Pol is düRÜstlüYÜ haqqin da vəSAİT

1-ci C
ədvəl: Pozuntuların  eni və uzunu 
“X oxu”(asa
ğıdan soldan sağa)korrupsiyanın necə “geniş” yayıldığını göstərir: bir fər-
dd
ən başlayaraq tam sağa,çox “geniş” yayılmıs korrupsiyanı və ya sistemli korrupsiyanı 
göst
ərir. “Y oxu” (yuxarıdan aşağıya sol tərəf üzrə) korrupsiyanın necə “dərin” olduğunu 
ğöstərir:bütün polis işçilərinin gün ərzində üzləşdiyi ümumi etika pozuntusundan başlaya-
raq, 
aşağıya qədər  və  orada  ən  “dərin” və  ya  ciddi korrupsiya  real  cinayət  əməli sayı-
lır.(qanun pozuntusu): 
 
 
  
 
 
 
 
 
Pis davrani
şın üç növünün fərqləndrilməsinin digər praktiki mürəkkəbliyi ondan iba-
r
ətdir ki,o,çox hallarda,müxtəlif təşkiltaların nəyə görə təhqiqat aparmasını izah edir: bir 
çoxla
rı  uyğunsuz davranışın  nisbətən.kiçik formaları  ilə  məşğul  olur,digərləri isə  kod-
eksın müxtəlif növlərinin ciddi pozuntuları üzərində köklənir. Buna baxmayaraq, çox za-
man  real  dünyada korrupsiya,cinay
ət  və  ya  uyğunsuz davranışı  bir-birindən fərqləndir-
m
ək çətindir: konkret addımlar və hərəkətsizlik formalarını üç cür uyğunsuz hərəkət nö-
vünün, 1) etika
nın pozulması, 2)intizam kodeksi pozuntusu və 3)cinayət əməli,bir yox,da-
ha çox növü ba
xımından təhlil etmək olar. 
  
Nümunə 1. Korrupsiyanın ölçülməsi  
 
Baxmayaraq ki, korrupsiya üzr
ə rəsmi statistika –korrupsiyanın bütün növləri üz-
r
ə,təkcə polis sistemində yox-sadəcə “aysberqin ucunu” göstərir, çox sayda təhlilçi-
l
ər hər hansı hədəf ölkəsində korrupsiyanın miqyasını və təbiətini qiymətləndirmək 
üçün qavra
yış əsaslı və ya təcrübə əsaslı sorğulardan istiafadə edirlər.  
 
2003-cü ild
ə aparıcı anti-korrupsiya BQHT-i olan Beynəlxalq Şəffaflıq özünün Qlobal 
Korrupsiya Barometrini(QKB) d
ərc etdi. QKB,dünyanın 47 ölkəsində 2002-ci ildə keçi-
ril
miş sorğuların əsasında dərc edildi. 44 ölkənin nəticələri etibarlı sayıldı. Beş sualdan 
biri,respondentl
əri 12 təşkilat içindən hansı birində korrupsiyanın məhv edilməsini daha 
 
Növl
ər             Səviyyə  
F
ərd  Təşkilati(birlik,qüvvə)  Sistemli 
Etikan
ın pozulması 
 
 
 
Intizam kodeksi pozuntula
rı 
 
 
 
Cinay
ət əməlli pozuntular 
 
 
 
38 

---

çox görm
ək istədiklərini soruşurdu: siyasi partiya və məhkəmələrdən sonra üçüncü yerdə 
polis dururdu
14
. 
 
2009-cü ilin QKB-i, arala
rında sorğu aparılan respondentlərin daha çox polis işçi-
l
ərinə,nəinki digər dövlət rəsmilərinə  rüşvət verdiklərini göstərirdi:faktiki olaraq 
keç
ən 12 ay ərzində polislə təmasda olan  respondentlərin dörddə biri polisə rüşvət 
vermişdir. Bu hal növbəti rüşvətə daha çox yönümlü olan və barometrdə 16 faiz yer 
alan m
əhkəmə sistemindən çox irəlidə olmuşdur
15
. 
 
Polis korrupiya
sı  üzrə  digər sorğu  məlumatlatları  üzrə  mənbə,AB  Komissiyasının 
Avrobarometridir.  Korrupsiya üzr
ə  2009  –cu  ildə  aparılan sorğu  bu  nəticəyə  gəlmişdir 
ki,Avropa
lılar dövlət orqanlarının digər qollarındakı korrupsiya ilə müqayisədə polis kor-
rupsiya
sından nisbətən  az  narahatdırlar,məsələn,müxtəlif səviyyədəki siyasətçilərin  və 
r
əsmilərin dövlət tenderlərinə qoşulması və tikinti işlərinə baş vurması bu qəbildəndir
16
.  
Bu ha
lın müsbət hal olduğu görunsə də, AB-ə yeni daxil olmuş ölkələrdə aparılan sorğu-
nun daha ya
xından öyrənilməsi göstərdi ki, bu ölkələrin (2004-cü ildən sonra qəbul olu-
nan) 
əhalisi əvvəlki AB ölkələrindən fərqli olaraq korrupsiyanın yayılmasının polis xid-
m
ətlərində daha çox olduğunu görürlər; uyğun surətdə bu nisbət 55 və 35% olmuşdur
17
. 
Ayr
ı-ayrı  ölkələrdə daha dərinə getsək, polis korrupsiyasının, əvvəlki Avrobarometr sor-
ğusundan(2007-ci ilin payızı) sonra daha da artdığını və Ispaniyada(27 bala qədər),Kip-
rd
ə(24 bal),Bolqarıstanda(19 bal) və Belçikada (18 bal) olduğunu görərik
18
.. Ayr
ı-ayrı öl-
k
ələr səviyyəsində aydın nümunə yoxdur,bir çox inkişaf etmiş ölkələrdə,məsələn Belçika-
da v
əziyyət, keçid dövrü yaşayan Bolqarıstandakı kimi eyni olmuşdur. Spekrtin digər so-
nun
da başqa keçid dövrü yaşayan ölkə Slovakiya olmuşdur, nəinki inkişaf etmiş ölkə –
burada polis haq
qında qavrayış son iki ildə hədsiz dərəcədə yaxşılaşmışdır
19
. 
 
