Pol is düRÜstlüYÜ haqqin da vəSAİT

Böl
mə4: 
Korrupsiyaya qar
şı mübarizədə kənar izləmə və nəzarət strukturla-
rının rolu nədir? 
 
Polis xid
mətinin kənar izləməsinə və nəzarətinə qoşulmuş altı fərqli subyekt vardır:  
•
 
İcra orqanları.  
•
 
Parlament. 
•
 
Məhkəmə  
•
 
Xüsusi
ləşmiş polis izləmə və anti-korrupsiya strukturları  
•
 
Xüsusi sor
ğular.  
•
 
Mül
ki cəmiyyət təşkilatları və media   
 
Bu böl
mə korrupsiya ilə mübarizədə bu altı subyektin hər birinin rolunu açıqlayır və 
anti-korrupsiya mexanizmi kimi onla
rın gücünü və zəif nöqtələrini göstərir. 
4.1. 
Kənar izləmə və nəzarət növləri  
Yuxa
rıda göstərillən altı təsisat iki cür izləmə və nəzarət həyata keçirir: 1) proak-
tiv 
və 2) reaktiv
82
. Proaktiv iz
ləmə funksiyaları polis korrupsiyasının baş verməməsi-
nin qar
şısını almaq üçün mövcuddur və bir qayda olaraq korrupsiyaya aparan sistemli 
amil
lərin müəyyənləşdirilməsi və onlarla məşğul olunmasına və qanunvericilik,siya-
sət və idarəetmə vasitəsilə həll edilməsinə fokuslanır
83
. Proaktiv polis iz
ləməsi ilə 
bağlı olan cürbəcür funksiyalar aşağıda Cədvəl1-də göstərilir.Reaktiv polis izləmə 
sis
temləri korrupsiya halları baş verdikdən sonra onlarla məşğul olur. Polis korrupsi-
ya
sına reaktiv izləmə yanaşması, şıkayətlər və iddialara cavablar kimi xarakterizə 
oluna bi
lər və əgər korrupsiyalı praktikanın baş verdiyi müəyyən edilirsə,cəlb olunan 
fərdlər cəzalandırılır və təhqiqatlar aparılır və ya islahat tövsiyələri verilir(aşağıda 
Cədvəl1-ə bax). Reaktiv izləmə sistemləri də polis korrupsiyasının qarşısını ala bi-
lər,çünki polis işçilərinin aşkarlanması və cəzalandırılması xidmətin başqa işçilərini 
rüşvət tələb etməkdən və ya almaqdan çəkindirər.   
Cədvəl 1: Reaktiv və proaktiv polis izləməsinin müxtəlif funksiyalarının xülasəsi 
Proaktiv k
ənar izləmə və nəzarət funksi-
yala
rı 
C
əlb olunan kənar subyektlər 
Anti-korrupsiya qanunvericiliyinin ha
zır-
lanma
sı və qəbul edilməsi 
Parlament v
ə icraedici orqan 
Hesabat
lılıq və nəzarət sistemlərinin mü-
əyyən edilməsi 
Parlament,icraedici,xüsusil
əşmiş po-
lis izl
əmə və anti korrupsiya strukturları 
205 

---

R
əsmi anti-korrupsiya siyasətlərinin müəy-
y
ən edilməsi 
İcraedici,parlament,anti-korrupsiya 
strukturla
rı 
Korrupsiyaya qar
şı  məşğul olmaq üçün 
resurslarla t
əmin olunması 
İcraedici,parlament 
Korrupsiya siyas
əti ilə bağlı informasiyala-
rın yayılması 
İcraedici,mülki cəmiyyət və 
media,xüsusil
əşmiş izləmə strukturla-
rı,xüsusi sorğular 
Korrupsiyaya aparan sistemli amill
ərin 
t
əhqiq edilməsi 
Xüsusil
əşmiş polis izləmə və anti 
korrupsiya strukturla
rı,xüsusi sorğular 
Reaktiv k
ənar izləmə və nəzarət funksi-
yala
rı 
C
əlb olunan kənar subyektlər 
Korrupsiya
ya uğramış polisin intizama çə-
kilm
əsi və cəzalandırılması  
M
əhkəmə,icraedici,prokuror xidmət-
l
əri 
Polis korrupsiya
sı ilə bağlı faktların yayıl-
ma
sı 
Xüsusil
əşmiş polis izləmə və anti 
korrupsiya strukturla
rı,mülki cəmiyyət 
v
ə media,parlament,xüsusi sorğular 
Korrupsiya il
ə bağlı şikayətlərə cavab 
verilm
əsi  
Xüsusil
əşmiş polis izləmə və anti 
korrupsiya strukturla
rı,prokurorluq 
strukturla
rı,xüsusi sorğular 
Korrupsiya
nın aşkar edilməsi və təhqiqat 
edilm
əsi 
Xüsusil
əşmiş polis izləmə və anti 
korrupsiya strukturla
rı,xüsusi sorğu-
lar,prokurorluq xidm
ətləri 
4.2.  Daxi
li nəzarət və kənar nəzarət arasında münasibət  
Kənar izləmə və nəzarət təsisatları daxil nəzarət sistemləri ilə parallel olaraq hərəkət 
edir.(5-ci 
Fəsilə bax). Kənar mexanizmlər, peşəkarlıq standardları və şəffaflığı saxlamaq 
üçün səmərəli daxili nəzarət mexanizmlərindən asılıdır. Daxili nəzarətə polis işçilərinin 
seçildiyi zaman yoxlama prosesi,
şaquli rəhbərliyin nəzarəti,daxili anti-korrupsiya struk-
turla
rı vasitəsilə iddia olunan korrupsiya hallarının təhqiqatı,korrupsiyaya uğramış polis 
işçilərinə qarşı intizam tədbirlərinin görülməsi,polis işçiləri arasında korrupsiyaya meylli-
liyin mü
şahidə olunması və korrupsiyaya dözümsüz olan polis mədəniyyətinin sövq edil-
məsi aiddir
84
.Bu daxi
li nəzarətlər kənar nəzarətləri,qanunları və konsepsiyaları yerinə 
yetirir 
və həyata keçirir..  
Kənar izləmə və nəzarət daxili nəzarətlərlə bağlı dörd əsas rola malikdir: 
1.
 
