı qızılbaşlara qoşulmuşdu, amma ki, sonra geri döndüyündə nə üçünsə onlardan aralanmışdı. Əkər, biçər, məh- sulunu yığar, Ərdəbilə, yaxud Təbrizə gələr, malını satar, geri dönər, ailə- sini yarıac, yarıtox birtəhər dolandırardı. O biri bacısı Pərnisə kiçik idi” [6, s. 107]. Xızırın ailəsinə onun saraydakı fəaliyyətinin mahiyyəti barədə heç bir məlumat verilməsə də, xüsusi qayğı və maddi yardım göstərilir. Terensinin də keçmişi haqqında geniş məlumat verilir: “Onun atası Varronun ailəsində qul olmuşdu. Qoca Varron bu ustanı azadlığa burax- mış və ona dulusçu dükanı açmışdı. Ancaq onun oğlu Terensi dulusçuluğa maraq göstərmirdi, onu daha çox teatr və siyasət maraqlandırırdı. O, dövlət işləri və yaxud incəsənət haqqında danışanda dostları onun ağlını və hadisələrə dərin nöqteyi-nəzərini yüksək qiymətləndirir, hesab edirdi- lər ki, o sadə dulusçu olmaq üçün çox ağıllıdır. Beləliklə, atasının sağlı- ğında dükanın işləri ilə az maraqlanan Terensi onun ölümündən sonra dükanı ümumiyyətlə atdı” [10, s. 9]. Neronun əyləncəsinə çevrilən Terensinin qazancı kiçik emalatxana- sının sarayın sifarişlərini yerinə yetirmək şərəfinə nail olması olur. Hər iki əsərdə bu oxşarlıq dövlət sirri kimi gizli saxlanılır. Lakin L.Feyxtvangerin “Yalançı Neron” əsərində Terensinin arvadı onun saray- da nə işlə məşğul olduğunu bilir və bunu əri üçün təhqir hesab edir. Maraqlıdır ki, xaricən heç nə ilə bir-birindən seçilməyən və eyni funksiyanı icra edən oxşarların xasiyyətində kəskin fərqlər də özünü gös- tərir. K.Abdullanın “Yarımçıq əlyazma” əsərində iki oxşarın xasiyyət fərqi bu cür göstərilir: “Şah nə qədər kəskin, cəsarətli, heç kimin güna- hından keçməyən, hamı ətrafına öz şahlıq və mürşidlik mərtəbəsindən baxan bir sahibəzzəman, bir şəxsi-müqəddəs idisə və özü də buna sonsuz inanırdısa, Xətai bir o qədər həlim, xoşxasiyyət, sülhməramlı insan idi” [6, s. 141]. L.Feyxtvangerin “Yalançı Neron” əsərində Terensi də imperator Neron kimi incəsənətə maraq göstərir. Lakin Nerondan fərqli olaraq, o həm qorxaqdır, həm də yalançı şöhrət xətrinə öz mənliyinin alçalmasına razı olur. Onun hərəkətləri və xarici görünüşü imperatora su damlası kimi oxşasa da, ləyaqətsizliyi dərhal hiss olunur: “Varron bilirdi ki, əsl Neron bu cür şəraitdə belə hərəkət etməzdi. O, hansısa bir yunan dilində sitatı dilə gətirər və bu kəlmələri həmsöhbətinin sözlərini rədd edən bir jestlə ______________________________________________________ Poetika.izm 87 müşayiət edərdi” [10, s. 12]. Qeyd edək ki, hər iki əsərdə həm Xızır, həm də Terensi çox ağır mənəvi-ruhi imtahandan keçməli olurlar. Belə ki, onlar hökmdarın oxşarı – kölgəsi olmaq üçün seçilmişlər. Eyni zamanda onların öz daxillərindəki kölgə arxetipinin də fəaliyyəti intensivləşir. İndi onlar yeni şəraitdə necə deyərlər, tamamilə yenidən, oxşar statusunda olsa belə, başqa bir şəxs ki- mi doğulurlar. Həm Xızır, həm də Terensi başqasının kölgəsi rolunu ifa edərkən, həm də öz kölgələri ilə mübarizə aparmalı olurlar. Feyxtvangerin əsərində Terensi öz-özünü inkar edir və kölgəyə tabe olur. Personanı rədd edərək daxilindəki kölgənin istədiyi şəklə – impe- rator Neron obrazına bürünür. Xızır isə Şah İsmayılın yalnız xarici oxşarı olmaqla kifayətlənir. Xızırda Şah İsmayıla qarşı heyranlıq və məhəbbət olsa da, heç zaman tamamilə Şah İsmayılın oxşarı olmaq istəmir. Teren- sidən fərqli olaraq, o, daxilən Xızır olaraq qalır, kölgəyə tabe olaraq baş- qasının tam surəti olmaq kimi fanatik arzuya qapılmır. Bu baxımdan, Xızır Terensidən şəxsi keyfiyyətlərinə görə daha yüksəkdə dayanır, o, Aristotelin “qızıl orta” prinsipinə əsaslanaraq kölgə ilə personanı tarazlaş- dıra bilir. Oxşarların öz talelərinə və yeni statuslarına münasibətləri də fərq- lidir. K.Abdullanın “Yarımçıq əlyazma” əsərində Şah İsmayılın oxşarı Xızır öz taleyinə münasibəti haqqında geniş məlumat verilmir. Yalnız əsərin bir yerində “şaha xüsusi vurğun olduğu” bildirilən Xızırın öz taleyinə münasibəti bir cümlə ilə qeyd olunur: “Zavallının təsəllisi yeganə o idi ki, Saraya gələli, atasıgilin, bacılarının Lələnin himayəsilə dolanı- şıqları yaxşılaşmışdı. Doğrudur, Xızır barədə Lələ onların özünə heç bir kəlmə də deməmişdi, bu sirri əzəm gizli bir dövlət sirri idi, amma oğlu adından həmişə atasına pay-püş göndərir, hər bir müşküllərini izləyir, sonra da həll edirdi. Xızır bununçün Lələyə qəlbində hədsiz məhəbbət bəsləyib durmuşdu” [6, s. 142]. K.Abdullanın “Yarımçıq əlyazma” əsərində Şah İsmayıl Çaldıran döyüşündə uduzacağını gördüyü zaman öləcəyini bilə-bilə özü döyüşə girir. Lakin döyüşə girmədən öncə son tapşırıqlarını verərək oxşarı Xızırı öz yerinə qoyur. Bildirir ki, onu Şahi-Mərdan yanına çağırır və mütləq bu dünyanı tərk etməlidir: “Sən indi artıq mənsiz, Lələsiz, özün, ancaq özün çıxırsan meydana. Nə mən varam, nə Hüseyn bəy Lələ. Heç bir şəxsin də Xızırdan xəbəri yoxdur. Başa düş, Şah ölə bilməz. Heç bilməz. Mən isə ölməliyəm.... Mən sənə bu boyda məmləkət qoyub gedirəm. Hamıdan gizli. Bir şəxs bunu bilməyəcəkdir. Sən dönüb olursan mən. Bütün son- rakı zamanlarda da əslində sənsən, zahirdə isə ... yenə də mənəm ki va- ram” [6, s. 145]. Beləliklə, şahın oxşarı tam hüquqlu Şaha çevrilir. Bu sirri ancaq özü və vəzir bilir. Hətta Şahın həyat yoldaşı Taclı xanım belə bilmir. Lakin Yüklə 2,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|