Pol is düRÜstlüYÜ haqqin da vəSAİT

Missiya b
əyanati qısa və asan başa düşülən mətndir və o təşkilatın missiyasını, baxışı-
nı və  dəyərlərini açıqlayır. Bu dəyərlər bir-biri ilə çox yaxın əlaqəli,lakin eyni olmayan 
normalar  v
ə  qaydalarla nəticələnir.  Qayda nəyin edilməsini,həyata keçirilməsini  və  ya 
hörm
ət edilməsini təsvir edir( yəni, polis işçisi köməkedici fəaliyyət əvəzində hədiyyə ala 
bilm
əz),norma isə sadəcə olaraq normal və ya mövcud vəziyyətləri “yazır”(məsələn, kor-
rupsiya po
lis işçilərinin vəzifəsi ilə yola gedə bilməz).. 
 
Bu normalar v
ə qaydalar davranış yaradır. Əgər polis işçiləri özlərinin gündəlik işlə-
rind
ə təmiz və səliqəli olsalar,normalar  və dəyərlər uyğun şəkildə yerinə yetiriləcək.Bu 
f
ərqli elementlərin seçimi və effekti hər bir polis təşkilatının məsuliyyətinə daxildir. Təş-
kilatlar beyn
əlxalq təsisatlardan gələn bir çox tövsiyələrdə ilhamverici ideyalar araya bi-
l
ərlər.(“əlavə resurslar”-a bax).  
1.1.2. 
Davra
nış Kodeksləri 
T
əşkilatın  mədəniyətinin  və  alt-mədəniyyətinin dəyərləri  və  prinsipləri  davranış  kod-
eksl
əri vasitəsilə normalar və davranışa çevrilir. Bu “istiqamətlər” formasında, “təlimatlar” 
forma
sında və /və ya etika kodeksləri,deontologiya kodeksləri və/və ya intizam kodeksləri 
formala
rında olur. 
Etika  v
ə davranış məsələlərindən danışarkən, peşəkar etika,deontologiya və davranış kod
eksl
əri tez-tez eyni vaxtda istifadə olunur. Fransız dilli ölkələr əsasən “deontologie” termi
nind
ən istifadə edirər,Anglo-sakson ölkələri isə “etika” deməyi üstün tuturlar.Bu Vəsait bü
tün  bu  konsepsiyala
rın birləşməsini və ya qarışmasını əhatə edərək əsasən “davranış kod
eksi” terminnd
ən istifadə edir.  
Deontologiya kodeksi etika kodeksind
ən fərqlidir, burada”daimi olan mənəviyyat və  etika
dır,lakin deontologiya məsələsi şəraitdən asılıdır
38
”. Korrupsiya m
əsələsində, deontologiya 
kodeksi dürüst h
ərəkət etməkdən ötrü əsasən nə edilməli və nə edilməli deyil məsələlərin  
vur
ğulayır.  Deontologiya kodeksindən fərqli olaraq,  etika kodeksi kadrların  davranışına 
diqq
ət yetirir.  Öz  fəaliiyyətlərini həyata keçirmək üçün təşkilat könüllü surətdə  konkre  
prinsipl
əri tətbiq etməyi boynuna götürür.  
 
Praktikada, müxt
əlif davranış kodeksləri arasındakı fərqlilikləri müəyyənləşdirmək çə-
tindir. Bu kodeksl
ərin fərqli xarakterləri arasındakı fərqlilikləri ayırd etmək böyük əhəmiy-
y
ət daşıyır: bir çoxları çox tez reaksiya verir (məsələn, intizam kodeksləri)və digərləri daha 
çox PROAKTIV(m
əsələn,etika kodeksləri və deontologiya kodeksləri)olur. 
Bütün bu f
ərqli davranış kodekslərinin hamısı korrupsiya ilə məşğul olur və onlar bir 
birini tamamlayir. Polis xidm
əti,sadəcə etika kodeksləri və ya intizam kodeksi ilə korrup-
siyaya qar
şı mübarizə apara bilməz. Bu o deməkdirmi ki, polis xidmətləri çox sayda kod-
eksl
ərə  malik olmalıdırlar? Bu hal həqiqətə  uyğundur,lakin  reallıq  başqa  şeyləri  deyir. 
71 

---

Bütün polis xidm
ətlərində  davranış  kodeksləri müxtəlif formalarda mövcuddur,(qanun-
lar,nazirliyin memorandumu,göst
ərislər).  Onların  xarakteristikalarından  və  üzləşdikləri 
probleml
ərdən asılı olaraq,bir çox polis xidmətləri etikaya daha çox yer verir,digərləri isə 
davra
nışa daha çox yer verir. 
Qa
rışıq yol bir neçə səbəbə görə üstünlük təşkil edir: 
 

 
H
ər  iki  əsas konsepsiya(etika)  üzərində  və  konkret elementlər (özünü 
aparma,davra
nış) üzərində qurula bilər. 

 
Polis xidm
ətlərinin inkişaf səviyyəsindən asılı olaraq(məsələn, münaqişə 
sonra
sı ölkələr,kecid dövrü yaşayan və inkişaf etməkdə olan ölkələr,inkişaf etmiş öl-
k
ələr). Aşağıdakı 2-ci Haşiyəyə baxın. 

