Qabriel Qarsia Markes "Patriarxın payızı" Roman Latın Amerikasının Nobel mükafatı laureatlı dünyaşöhrətli yazı

qovduğu inəklər, baş qərargah otağına girib oranı darmadağın etdilər və bir vaxtlar, 
falçının dediyi, onun öləcyi gizli kabinetində bütün çini marşalları yerə salıb 
sındırdılar; denşiklər həyəcanla onun nə əmr verəcəyini gözlədilər və yalnız o, 
fənəri kandardan asdıqdan sonra, havası dənizsiz heç cür dəyişilməyən yataq 
otağının qapısından üç qıfılın və üç zəncirin çıqqıltısı və cingiltisi eşidiləndən 
sonra, onun sübhə qədər ölü kimi yatacağı ümidi ilə, birinci mərtəbədəki otaqlarına 
getdilər, o isə tez-tez səksənib yuxudan ayılır, yuxusuzluğunun keşiyini çəkir, ağır 
ayaqlarını sürüyə-sürüyə zülmət qaranlıq saray boyu yeriyə-yepiyə, yan-
yörəsindəki inəklərin aramlı gövşəməyinə, vitse-kral asılqanlarında yatan 
toyuqların qaqqıltısına məhəl qoymadan, kabus kimi gəzirdi; zamanın axarı ona, 
keçmiş dənizin yerində bitən ay işıqlı çöllüyün küləyini xatırladırdı; o, görkəmli 
latinist, general Lautaro Munyosun (Allah bu axmağa rəhmət eləsin), özlərini 
məhv etdikləri sonuncu barrikadaları hələ küçlərdə müqavimət göstərən vaxt, 
Korneli Nepotun birinci nəşrinin yanmış vərəqlərini, unudulmuş ritoriklərin - Livio 
Andronikonun və Sesiliya Estatonun kitablarının vərəqlərini, öz yaşıl budaqlı 
süpürgəsiylə süpürən anasını - Bendisyon Alvaradonu gördü. Onun üçün 
boşaldılan iqamətgaha daxil olarkən, anası Bendisyon Alvaradoyla birgə, şəxsi 
mühafizəsinin meyitləri üzərindən keçib pationu ötdülər, zülmət qaranlıqda, 
prezidentin cins ilxı atlarının cəsədlərinə ilişə-ilişə, vestübüldən yuxarı aparan 
pilləkənlə qalxdılar və iclas salonuna çatdılar; qatı, acı barıt iyindən və at qanı 
qoxusundan nəfəs almaq olmurdu: - «Biz orda, yalın ayaqların qanlı izlərini 
gördük, görünür, burdan, at qanından yığılan gölməçələri tapdayıb gələnlər 
keçmişdilər; dəhlizlərin divarlarında da biz, eynilə bu cür qanlı əl izləri gördük, 
iclas salonunda isə, sinəsinə döyüş qılıncı sancılmış, yaraşıqlı bir florensiyalının 
qana bulanmış bədənini gördük – bu, prezidentin arvadının şəkliydi; sonra alınına 
güllə çaxılmış, açarla burulub işə salınan, balerinayaoxşar oyuncaq qızı gördük – 
bu da prezidentin doqquz yaşlı qızıydı. Və nəhayət biz, on bir il ərzində hakimiyyət 
uğrunda qanlı mübarizələrdə bir-birinə qalıb gələn on dörd federalist generallardan 
ən zirəyi və ağıllısını - haribaldi sezarı, prezident Latuaro Munyosun meyitini 
gördük… bu, ingilis konsuluna öz ana dilində «yox» deməyə ürək eləməyən 
yeganə adam idi, elə buna görə də indi cəzasını çəkirdi; Britaniya eskadriliyasının 
cəlladlarına qismət olmasın deyə, əvvəl arvadını qılıncla vurub qızını güllələmiş, 
sonra qırx iki ədəd əndəlus atını məhv etdkdən sonra özü öz ağzına açdığı 
güllədən, başında dəlik, yalın ayaqlarıyla yerdə uzanmışdı; o vaxt onların 
komandanı Kitçener meyiti göstərərək, generalımıza: «Görürsən də, general, 
atasına əl qaldıranların aqibəti nədi?! Nə vaxtsa vəzifə başında olsan, bütün bunlar 
yadından çıxmasın!» - demişdi. «O, «nə vaxtsa» - dedi, amma mən, uzun-uzadı, 
yuxusuz, intizarlı gecələrdən sonra artıq ölkədə əmin-amanlığı bərpa etmək və 
iqtisadi sabitlik yaratmaq üçün lazım olan müddətə bütün qoşun növlərinin ali baş 
komandanı və respublikanın prezidenti elan olunmuşdum». Bu qərarı, senatın və 
deputatlar palatasının razılığıyla, sonuncu federal şura, yekdilliklə qəbul etmişdi 
deyə, qərar, ingilis eskadrası tərəfindən də təsdiq olundu və gecələrin birində, 
konsul Mak-Doneyllə oynadığı domino daşları arasında çapa imzalandı. 
«Əvvəl-əvvəl nə mən, nə də başqaları bu işin alınmağına inanmırdıq». Kim 
inanardı axı?! Həmin o dəhşətli gecənin hərc-mərcliyində qəbul olunan bu qəribə 
 