3-cü  Bölm
ə.  Polis korrupsiyası  və  uyğunsuz davranış  ilə  mübarizə  apar-
ma
ğın əhəmiyyəti 
 
1-ci  F
əsilin  bu 3-cü  Bölməsi polis korrupsiyası  və  uyğunsuz davranış ilə  nəyə  görə 
mübariz
ə  aparılmasının  mühümlüyünü izah edir. Bu iki halın  hər  ikisi polisin özünün 
legitimliyin
ə və bir çox hallarda dövlətin legitimliyinə zərər vurur. Daha aşağı səviyyədə 
baxsaq,sistem
ə  azalan inam hüquq sisteminə  və  qanun aliliyinə  məyusluğa  və  inamın 
azalma
sına aparır. Aşağıda, 2-ci Cədvəl pis davranışın çoxlu fərqli növlərinin törətdiyi bir 
çox ciddi t
əsirləri aşağıya doğru izah edir.   
 
 
 
39 

---

Cədvəl 2: Polis korrupsiyasının və uyğunsuz davranışın əhəmiyyəti 
 
Nümun
ə göstəril-
m
əsi 
Polis korrupsiya
sı cəmiyyət arasında pis nümunə yaradır. Qa-
nuna hör
məti artırmaq üçün,dövlət  qanunun yerinə  yetirilməsinə 
məsul olanların  müsbət  rol  modeli oynamasını  təmin  etməli-
dir.Nümu
nə  göstərilməsi polis xidmətlərinin daxilinə  də  aiddir; 
əgər  aparici polis  rəisləri korrupsiyanin  və  uyğunsuz davranişin 
asa
ği rütbələrdə azaldılmasında ciddidirlərsə,onların özləri də yax-
şı rol modeli kimi hərəkət etməlidirlər. 
Polisin azalan 
imkanla
rı 
Legitimsizl
əşdirmə və ondan sonra sistemi yıxmaq kimi daha 
böyük fövqalad
ə təsirlərdən başqa,belə iddia etmək olar ki, polis 
korrupsiya
sı ona görə önəm daşıyır ki, onun nəticəsində xalqın po-
lis
ə olan inamı azalır,polisin öz əsas işini görməsi və cinayətə qar-
şı çıxması daha da çətinləşir.Bir aparıcı təhliliçi belə arqument gə-
tirir:  
Cinay
ətin üzə  çıxarılmasında mühüm  element  on-
dan ibar
ətdir ki, ictimaiyyət(həm cinayətin qurbanları, 
h
əm də şahidlər)şübhəli şəxsi müəyyən etməyə kömək 
ed
ən informasiya ilə polisi təmin edir. Öz gücünə qal-
sa, polis,cinay
ət təhqiqatına sərf etdiyi resurslara bax-
mayaraq bir 
şey edə bilməz
20
.  
Polisin qanunla
rı qulaqardına vurması çox sayda cinayət halla-
rına aparar və az sayda cinayət hallarının açılmasına gətirər. 
Beyn
əlxalq ad  
Əgər  bir  ölkədəki polis korrupsiyasının  başqa ölkələr  və 
Beyn
əlxalq təşkilatlar tərəfindən ciddi  və  sistemli olduğu  qəbul 
edil
ərsə,həmin Dövlətin beynəlxalq adı zərbə altında qalar.Başqa 
dövl
ətlər hətta bu hala özlərinə qarşı ciddi təhlükəsizlik riski kimi 
d
ə baxa bilər;məsələn, əgər transmilli silah daşıma,narkotik, və ya 
insan alveri m
əsələlərində polisin əli olduğu sübutları üzə çıxarsa. 
Ədalət  və  bəra-
b
ərlik 
Əgər ictimaiyyət qanuna hörmət etməlidirsə,onlar əmin olmalı-
dırlar ki,polisin özü ümumilikdə qanunlara riayət edir(həmişə bir 
neç
ə “pis almalar” olacaq) və onlar qanunları tətbiq edəndə hamını 
qanun qar
şısında bərabır tutacaqlar. 
V
ətəndaşlar ara-
sında  qeyri  sabitli-
yin yaranma
sı  və 
dövl
ətin zəiflədil-
m
əsi 
Polis korrupsiya
sı  və  uyğunsuz davranış  vətəndaşlar arasında 
qeyri-sabitlik yara
dır. Əgər korrupsiyaya uğramış polis işçiləri ir-
qçi h
ərəkətlərə  yol  verirlərsə  və  ya  müəyyən qruplara uyğunsuz 
müdafi
ə  göstərirlərsə,o  zaman  bu cür  hərəkətlər cəmiyyətdə  bö-
lünm
ə yaradar və bölünməni dərinləşdirir. 
Eyni  zamanda,polis korrupsiya
sı  dövlətlərə  zərər vurur.  Əgər 
dövl
ət demokratik sistemə malikdirsə, polis korrupsiyası onun etik 
əsaslarına zərbə vurar və elə zərbə ki, onun ümumilikdə legitimli-
yi aşağı düşər.Baş tutmamış dövlətlərin halında,qavranan korrup-
40 

---