Pol is düRÜstlüYÜ haqqin da vəSAİT

vaş-yavaş yerinə qoyulmalıdır və onların uyğun çətinliklərini,şərtlərini və nə-
tic
ələrini nəzərə  alaraq burada göstərilən  sıra ilə  həyata keçirilməlidir.  Öz 
növb
əsində etika üzrə təşkilati dəstəyin bu elementlərinin hər birinə baxmaq, 
onla
rın hansı nəticələrə gətirdiklərini daha yaxşı başa düşməyə imkan verir. 
 
 
3.3.1. Etika üz
rə işçinin və/və ya etika məsləhətçisinin müəyyən edilməsi və təyin 
edil
məsi 
Polis xidm
əti daxilində istənilən təşkilati dəstək,müəyyən edilmiş şəxsə-”etika mütə-
x
əssisinin” məsuliyyəti altında olmalıdır. Bu şəxsin, infrastrukturun həyata keçirilməsini 
v
ə işlərin koordinasiya edilməsini izləyən zaman uyğun hakimiyyət orqanlarının dəstəyin-
d
ən faydalana bilməsi üçün adi vətəndaş yox, polis işçisi olması arzuolunandır.  Etik mü-
t
əxəssisin müxtəlif nəzəri,praktiki  və  təşkilati ölçüləri başa  düşməsi üçün ilkin təlim 
keçm
əsi tələb olunur. Aşağıda,bu cür təlimin zəruriliyini şərh edən Haşiyə 3-ə baxın.  
Ha
şiyə 3: Etika təlimi yoxsa sağlam təfəkkur: hansı zəruridir ? 
Etika s
əciyyəvi təlim tələb edir,yoxsa hər bir adam müəyyən etikaya və etika haqqında 
anlama  sahibdir? Praktikada,etika
nın universal məsələ olduğunu qəbul etmək vacibdir, o 
d
ərəcəyə qədər ki, o baxışlara, qərar qəbul etməyə və bütün insanların müzakirə edə bilə-
c
əyi dəyərlər və standartlar haqqında düşüncələrə toxunur. Bütün bu bacarıqların hər bir 
adamda mövcud oldu
ğunun qəbul edilməsi və etikanın vacib təlimlərə inteqrasiya edilmə-
si düzgündür.Lakin,h
ər kəsin təsisat daxilində təşkilata və onun üzvlərinə etika infrastruk-
turu qurulma
sında  “dəstək”  verməsi üçün müdaxilə  etmək  iqtidarında olmasını  düşün-
m
ək, düzgün deyildir.Bu son məqsəd üçün,etikaçıların işini “peşəkarlaşdırmaqdan” ötrü  
etika t
əliminin gərəkliyini qəbul etmək vacibdir,çünki o dəqiq olaraq etika müəllimindən 
v
ə ya məsləhətçisindən tələb olunur. 
 
Etika müt
əxəssisi etika üzrə ali təhsil almalıdır (mümkünsə universitet səviyyəsində). 
T
əhsil təkcə fəlsəfi tərəfləri yox,həm də psixoloji,sosioloji və idarəetmə məsələlərini əha-
t
ə etməlidir. Bu cür təhsil alıb onu fəlsəfi yanaşmalarla inteqrasiya edəndən sonra,etika 
müt
əxəssisləri həm öz təşkilatlarını və həm də həmkarlarını səmərəli şəkildə dəstəkləmək 
iqtida
rında olacaq.  Həmçinin,etika mütəxəssisləri,polislə  etika infrastrukturunu həyata 
keçirm
əyə kömək edəcək kənar ekspertlər arasında vasitəçi kimi də xidmət edə bilər. Etik 
müt
əxəssisi katalizatorların keçdiyi eyni təlimi keçməlidir və müəyyən mənada başqaları-
nın işlərini koordinasiya etməyə məsul olanda “super katalizator” kimi hərəkət edir.. 
150 