Daxi
li nəzarətlərin qurulmasının təmin edilməsi. 
206 

---

2.
 
Polis funksiya
sı daxilində daxili nəzarətlərin səmərəli müşahidə olunması. 
3.
 
Polis korrupsiya
sı haqqında şikayət etmək üçün ictimaiyyətin müstəqil 
mexaniz
mlə təmin edilməsi. 
4.
 
Ciddi ol
duğuna görə və ya maraq toqquşması olduğuna görə, polis xid-
mətlərinin özlərinin həll edə bilmədikləri polis korrupsiyası halları ilə məşğul olma. 
Aşağıdakı altbölmələr altı əsas kənar izləmə və nəzarət təsisatlarının hər biri haqqın-
da da
nışır. Xüsusi izləmə təsisatı üçün ümumi olan hər bir təsisatın və məsələlərin rolu 
və hər bir təsisatın səmərəliliyinin yaxşılaşdırılması üçün əsas tövsiyələr ümumi şəkildə 
verilir.  
4.3. 
İcraedici orqan 
4.3.1. 
İcraedici orqanın rolu 
İcraedici orqan geniş siyasətlər müəyyən edir və polis üçün strateji istiqamət verir
85
. 
Ölkənin siyasi strukturundan və səlahiyyətlərin bölünməsindən asılı olaraq polis xidmət-
lərinin icraedici orqan tərəfindən izlənməsi müxtəlif səviyyələrdə baş verə bilər: ölkə sə-
viy
yəsində daxili işlər naziri,bölgə səviyyəsində yerli qubernator, şəhər səviyyəsində şə-
hərin meri ola bilər. Bir çox ölkələrdə,polis xidmətləri daxili işlər nazirliyin tərkib hissəsi 
kimi (Rusiyada oldu
ğu kimi) nəzərdə tutulur; digər ölkələrdə icra orqanları tərəfindən po-
li
sə baxış şəhər,bölgə və vilayətlər üzrə bölünmüşdür(məsələn,İsveçrədə). Bir cox  başqa 
öl
kələrdə,polis xidmətləri birbaşa olaraq dövlət və ya hökümət başçısına hesabat verir-
lər,çünki orada daxili işlər nazirliyi yoxdur. (məsələn,İndoneziyada). Bu cür struktur tez-
tez polis xid
mətinə hədsiz siyasi müdaxiləyə aparır. İcraedici orqan polisin fəaliyyətini iz-
ləmək üçün, o cümlədən,korrupsiya ilə bağlı, prosess müəyyən etməyə məsuldur. Dəqiq 
praktikalar öl
kədən-ölkəyə dəyişə bildiyi halda,polis xidmətində korrupsiya əleyhinə 
məşğul olmaq üçün icraedici orqan bir qayda olaraq üç strategiya tətbiq edir. Aşağıda 
Cədvəl2-ə bax. 
Cədvəl 2: Polis korrupsiyasını cilovlamaq üçün icraedici orqanın istifadə etdiyi 
üç strategiya 
Strategiya 
     
Təsvir  
Polis korrupsiya
sını cilov-
lamaq üçün siyasi ira
də gös-
tərilməsi 
Uğurlu anti-korrupsiya siyasətləri hökümət və xüsusi-
lə də bu işlərə məsuliyyət daşıyan nazirlər tərəfindən dəs-
təklənməlidir. İcraedici orqan xalqa və polisə göstərməli-
dir ki,o korrupsiyaya ciddi yana
şır.  
İcraedici orqan korrupsiya ilə mübarizəyə sadiqliyini 
konsepsiyalar 
və fəaliyyətlər vasitəsilə nümayiş etdirə bi-
lər.. Hökümətin korrupsiya ilə bağlı qəbul etdikləri rəsmi 
sənədlər adətən korrupsiyanın səbəblərinə diqqəti yönəl-
207 

---