Pol is düRÜstlüYÜ haqqin da vəSAİT

lan
dırmaq çox təhlükəlidir. 2000-ci ildən bəri Meksikada altmış bir journalist öldürülmüş 
v
ə doqquzu “ itkin düşmüşdür”
149
.  
Ikinci problem onda
dır ki,polislə tez-tez qarşılıqlı əlaqədə olan və cinayət işi və sayı 
haqda informasiya almaq ba
xımından polisdən asılı olan jurnalistlər polislərlə eyni fikirdə 
ola bil
ər və o da polis davranışını pisləyən yazılar yazmağa mane ola bilər
150
. Daha sonra 
bu jurnalistl
ər polis haqqında tənqidi yazılar yazırlarsa, polislər onlarla bir daha əməkdaş-
lıq etməyi rədd edərlərsə, onlar da peşəkarlıq baxımından əziyyət çəkərlər. “Nizamlanan 
gir
iş” adlanan bu strategiya  polisin işini xoş fonda təqdim edən jurnalistlərə polis tərəfin-
d
ən xüsusilə yaxşı istisnalar verir və tənqidi yazılar yazan jurnalistlərə müsahibə və infor-
masiya
nı rədd edərək cəza verir. . 
Jurnalistl
ərin üzləşdiyi üçünçü  problem,onların  öz  gizli mənbələrinin qorunmasıdır. 
Güclü qanuni qoruma
sı olmayan ölkələrdə,jurnalistlərin gizli mənbələrini qoruması sağ-
lam m
ətbuata iki səbəbə görə maneələr yarada bilər;1)jurnalistlər ifadə verməyə məcbur 
edilir v
ə ya mənbənin adını deməsə həbsə atılır; və2) jurnalistlər anonimliyi təminat altına 
ala bilm
ədikdə, mənbələri üzə çıxmağa inandırmaq çox çətin olur. 
 
Nümu
nə  6:  Media  və  geniş  yayılmış  korrupsiya-Peruda Vladimiro Montesinos 
Torres 
işi   
1990-
cı illərdə Peru, President Alberto Fujimorinin iradəsi ilə, onun gizli polis rəhbəri 
Vladimiro Montesinos Torres t
ərəfindən idarə olunurdu. Montesinos tayı-bərabəri olma-
yan, 
ən inkişaf etmiş rüşvət sistemlərindən birini yaratmışdır.Onun təsiri ilə Peru demok-
ratiya
sının işləməsi tamamilə sarsıdılırdı. 
Montesinos sis
temli şəkildə polisi,məhkəməni,medianı və kim ona qarşı çıxırdısa onu 
rüşvətlə alırdı. O hərbi büdcə vasitəsilə ötürülən gizli fondlardan istifadə edib onun özü-
nün ha
zırladığı mexanizmin təkərlərini yağlayırdı. Xüsusilə,hər dəfə Montesinos kiməsə 
rüşvət verəndə  onu video kameryaya yazırdı. Bu qədər rüşvətlə,ona mühasibat sistemi la-
zım idi ki,pulların hara getdiyini izləsin və tətbiq etdiyi bu yol səmərəli alınırdı. Stanford 
iqtisad
çıları Con Mkmillan və Pablo Zoido ( John McMillan and Pablo Zoido) bu video-
la
rı yoxlamış və polis rəisinin səlahiyyəti dönəmində rüşvət verilən cürbəcür çeklərin  də-
y
ərini analiz etmişdir. Sonucda,Montesinos kifayət qədər ehtiyatlı olmamışdır və videoya 
ç
əkilmiş rüşvətin son müstəqil qalan mediaya sızması hökümətin süqutunu tezləşdirdi. 
McMillan and Zoido ya
zır
151
: 
Seçkil
ərdən üç ay yarım keçəndən sonra,Montesinosun videolarından biri televiziyada 
göst
əriləndən sonra Fujimori höküməti  süquta uğradı. Montesinos  müxalif partiyadan olan 
Alberto Kouriy
ə ayda 15 min ABŞ doları verirdi ki, o öz partiyasından çıxsın və prezidentin 
t
ərəfinə keçsin. Sonralar digər videoların da göstərilməsi Perunu fərqli real televiziyaya çevir-
di. Vladivideolar adlanan bu videolar Vladimiro Montesinosun 
əhatə dairəsini açıq göstərdi. 
Bu videolar ,m
əsələn, Ali Məhkəmə Hakimi Alipio Montes de Oca-ya Seçki Komissiyasının 
227 

