Poetika izm 2
Yüklə 2,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
______________________________________________________ Poetika.izm 92 Buddhism, modern jazz, free sexuality, and recreational drugs. Among writers associated with the movement were Jack Kerouac and Allen Ginsberg) adlanan nəslin ideologiya və estetikasının əsasında dayanırdı. Keçən əsrin 50-ci illərində San-Fransiskoda özlərini “məğlub edilmiş nəsil” adlandıran gənc ziyalılardan ibarət qrup formalaşmışdı. Bu nəslin nümayəndələri, yəni “məğlublar” müharibədən sonrakı depressiyanı, “so- yuq müharibəni”, atom faciəsini tənqid edirdilər. Onlar insan şəxsiyyəti- nin özgələşməsi vəziyyətini əsərlərində təsvir edirdilər. Bu gənc hərəkatın nümayəndələri belə bir fikri təkrarlayırdılar ki, müasir amerikanlılar müxtəlif sivilizasiyalarda yaşayırlar [4, s.300]. Məğlub yazıçılar arasında ən çox tanınan yazıçı Cek Keruak (1922-1969) idi. Onun yaradıcılıq kre- dosu birbaşa bədii mətnlərdə ifadə edilirdi. Keruak on roman yazmışdı. Onun “Qəsəbə və şəhər” romanı bu nəslin manifesti sayıla bilərdi. Keruak özünün bütün nəsr yaradıcılığını Prustun “İtmiş zamanın sorağında” epo- peyası ilə müqayisə edirdi. Prust kimi Keruak da məxsusi, yalnız onun özünə xas olan metodla işləyirdi, “spontan” adlanan bu metodun mahiy- yəti bundan ibarət idi ki, yazıçı ağlına nə gəldisə, dərhal yazmalıdır. Keruakın qəhrəmanı cəmiyyətdən qaçır, onun içində yaşaya bilmir. Ke- ruak üçün tənhalıq insanı cəmiyyətdən qovan yeganə və əsaslı səbəbdir. Məhz içində yaşadığın tənhalığın dərinliyindəki hisslər əsasında ətraf dünyanı qiymətləndirmək olar. Keruakın əsərlərində əhəmiyyətli dərəcədə, yəni süjet anlamında heç nə baş verməsə də qəhrəmanlar daimi hərəkətdədirlər. Təhkiyəçi qəh- rəman müəllifin özüdür. Ancaq Keruakın əsərlərində həmişə bir ikinci təhkiyəçi də var ki, onun fikirləri mətn altından təsir edir. 60-cı illər nəsli üçün əlamətdar əsər kimi “Amerikan arzusu” ro- manı sayıla bilər (1965). Əsas qəhrəman Stiven Rodjek prezident Ken- nedinin sinif yoldaşıdır, müharibə qəhrəmanıdır. O, gözəl psixoloq və TV aparıcısıdır. Ancaq Stivenin həyatı heç cürə alınmır. Ailə həyatı ona se- vinc gətirmir, çünki arvadının pul ehtirası sərhəd tanımır. “Amerikan arzusu” romanının əsas motivi qəhrəmanın daxili zəv- varlığıdır, o, şüuraltının ən gizlin nöqtələrinə nüfuz etməyə çalışır. Bu məqsədlə qəhrəman Nyu-Yorkun lap dibinə çökür. Ancaq onun instinkt- lərin qadağa zonasına girməsi daxili parçalanmaya səbəb olur. Qəhrəman qətl, intihar, orgiya və orqazm kimi hisslərin ən dib hissəsinə enib, onların mənasını mənimsəməyə çalışır. Beləliklə, aydın olur ki, qəhrəmanın bü- tün kitab və fəlsəfi təcrübəsi ona psixoloji planda kömək edə bilmir. Qəhrəmanın öz daxilinə səfərinin dinamikası yazıçıda yuxugörmənin nəbz kimi döyünən dinamikasını yaradır [4, s.301]. Burada fəlsəfə, ədəbiyyat... ümumən düşüncə tərzi ilə həyatın digər aspektləri arasında əlaqələrdən bəhs edildi, müxtəlif zamanlarda