Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Pedaqoji fəaliyyət zamanı müəllimin qarĢılaĢdığı psixoloji çətinliklər.
593
məni necə görürlər?» Bu cür təhlilin həqiqi vəziyyətə daha uyğun olmasına cəhd göstərmək lazımdır. Nəhayət, müəllim çalıĢmalıdır ki, Ģagirdlərlə özünün münasibətini bir növ aydınlaĢdırmağa meylli olmasın, əksinə, onların inkiĢafının necə getdiyini təhlil etsin. Müəllim maneənin yaranmasına səbəb olacaq arzuolunmaz cəhətləri aradan qaldırmağa çalıĢmalıdır. Bütün bunlarla yanaĢı Ģagirdlərlə ünsiyyət prosesinin da- ha səmərəli getməsi və bu ünsiyyətin uĢaqların psixi vəziyyətində baĢ verən daimi inkiĢafa uyğun olması üçün aĢağıdakılara ciddi əməl edilməsi lazım gəlir: –Hər Ģeydən əvvəl, müəllim ünsiyyətdə olduğu Ģəxsə qarĢı həddindən artıq diqqətli olmağa çalıĢmalıdır. Bu zaman nəzərdən qaçırılan hər bir cəhət, ünsiyyətdə olan Ģəxsə qarĢı düzgün olmayan hərəkət ünsiyyət prosesinin normal getməsinə mane olur; –ünsiyyəti düzgün təĢkil etmək üçün müəllim həmin pro- sesin səmərəli təĢkili ilə bağlı məlumatları yadda saxlayıb, ya- da salmağı bacarmalı, baĢqa sözlə özünün «kommunikativ hafizəsini inkiĢaf etdirməlidir» (məsələn, sinfin və ya ayrı-ayrı Ģagirdlərin səmərəli ünsiyyət tonunu yada salmağı bacarmalıdır); –Ģagirdlərlə ünsiyyətdə müəllim öz müĢahidəçiliyini inkiĢaf etdirməlidir. Bu sahədə müĢahidəçiliyin inkiĢafı müəllimə həmin prosesi izləmək, bir növ onu idarə etmək imkanı verir; –ünsiyyətin səmərəli olması üçün müəllim Ģagirdlərin davranıĢını (onların pozalarını, jestlərini, mimikalarını və s.) təhlil etməyi bacarmalıdır. Bu cür bacarıq müəllimə Ģagirdlərlə ünsiyyətini tənzim etmək imkanı verir; –nəhayət, ünsiyyətin səmərəli olması üçün müəllim ünsiyyət prosesində olduğu adam haqqında düĢünməlidir. Bu zaman ünsiyyət qarĢılıqlı xarakter daĢıyır və əsas məqsəddən yayınma halları aradan qalxır.
594
Bütün yuxarıda deyilənlərdən belə bir ümumi nəticəyə gəlmək olar ki, pedaqoji ünsiyyət pedaqoji fəaliyyətin müvəffəqiyyətli icrası üçün zəruri yollardan biridir. Səmərəli pedaqoji ünsiyyət qaydalarına yiyələnməyən, onun sosial- psixoloji mexanizmləri ilə tanıĢ olmayan müəllim öz fəaliyyətini müvəffəqiyyətlə yerinə yetirə bilməyəcək və ciddi çətinliklə qarĢılaĢacaqdır. Pedaqoji fəaliyyət zamanı müəllimin qarĢılaĢdığı
ji ünsiyyəti həmiĢə rəvan, maneəsiz getmir. Müəllim bu prosesdə bir sıra psixoloji çətinliklərə rast gəlir ki, onları nəzərə almadan və aradan qaldırmadan pedaqoji fəaliyyətin müvəffəqiyyətindən danıĢmaq mümkün deyildir. Bəs bu çətinliklər hansılardır və hansı tiplərə ayrılır? Müəllimin pedaqoji fəaliyyəti yerinə yetirərkən qarĢılaĢdığı çətinlikləri müxtəlif göstəricilərə əsasən tiplərə ayırmaq mümkündür. Buraya çətinliyi doğuran səbəbin obyek- tiv və ya subyektiv olmasını, çətinliyin dərk olunma dərəcəsini, pedaqoji