Pol is düRÜstlüYÜ haqqin da vəSAİT

2-ci Böl
mə: 
Polis korrupsiya
sı ilə bağlı təriflər 
 
Bu  böl
mə  korrupsiya konsepsiyasını araşdırır.Polis pis davranışının digər növləri və 
qeyri-etik(v
ə ya uyğunsuz)davranışları da müzakirə olunacaq..  
2.1.  Korrupsi
ya nədir? 
Korrupsiya
nın universal razılaşdırılmış tərifi yoxdur və onun tam müzakirəsi bu prak-
tiki v
əsaitin miqyasından kənardadır. Bu Vəsait üçün Korrupsiya üzrə  Interpol Ekspert 
Qrupunun(KIEQ ) t
əklif etdiyi tərif qəbul olunmuşdur:  
“korrupsiya f
ərdlər və ya istər özəl,istər dövlət təşkilatları tərəfindən gəlir əldə etmək 
v
ə qazanmaq üçün qanunu və ya inamı pozmaqla atılan və ya atılmayan(hərəkətsizlik) ad-
dımdır”
3
. Bu t
ərif genişdir və fərdlərə və qruplara –həm polis işçilərinə,həm də polis bir-
likl
ərinə –və digər dövlət rəsmilərinə  və təşkilatlara və ya fərdlərə və təşkilatlara tətbiq 
oluna bil
ər.  
Korrupsiya
nı obyektiv olaraq müəyyən etmək və kateqoriyalaşdırmaq çətin ola bilər. 
Bu problem iki d
əyişəni nəzərdən keçirməklə minimuma enə bilər: 
1.
 
Hüquqi v
əziyyət. Ölkə qanunları tədbir görməyi və ya görməməyi nəzər-
d
ən keçirməyi qadağan edirmi.? Bu cür yanaşma ölkədən asılıdır  və “mədəni im-
perializm”  ittihamla
rının mövzusu deyil(yəni A-nın uyğunsuz mədəniyyətini B-
n
ın mədəniyyətinə tətbiq etmək və A mədəniyyətinin dəyərlərinin B mədəniyyəti-
nin d
əyərindən üstün olması haqda A mədəniyyətinin düşüncəsi). 
2.
 
Qavrama. H
ədəf qrupları və ya ictimai rəy sorğuları hər hansı xüsusi hə-
r
əkət və ya  hərəkətsizlik növünün geniş şəkildə korrupsiyalanmış hərəkət sayıl-
dığını  müdafiə edirmi və ya təkilf edirmi?   
Ideal  olaraq,h
ər  iki dəyişən xüsusi  bir  məkanda korrupsiyanın  necə  qəbul olunduğu 
r
əsmini təmin etmək üçün birgə işləyə bilər. Lakin,bir çox ölkələrdə, korrupsiya ilə bağlı 
xüsusi qanunlar yoxdur v
ə ya qanunlar tam deyil və ya birqiymətli deyil. Bu hallarda sor-
ğuları keçirmək əhəmiyyət daşıyır; xüsusilə də müxtəlif növ respondentlərlə sorğu keçi-
rib,onla
rın nəticələrini müqayisə edən sorğu keçirənlər,məsələn, adi adamlar və elita-nın 
nümay
əndələri arasında. 
Bir çox adamlar dü
şünə bilərlər ki, sorğular ancaq korrupsiya haqqinda qavrayış rəs-
mini yara
dır(yəni real vəziyyəti yox),lakin iki, bir-birinin əksi arqument də vardır. Birin-
cisi,  sor
ğulara “təcrübə əsaslı” (yəni, əsil təcrübəyə əsaslanan) və həmçinin, “qavrayış” 
əsaslı suallar(yəni, siz o haqda necə düşünürsüz) daxildir. Ikincisi,qavrayış reallıq forması 
ola bil
ər. Başqa sözlə, əgər ictimaiyyət problemin olduğuna inanırsa və o inama görə hə-
r
əkət edirsə,onda orada problem var və hakimiyyət bu işlərlə məşğul olmalıdır. 
30 

---

Yuxarida ifad
ə olunan iki dəyişən(real vəziyyət  və  vəziyyətin  necə qavranması)kor-
rupsiya
nın  xüsusi halda  necə  başa  düşülməsinə  kömək  edir,bu  həmçinin,bu  vəziyyətin 
beyn
əlxalq normalar və standardlar ilə müqayisə edlməsində də faydalıdır. Bu o zamana 
q
ədər qəbul ediləndir  ki, bu ölkədə  normal sayılan kriteriyalarla uyğun  olub  olmaması 
açıq surətdə qəbul olunsun.  
Çox  sayda  növ korrupsiyalar  var v
ə  ona görə  də  korrupsiyanın  tərifini yekunlaşdır-
mazdan 
əvvəl ,biz onların daha başqa növlərini də araşdırmalıyıq. Aşağıdakı 1-ci Cədvələ 
bax: 
 C
ədvəl1:  Korrupsiyanın Ümumi Növləri  
Növl
əri 
T
əsviri 
“Ot-yey
ən”(reaktiv) 
ve “
ət-yeyən”(pro-aktiv) 
korrupsiya
4
  
Ot-yey
ən və ya (reaktiv) korrupsiya  o hala isnad edir ki, 
burada po
lis işçisi rüsvət təklif ediləndə qəbul edir ,”ət-
yey
ən” korrupsiya halında isə polis işçisinin özü rüşvət istəyir  
v
ə ya tələb edir. 
Aktiv v
ə passiv kor-
rupsiya
5
  