ayrı-ayrı elm və sənət adamlarının Amerika haqqında təəssüratlarının xülasəsi ve- ______________________________________________________ Poetika.izm 93 rildi. Bütün bu faktların tədqiqat kontekstində daha uyarlı şəkildə əsaslan- dırıla bilməsi üçün praqmatizm fəlsəfəsinin mühüm nüanslarından bəhs etmək yerinə düşərdi. Praqmatizm fəlsəfəsi ABŞ-da ümumi mədəni prosesin ayrılmaz tər- kib hissəsidir. Praqmatizm fəlsəfəsi ilə memarlıq praktikası arasında əla- qələr hələ XIX əsrin sonlarından etibarən qərarlaşmağa başlamışdı. Bu dövrdə ictimai həyat normaları, münasibətlər və mədəni kanonlar dəyişi- lirdi. Bununla eyni zamanda gözəllik haqqında Avropada qərarlaşdığın- dan fərqli və yeni təsəvvürlər formalaşırdı. Baxılan aspektdə praqmatizm ideyaları amerikan memarlığına və digər düşüncə sahələrinə Avropanın klassisizm ənənələrindən xilas olmaqda yardım etdi. Məhz amerikan var- lığını sübuta yetirmək üçün yeni tendensiyalar ziddiyyətli idi və bir çox təsadüflərdə eklektik xarakter daşıyırdı. Onlar amerikan ədəbiyyatında, eyni zamanda memarlığında yeni əlamətlərin meydana gəlməsinə təkan verdi, bütün bunların özülündə 1870-ci illərdə Çikaqoda yaranan və “Çi- kaqo məktəbi” ilə tanınmış yeni istiqamət dayanırdı. Bu şəxslər 1870-1890-cı illərdə 1871-ci ildə Çikaqoda baş vermiş yanğından sonra onun bərpası üstündə əlləşən bir qrup memar və mühən- dislərdən ibarət idi. Bu məktəbin təmsilçiləri arasında bir sıra çox tanın- mış amerikan memarları, o cümlədən Luis Salliven, Uilyam le Baron Cenni, Uilyam Holaberd, Martin Roş, Con Rut, Corc Etvud, Deniel Bernem var idi. Bu dövrün ictimai şüuru üçün çox səciyyəvi olan nizamlılıq və rasionalizmə cəhd etməklə arxitektura estetikasının yeni təmayüllərinin axtarışı davam edirdi. Bu estetik kontekstdə əsas cəhət məqsədyönlülüyün zahirən meydana gəlməsi idi. Çikaqo memarlarının işgüzar praqmatizmi ruhuna proqres və demokratiya ideyasının hopduğu cəsarətli novatorluq sayılırdı. Rus tarixçisi və memarlıq nəzəriyyəçisi A.V.İkonnikov bu dövrü üslub kontekstində protofunksionalizm adlandırırdı. Tədqiqatçıların yekdilliklə təsdiq etdiklərinə görə, postmodernizm və onun nəzəri baxımdan qavranılması mövcud dünyagörüşü konsepsiya- larında müvafiq “epistemoloji partlayışın” təsiri altında formalaşmışdır. Postmodernizm nəzəriyyəçilərinin hamısı J.F.Liotarın “Postmodern və- ziyyət” adlı əsərinin böyük əhəmiyyətindən bəhs edirlər (1979), burada “postmodernizm” anlayışı metatəhkiyəyə inamsızlığı bildirir. Fransız nə- zəriyyəçisi üçün müasirlik bütövlükdə “böyük metatəhkiyəyə” inamın eroziyaya uğraması deməkdir. Postmodern erasının mədəniyyətinin əsas əlaməti eklektizmdir və bu da öz növbəsində “mədəniyyətin sıfır dərəcə- sidir”. Məsələn, Pol Osterin “İllüziyalar kitabı” romanının süjetini nəzər- dən keçirək. Professor Devid Zimmer təyyarə qəzasında arvadını və iki uşağını itirir. Yarım il ərzində cəhənnəmin bütün künc-bucaqlarını gəzib Yüklə 2,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|