---

S
ədri təklifini və plyus ayda əlavə 10 min dollar maası,tibbi yardım və şəxsi təhlükəsizlik tək-
lifini göst
ərdi; Montesinosun pul mənbələrini araşdıran parlament komitəsinin üzvü Ernesto 
Gamarra
ya rüşvət verərək Montesinosdan araşdırmanı uzaqlaşdırmaq təklifi və Çilidəki ma-
ka
ron şirkətinin sahibi Lucettiyə vəd verərək fabrika tikmək üçün düşdüyü hüquqi mübahisə-
d
ə onun xeyrinə verdikt çıxarılmasını göstərirdi. 
Bu cür inc
ə  qurulmuş  sistem bir media müəsisəsi tərəfindən korrupsiya dəlillərini 
açıqlamaqla pozula bilir və bu sərbəst mediannın gücünün sübutu idi. 
 
4.7.4. 
Mül
ki cəmiyyət üçün tövsiyələr  
Mülki c
əmiyyətə  rəngarəng subyektlər daxil olduğundan,əsas tövsiyələr toplusunu 
seçib artlamaq da ç
ətindir. Sağlam mülki cəmiyyət üçün əsas formalaşdıran hüquqi müda-
fi
ənin böyük hissəsi, başlıca mülki azadlıqların qorunmasıdır,məsələn,söz azadlığı hüqu-
qunun, inanc azad
lığının, təşkilat yaratmaq azadlığının qorunması və ixtiyari saxlama və 
ya  h
əbs  olunmadan qorunmadır.  İnformasiyaya ictimai  çıxışı  artıran hüquqi maddələr 
d
ə,məsələn,informasiya azadlığı  qanunu  da  mülki cəmiyyətlərə  öz  müşahidəçi rolunu 
aparma
ğa yardım edir. Polis korrupsiyasının müşahidəsini gücləndirən,QHT-lərin qoşul-
du
ğu  bir neçə fəaliyyət sahəsi  vardır.   

 
Mülki c
əmiyyətlər çox zaman öz güclərini saylarında və QHT şəbəkələri-
nin forma
laşdırılmasında və ya şəbəkə boyu bir QHT-nin mesajını yayan peşəkar 
birlikl
ərin toplusunda görürlər. Bu mülki cəmiyyət subyektlərinin,polis və seçil-
miş rəsmilərə təzyiqini artıra bilər.  

 
Mülki c
əmiyyət təşkilatları,mürəkkəb polis fəaliyyətlərini  və  ya texniki 
s
ənədləri  geniş ictimaiyyətə təhlil edib çatdırmağa öz təcrübələrini səfərbər edə 
bil
ər,beləliklə polis fəaliyyətlərinə ictimaiyyətin qarışmasını artırırlar. 

 
Harada mümküns
ə,mülki cəmiyyət təşkilatları  mübarizə  aparmalıdırlar 
ki,polisl
ə,polisin polislik etdiyi əhali arasındakı qarşılıqlı əlaqələrlə bağlı məsələ-
l
ərdə,onlarla məsləhətləşmələr aparılsın.  Daha sonra,  polis,icma səviyyəsində 
mülki c
əmiyyətlə məsləhətləşmələr aparmağa çalışmalıdır,çünki bunların hər iki-
si demokratik izl
əməni gücləndirir və polislik işinin nəticələrini yaxşılaşdırır
152
.  

 
N
əzarətçilər  və  qanunvericilər faydalı təcrübələri olan uyğun  mülki cə-
miyy
ət subyektləri ilə məsləhətləşməlidirlər. 
Jurnalistl
ərin polisin dediyi ilə  oturub  -durmasından qaçmağın  əsas prinsipi,onların 
m
ənbələr ilə bağlı ciddi peşəkar kodeksə riayət etmələridir. Jurnalistlər,yazılar üçün mən-
b
ələrə verilən anonimlik siyasətini yalnız şəxsi və ya peşəkar risklər yarada bilən kriteri-
yalar qar
şılanan zaman dəstəkləməlidirlər. Jurnalistlər heç kimin adına aid edilməyən rəy-
l
əri anonim mənbə kimi yaymağa çalışan rəsmilərin tələblərinə izn verməməlidirlər,həm-
çinin onlar m
əsələ ilə bağlı təsəvvürü dəyişmək üçün “rəsmiyyətdən kənar” adamları qə-
bul etm
əməlidirlər. Anonimliyin ciddi qaydaları o deməkdir ki, əhəmiyyətli mənbələr və 
228 

---