Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Fəaliyyət insanın dərk
- Fəaliyyətin motivləri
- Tələbatların ödənilməsi ilə əlaqədar olaraq insanı hər hansı bir məqsədə yönəlmiş işə, fəaliyyətə təhrik edən amillərə
- II.3.3. Fəaliyyətin quruluĢu Fəaliyyətin quruluĢu haqqında anlayıĢ
65
ədəbiyyatda fəaliyyətə belə tərif verilir: Fəaliyyət insanın dərk olunmuş məqsədləri ilə tənzim olunan daxili (psixi) və xarici (fiziki) fəallığıdır. Tərifdən görünüdüyü kimi, fəaliyyət zamanı insanın həm psixi, həm də fiziki fəallığı baĢ verə bilir. Bunların hər ikisində insanın fəallığı onun öz qarĢısına qoyduğu dərk olunmuĢ məqsədləri ilə tənzim edilir. Fəaliyyət və Ģüur qarĢılıqlı dialektik vəhdət təĢkil edirlər. Fəaliyyət prosesində insan onu əhatə edən aləmin cisim və hadisələri ilə bələd olur, onlara qarĢı insanda müəyyən münasibətlər sistemi formalaĢır. Fəaliyyət prosesində subyektin bilik çərçivəsi geniĢlənir, psixikası inkiĢaf edir və beləliklə də Ģüurluluq səviyyəsi güclənir. ġüurun inkiĢafı isə öz növbəsində fəaliyyətin məqsədəuyğunluq səviyyəsini, onun dəqiqlik dərəcəsini inkiĢaf etdirir.
II.3.2. Fəaliyyət və fəallıq Fəaliyyət insanın onu əhatə edən əĢyavi aləmlə, onun özünə və baĢqalarına fəal münasibətini əks etdirən, onun tələbatlarını ödəməyə yönəldilmiĢ prosesdir. Fəaliyyət sistem- dir, onun özünəməxsus daxili keçid və dəyiĢmələri olub, özü- nəməxsus inkiĢaf yolu vardır. Hər hansı bir fəaliyyətin baĢlanmasının əsasında mütləq müəyyən tələbat və yaxud tələbatlar Ģəbəkəsi durur. BaĢqa sözlə, insan fəallığının əsasında tələbatlar durur, onun (fəallığın) mənbəini təĢkil edir. Tələbatlar orqanizmin mühüm daxili gücünü təĢkil etməklə onu fərdin və nəslin yaĢaması və inkiĢafı üçün zəruri olan keyfiyyətcə müəyyən fəallıq formasını (fəaliyyəti) həyata keçirməyə təhrik edir. Özünün ilkin bioloji formasında tələbatlar orqanizmin ondan kənarda olan, həyat və fəaliyyəti üçün zəruri olan nəyə isə hiss etdiyi ehtiyac kimi meydana çıxır. Lakin ehtiyacı tələbatlarla eyniləĢdirmək düzgün olmazdı. Tələbatlar insanın
66
dərk olunmuĢ ehtiyacları olmaqla daha geniĢ anlayıĢ kimi qəbul edilir. Tələbatlar insanın ehtiyacları ilə yanaĢı onun öz ehtiyaclarına münasibətini də əks etdirir. Bu baxımdan tələbatlar insanın konkret həyat Ģəraitindən asılılığını ifadə edən və onun bu Ģəraitdə fəallıgını Ģərtləndirən özünəməxsus psixi halətdir. Tələbatlar və onların növləri barədə kitabın 5-ci fəslində ətraflı bəhs olunduğuna görə burada deyilənlərlə kifayətlənməli olduq.