təsirin təĢkili xüsusiyyətini, özününəzarət və özünütənzimi və s. aid etmək olar. Çətinliyi doğuran səbəbin obyektivlik dərəcəsindən asılı olaraq obyektiv və subyektiv çətinlik, dərk olunma dərəcəsinə görə dərk olunan və dərk olunmayan çətinlik özünü göstərir. Pedaqoji təsirin təĢkili xüsusiyyətindən asılı olaraq aĢağıdakı kimi psixoloji çətinliklər müĢahidə olunur: yeni pro- qramla iĢləyə bilməmək, Ģagirdi öyrənə bilməmək, ayrı-ayrı psixi funksiyaların səviyyəsini qiymətləndirə bilməmək, Ģagirdi yaranma və inkiĢaf prosesində olan tam bir Ģəxsiyyət kimi görə bilməmək, Ģagirdləri mənimsəməyə, fənnə, xarici görkəmə, da- ha
az əqli keyfiyyətə və Ģəxsi keyfiyyətə görə qiymətləndirmək, Ģagirdlərin əqli xüsusiyyətlərini və Ģəxsiyyətini psixoloji cəhətdən öyrənmək üsullarına yiyələnməmək və s. (A.K.Markova). Özününəzarət və özünütənzimləmə ilə bağlı olaraq öz
595
qüsurlarını görməkdə, ona nəzarət etməkdə çətinliklər meydana çıxır. Təcrübə göstərir ki, müəllim, xüsusilə təzəcə fəaliyyətə baĢlayan müəllim heç də həmiĢə qarĢıya kommunikativ peda- qoji məqsəd qoyub onu dərk etmir, daha doğrusu, qarĢıya qoyduğu məqsəd sistemində ünsiyyəti təsəvvürünə gətirə bil- mir, Ģagirdlərin Ģəxsiyyətini öyrənməyi bacarmır, stereotip qiymətləndirmədən istifadə edir və buna müvafiq olaraq bütün siniflərdə yaĢ fərqindən asılı olmayaraq monoton ünsiyyətə gətirib çıxaran eyni cür qarĢılıqlı təsir vasitəsindən istifadə edir, heç də həmiĢə ayrı-ayrı Ģagirdlərlə ünsiyyətdəki çətinliyi təsəvvür edə bilmir, sinfi ələ almaqda çətinlik çəkir, Ģagirdin sinifdə və ailədə nə kimi qeyri-formal rolu yerinə yetirdiyini bilmir, düzgün olmayan, mövcud Ģəraitlə uyğun gəlməyən pe- daqoji rəhbərlik üslubunu tətbiq edir və s. Ümumiyyətlə müəllimin öz fəaliyyətində qarĢılaĢdığı prinsipial psixoloji çətinlikləri ümumiləĢdirmiĢ olsaq onların aĢağıdakılardan ibarət olduğunu söyləyə bilərik: müəllim Ģagirdi bütövlükdə öz inkiĢaf perspektivində qavraya bilmir, öz əməyini pedaqoji fəaliyyət, pedaqoji ünsiyyət və Ģəxsiyyətlə vəhdətdə olan bir tam kimi görə bilmir, onları “müəllim- Ģagird” sistemi çərçivəsinə keçirə və qiymətləndirə bilmir. Müəllim üçün daha geniĢ yayılmıĢ və xarakterik çətinlik Ģagirdlərin psixi vəziyyətini və özünün pedaqoji fəaliyyət və ünsiyyəti səviyyəsinin diaqnostikasını verə bilməməkdən ibarətdir. Ümumiyyətlə götürdükdə müəllimin psixoloji çətinlikləri, onun müəyyən pedaqoji Ģəraitdə həyata keçirdiyi fəaliyyət zamanı təzahür edən gərginlik vəziyyəti ilə müəyyən edilir. Bu cəhəti nəzərə alaraq psixoloji ədəbiyyatda çətinliyin yaranma səbəbinin xarakteri ilə bağlı üç ümumi tipi müəyyənləĢdirilmiĢdir: 1. Xarici səbəblərdən irəli gələn psixoloji çətinlik (Ç 1 ). Bu cür çətinlik, adətən, pedaqoji situasiyanın obyektiv çətinliyi Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|