Aktiv korrupsiya,  rüsv
ət vermək üçün korrupsiyalanmış 
po
lis işçisi axtaranın hərəkəti adlanır, passiv korrupsiya isə 
rüsv
ət alan səxsi nəzərdə tutur(yəni, korrupsiyalanmış rəsmi 
şəxs,”qəbul edən”). 
Qara,a
ğ və boz kor-
rupsiya
6
 
Iki f
ərziyyəyə  əsaslanaraq: korrupsiyanin bir çox forması 
əsasən qəbulediləndir və elita və ictimaiyyət korrupsiyanın nə 
oldu
ğu haqda fərqli fikirlərə malikdirlər.”Qara” korrupsiya 
h
ər iki tərəf tərəfindən qəbuledilməz sayılır, bu zaman “ağ” 
h
ər iki tərəfdən yaxşı sayılır.”Boz” korrupsiya onların razılas-
ma
dığı hallar sayılır.  
 
2.2.  Polis
7
 kimdir? 
Polis döv
lətin mülki qüvvəsi olub,cinayətin qarşısını almaq və aşkar etmək və ictimai 
asa
yışı qorumaq məsuliyyəti daşıyır.Polis termini,ona görə də, ölkə və yerli daxil, bütün 
hüquq mühafi
zə orqanlarını və “polis səlahiyyətləri” icra edən və xüsusilə həbs etmək və 
saxla
maq səlahiyyətləri olan konkret xidmətləri (yənı,yol polisi,maliyyə polisi və s)əhatə 
edir. 
 
31 

---

2.3.  Po
lis mədəniyyəti nədir?  
Ümumiyy
ətlə, mədəniyyət,cəmiyyətin kollektiv inamı,dəyəri,münasibəti və bilgisi ki-
mi ifad
ə olunur. Mədəniyyət özünü cəmiyyət daxilində ümumi davranış nümunələri for-
ma
sı kimi də göstərir. Polis mədəniyyətinin tərifi aşağıdakı kimidir: “Polis mədəniyyə-
ti,davra
nış  nümunələrinə  və  iş  praktikalarına təsir  edən  dəyərləri  və  standardları  əhatə 
edir( po
lis işçiləri tərəfindən tətbiq edilən zaman)”
8
. 
Bütün m
ədəniyyətlər alt-bölümlərə(alt-mədəniyyətlər) malikdir və polis xidmətləri də 
f
ərqli deyil.(1-ci fəsilə bax). Aparıcı dəyərlər və münasibətlər arasında fərqlər vardır-mə-
s
ələn,ölüm hallarını təhqiqat edən hüquq mühavizə işçiləri və yol polisi işçilərinin mədə-
niyy
ətləri arasında və formada olan və olmayan polis işçiləri arasında. Ölkə və yerli polis 
xidm
ətləri arasında tez –tez gərginlik də olur. Dəyərlərdəki bu fərqlər müxtəlif polis alt-
m
ədəniyyətləri arasında müxtəlif davranışlarla ifadə olunur. 
2.4.  Polis korrupsiya
sı nədir? 
1-ci  F
əsildə  qəbul edilmiş  polis korrupsiyasının  tərifi,  KIEQ  tərəfindən onun Polis 
Qüvv
ələrində/Xidmətlərində Korrupsiyaya Qarşı Mübarizədə, Qlobal Standardların 2-ci 
Madd
əsində verilir
9
. Detal
lı tərif 1-ci Haşiyədə aşağıda verilir:  
 
Ha
şiyə1: Polis Korrupsiyası üzrə KIEQ  tərifləri 
a.
 
Özü  üçün  v
ə ya hər hansı başqa şəxs,qrup və ya qurum üçün edilmiş hər 
han
sı hərəkətə və ya hərəkətsizliyə görə və ya ediləsi və gələcəkdə edilən və ya hər 
han
sı polis funksiyanın həyata keçirilməsi və ya polis fəaliyyəti ilə əlaqədar,polis iş-
çil
əri tərəfindən (birbaşa və ya dolayı yolla) hər hansı pul, dəyərli mallar,hədiyyə, ha-
milik,v
əd,mükafatlandırma və ya üstünlük sövq etmək və ya qəbul etmək. 
b.
 
 H
ər hansı polis işçisinə və başqa işçilərə və ya hər hansı şəxsə,qrupa və 
ya quruma edil
miş hər hansı hərəkətə və ya hərəkətsizliyə görə və ya ediləsi və 
g
ələcəkdə edilən və ya hər hansı polis funksiyasının həyata keçirilməsi ilə və ya 
polis f
əaliyyəti ilə əlaqədar, polis işçilərinə və ya polis güvvələri və xidmətlərinin 
dig
ər işçilərinə( birbaşa və ya dolayi yolla )hər hansı pul,dəyərli mal,hədiyyə,ha-
milik,v
əd ,mükafat təklif edilməsi və ya verilməsi. 
c.
 
 Po
lis işçisinin və ya digər polis qüvvələrinin /xidmətlərinin işçilərinin öz 
xidm
əti vəzifələrini yerinə yetirərkən qanunsuz olaraq hər hansı səxsı cinayətgar 
əməldə suçlayıb qanunsuz ittiham etməsi və ya məhkum etməsi və ya cinayətgar 
əmələ  görə  hər  hansı  şəxsin ittiham olunmaması  üçün  qanunsuz olaraq kömək 
edilm
əsi və ya onun azad edilməsi.   
d.
 
Pul v
ə digər məqsədlərlə,gizli və ya məhdud dairədə saxlanılan polis mə-
lumatla
rının icazəsiz yayılması. 
32 

---