heç də daima deyil, onun həyatının müxtəlif vaxtlarında tələbatlarının obyekti olur və onu müvafiq fəaliyyətə təhrik edir. Bununla yanaĢı olaraq insanın bu və ya digər tələbatını ödəyən obyekt yalnız eyni bir cisim və hadisədən ibarət olmur. Müxtəlif cisim və hadisələr tələbatın obyektinə çevrilərək insanı fəaliyyətə təhrik edə bilir. Tələbatların ödənilməsi ilə
fəaliyyətinin motivləri özlərinin çoxcəhətliliyi ilə xarakterizə olunur. Motivlər hər Ģeydən əvvəl bir-birlərindən tələbatların növlərinə görə fərqlənirlər. Bununla yanaĢı olaraq motivlər tələbatların kəsb etdiyi formalara, onların geniĢliyinə və ya məhdudluğuna, reallaĢdıqları fəaliyyətin konkret məzmununa və s. görə fərqlənirlər. Təcrübə göstərir ki, fəaliyyətin mərəkkəb növləri, adətən, bir motivə deyil, eyni vaxtda təsir göstərən bir neçə motivə cavab verir ki, bu da motivləşmə adlanır. MotivləĢmə elə motivlər birliyidir ki, Ģəxsiyyətin yönəliĢliyini müəyyən etməklə
onun fəaliyyətinin səmərəliliyini də Ģərtləndirir. Tələbatlarda olduğu kimi motivlər təbii və ali (maddi və mənəvi) ola bilir. Bundan baĢqa A.N.Leontyevə görə motiv ob- raz, anlayıĢ, fikir, ideal Ģəklində də çıxıĢ edə bilir. Qeyd edilənlərlə yanaĢı olaraq özünün xarakteri və
67
fəaliyyət prosesində oynadığı rola görə motivlərin aĢağıdakı növlərini qeyd etmək olar: 1) situativ və geniĢ motivlər; 2) fəaliyyətin nəticəsinə və onun özünə doğru yönələn motivlər; 3) eqoistik və ictimai əhəmiyyətli motivlər. Motivləri təzahür xüsusiyyətlərinə görə psixoloji ədəbiyyatda geniĢ istifadə olunan iki qrupa ayırmaq müm- kündür: 1) geniĢ sosial motivlər və 2) idrak motivləri. Psixoloji ədəbiyyatda motivləri dərk edilən və dərk
Dərk edilən motivlər nəyin bizi bu və ya digər iĢə, fəaliyyətə təhrik etməsini anlamagımız, dərk etməyimizlə fərqlənir. Dərk edilməyən motivlərə gəldikdə elə təhriklər nəzərdə tutulur ki, həmin təhriklərin mahiyyətini biz tam aydınlığı ilə dərk edə bilmirik. Bu cür motivlərə həvəsi, ustanovkanı aid etmək mümkündür. Motivlər özlərinin növləri ilə yanaĢı davamlılıqları, emo- sional çalarları və ya modallıqları, qüvvələri və ifadə xüsusiyyətlərinə görə də bir–birindən fərqlənirlər. II.3.3. Fəaliyyətin quruluĢu Fəaliyyətin quruluĢu haqqında anlayıĢ. Ġnsan fəaliyyətini nəzərdən keçirdikdə onun özünəməxsus quruluĢu diqqəti cəlb edir. Ġnsanın hər cür fəaliyyəti eyni quruluĢda, eyni sistem və ardıcıllıqda həyata keçir. BaĢqa sözlə, bütün fəaliyyət növlərində eyni ümumi struktur komponentlər özünü göstərir. Ġnsanın istər maddi, istərsə də mənəvi fəaliyyətinin quruluĢunu təhlil etdikdə onun təxmini məzmununu təĢkil edən aĢagıdakı əsas elementləri, komponentləri aĢkara çıxarmaq mümkün olur: fəaliyyətin motivləri, fəaliyyətin məqsədi və fəaliyyətin
olduğu kimi, motiv insanı hər hansı bir fəaliyyətə təhrik edən, yönəldən səbəblərdir. Hər cür fəaliyyət zamanı müvafiq tələbatdan doğan səbəblər bizi həmin fəaliyyətə giriĢməyə və Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|