 
Dinamik ola bil
ər: başılıca konsepsiyanı dəyişmədən istənilən zaman də-
yi
şiklik ola bilər(məsələn,Kvebekin davranış kodeksi,iyirmi ildən öncə hazırlanmışdır 
v
ə o yenidən dəyişildi). 
Ha
şiyə1:Kodekslər qarışığı bölgələr üzrə dəyişə bilər 
Dördüncü Pan-Afrika Mülki Müdafi
ə Nazirlərinin 2003 -cü ildə keçirilən konfransın-
da Afrika Mülki Xid
mətlər Müşahidəsi bildirmişdir ki, Afrika ölkələrindəki polis davra-
nış kodeksləri əsasən qanun aliliyi,ümumi öhdəliklər və ya hər bir xidmətə məxsusi olan 
öh
dəliklərə fikir verir,etika qaydalarına çox yer vermir. 
 
Az korrupsiya
ya uğramış və məsələn, “əla polis fəaliyyət”həyata keçirmək konsepsi-
ya
sı olan və ya desentralizasiya olmuş polis xidməti daha çox etikaya riayət edəcək,nəin-
ki,
aşırı  dərəcədə  bürokratik  və  ya yüksək korrupsiyaya  uğramış  polis xidməti,yəqin  ki, 
onun kod
eksı çox ehtimalla “uyğun davranışı” əhatə edəcək.. 
Başqa fəsillərlə əlaqələr  
Bu f
əsildə müzakirə edilən mövzular daha ətraflı digər fəsillərdə də inkişaf etdirilir:  
1-ci F
əsil, Giriş 
3-cü F
əsil təşkilat haqda  
5-ci F
əsil daxili nəzarət haqda 
8-ci F
əsil bacarıqlar qurmaq haqda və 9-cu Fəsil vasitələr haqda.  
 
72 

---

2-ci Böl
mə: 
Nəyə görə dəyərlər,qaydalar və davranış korrupsiyaya 
qar
şı mübarizədə əhəmiyyətlidir? 
C
əmiyyəti qorumağa məsul olmuş şəxslər etibar edilmiş hakmiyyətdən şəxsi qazancla-
rı üçün sui-istifadə edərək  korrupsiya mərkəzinə çevrilirsə, ilk zərərçəkən,cəmiyyət ilə 
höküm
ət arasında azalmış inam olur.Ordu,polis və hökümət və qorunmalı olanlar arasın-
da ina
mın yenidən qurulması vacibdir
39
. 
    
2-ci Bölm
ənin məqsədi, nəyə görə dəyərlərin,qaydaların və davranışın polis korrupsi-
ya
sına qarşı mübarizədə mühüm olduğunu göstərən səbəbləri təqdim etməkdir. Bu bölmə 
t
əşkilati mədəniyyətə  təsir  edən  amilləri müzakirə  edəcək.  Bu  bölmə,  həmçinin,təşkilat 
daxilind
ə mədəniyyətin və alt mədəniyyətin rəngarəng təbiətli olduğunu göstərərək vahid 
unitar m
ədəniyyət fərziyyəsini də test edəcək; və polis mədəniyyətinin həm müsbət,həm 
d
ə mənfi tərəflərini önə çəkərək,onların daxilindən məxsusi dəyərləri,qaydaları və davra-
nışı üzə çıxararaq polis korrupsiyası ilə mübarizə aparmaq olar.Ümumi məqsəd onu başa 
düşməkdir ki,polis xidmətlərində dəyərlərin,qaydaların və davranışın yenidən qurulması, 
c
əmiyyət ilə polis arasında inamın,həmçinin, korrupsiya nəticəsində zərər görmüş polis 
xidm
ətlərinin səmərəli işləməsi üçün inamın bərpa edilməsinin kökündə durur.  
2.1. 
Dəyişim və onun təşkilati mədəniyyətə təsiri 
Bütün t
əşkilatların və sistemlərin mədəniyyəti zaman keçdikcə təkamül edir. Bu cür 
t
əkamül çox sayda xarici və /və ya daxili amillərin təsiri ilə baş verir. Təşkilati mədəniy-
y
ətlə üz-üzə gələn bu dəyişim amillərinə görə, korrupsiya çiçəklənə bilər və ya qarşısı alı-
na bil
ər. 
  
 
Şəraitdən  asılı  olaraq,  mədəniyyət yavaş-yavaş  və  ya  sürətlə,davamlı  surətdə  və  ya 
m
ərhələlərlə dəyişə bilər.Korrupsiya ilə məşğul olunan zaman bu cür dəyişikliklərin(daxi-
li v
ə xarici) ayırd edilməsi önəmlidir. Bir çox daxili və xarici amillərdən ibarət nümunələ-
r
ə Cədvəl 1-də baxa bilərsiniz. 
Cədvəl 1: Daxili və xarici amillərin nümunəsi 
Xarici amil
lərin nümunələri 
Daxili amil
lərin nümunələri 
Siya
si qərar(məsələn:sahə polisi əsasın-
da  milli polis xid
məti qurmaq və onlara 
etika kod
eksi qəbul etdirmək haqqında Bu-
rundi hökü
mətinin qərari) 
Ciddi böhran(
məsələn,cinayət -təhqiqat 
işlərində bacarıqsız fəaliyyətinə görə Belçi-
Ida
rəetməninin işləkliyi və strukturları 
il
ə bağlı strateji seçimlər(Bolqarıstan daxili 
işlər nazirliyi polis sistemində “məqsədlərə 
gö
rə idarəetmə” sistemini tətbiq etmişdir). 
Nəzərə alın:mərkəzləşdirilmiş struktur nə-
za
rət və razılığı önə çəkir,mərkəzsizləşdi-
ril
miş struktur isə çeviklik və vəziyyətə uy-
73 

---