---

3.3.2. Etika “katalizatorla
rının” təlimi  
Polis xidm
ətinin bütün üzvlərinə eyni təlimi verməyə cəhd etmək faktiki olaraq heç ki-
m
ə təlim verməklə bərabər olacaqdır,çünki verilən ümumi təlim polis işçilərinin gündəlik 
işlərində üzləşdikləri reallıqlara uyğun olmayacaq. Bu cür təlim,aşırı dərəcədə ümumi,aşı-
rı dərəcədə nəzəri ve pis formada şəraitə uyğunlaşdırılmış olur.Etika təlimləri peşəkarla-
rın həyatda üzləşdikləri reallıqlara uyğun olmalıdır, yəni,burada müxtəlif hərəkət və xid-
m
ət birliklərinin həyata keçirdikləri işləri xarakterizə edən səciyyəvi şəraitlər nəzərdə tu-
tulur. T
əlim və məsələlərin nəzəri cəhətdən anlamının birləşməsi,hamının qəbul etdiyi ki-
mi m
əhdud sayda fərdlər üçün lazımdır və onlar digər polis işçilərinə məsləhətci və ya 
t
ərbiyəçi kimi xidmət etməyə dəvət edilirlər. Bu katalizatorlar tərəfindən oynanılan rol-
dur: kifay
ət dərəcədə təmsilçiliyi təmin etmək üçün,bu qrupun üzvləri(onların sayı polis 
xidm
ətinin həcmindən  və  missiyasından  asılı  olaraq dəyişir)  polis rəhbərliyi ilə  birgə 
əməkdaşlıqla  etika  mütəxəssisi tərəfindən müəyyən edilir. Katalizatorlara təlim  vermək 
böyük problemdir,  çünki burada ali t
əhsili olmayan texniki təhsillilərə  verilən təlimlər 
elmi  d
ərəcə  almış  peşəkarlara  da  verilir. Bu etik təlimin,sosioloji,psixoloji  və  təşkilati 
elementl
ərlə bərabər, həmçinin güclü fəlsəfi əsası da olmalıdır. Bu böyük problemdir,la-
kin  h
əll olunandır. Bir neçə polis xidməti bu problemləri dəf etməyin mümkün olduğu-
nu,4-cü F
əsildə göstərildiyi kimi  2000-ci illərin əvvəlində Tətbiqi Etika Kafedrasının ha-
zırladığı modelləri həyata keçirməklə uğurla sübut etmişlər.  
T
əşkilat daxilində katalizator ikili rol oynayır: 1)təsisatın dəyərlərinin qoruyucusu və 
2)bu katalizatorla
rın aldığı nəzəri və praktiki təhsili almadan,etika üzrə zaman-zaman adi 
t
əlimlər almaqla başqa işçilərə tərbiyəçi-rəhbər.Ona görə də, katalizatorlar,digər işçilərin 
ya
vaş-yavaş hazırlıqlarının artması üçün,təlimləri düzgün kontekstdə  qoymaq üçün, və 
h
ər hansı lazım olan dəyişiklik və düzəltmələr üçün xəbərçi rolunda olmadan etik mütə-
x
əssisi məlumatlandırmağa  məsul olacaq(bu  mövzu  aşağıda nəzarət komitəsi ilə  bağlı 
bölm
ədə müzakirə olunacaq).    
3.3.3. 
Dəyərlər xartiyasının qurulması 
Kataliztorla
rın təlimi ilə birlikdə,etika mütəxəssisi “dəyərlər xartiyası”-nın yaradılma-
sının koordinasiyasına cavabdehdir və bu xartiya köklü təşkilati dəyərləri təqdim edir və 
mü
əyyənləşdirir və onları,təşkilatın missiyası ilə bağlı onun bəyan etdiyi sənəddə yerləş-
dirir. D
əyərlər xartiyası,geniş dəyərlər toplusunun aydınlaşdırılmasına yönəlmiş  xidmət- 
daxili geni
ş məsləhətləşmələr prosesinin nəticəsi olmalıdır və o sonra təsisatın səciyyəvi 
t
əşkilati konteksti daxilində, hər bir dəyərin “tərifi”-ni vermək üçün qısa formaya salınır.  
F
əsil 2 və 3-ə bax. 
D
əyərlər xartiyasının rolunun çox səciyyəvi olduğunu yadda saxlamaq əhəmiyyətlidir. 
O hec bir zaman,t
əşkilatın gündəlik işində və ya sahə əməliyyatları zamanı(davranış kod-
eksin
ə bax) polis işçilərinin riayət etməyə tələb edildiyi məcburi prinsiplər toplusuna və 
ya standardla
rına salınmalı deyil. Əksinə,xartiya polis işçilərinin üzləşdiyi səciyyəvi hal-
151 

---