157

---

qərara, Bendisyon Alvaradonun özü də inanmırdı; o, lap axır günlərə qədər - ölüm 
yatağında da, dövlət idarəçiliyinə nədən başlayacağını qətiyyən bilməyən oğluna 
inanmırdı; onlar, mebelsiz-əşyasız, bomboş otaqlarda, keçmiş ispan hökmranlığı 
dövründən qalmış vitse-kral və arxiyepiskopların, milçəklər bulamış 
portretlərindən savayı qiymətli bir şey olmayan bu evdə, titrəmədən yaxa 
qurtarmaq üçün dəmləməyə ot axtarsalar da, tapa bilmədilər; evin qalan əşyaları, 
əvvəlki prezidentlər tərəfindən daşınıb aparılmışdı, məşhur tarixi hadisələr təsvir 
olunan divar xalçalarının yeri, artıq çoxdandan, asıldığı divarın rənginə 
uyğunlaşmışdı, yataq otaqları, çirkli əsgər kazarmaları kimi zibil içindəydi, 
divarlarda, prezidentlərin qanlı barmaqlarıyla müxtəlif tarixlər yazılmışdı; bürünüb 
qızınmağa bircə həsir belə yox idi: «Odu ki, anam Bendisyon Alvarado pəncərənin 
tozlu pərdəsini qoparıb mənə səridi və məni baş pilləkənin küncündə uzatdı, özü 
isə yaşıl budaqlı süpürgəsiylə, ingilis desantının soyub talamağa artıq bir şey 
qalmadığı otaqları süpürməyə başladı.»; qapıların arxasında, canını, onu zorlamaq 
istəyən quldurlardan süpürgəsiylə qurtara-qurtara, döşəmələri təmizlədi, səhərə az 
qalmış, əsas pilləkənin yuxarı pilləsində tər-su içində, məxmər pərdəyə bürünmüş 
oğlunun yanında oturdu, onun alovlu qızdırmasını ürək-dirək verməklə soyutmağa 
çalışaraq, dedi ki, bu qarmaqarışlığa fikir verməyə dəyməz, bir-iki ucuz dəri kətil 
alıb onları gül-çiçək və cürbəcür heyvan şəkilləriylə rəngləmək lazımdı: - «Bunu 
özüm eləyərəm. Bir-iki dənə də tor yelləncək alarıq, ən əsas tor yelləncəkdi, çünki 
bu evə yəqin ki, çoxlu qonaq gələcək. Sonra nahar stolu, dəmir qaşıq-çəngəl, 
alüminium nimçələr alarıq. Əsgər həyatı üçün başqası yaramaz. İçməli su üçün 
qəşəng bardaq və kömür sobası alarıq. Hamısını da dövlət hesabına.» - deyə-deyə, 
oğlunu beləcə sakitləşdirirdi. O isə anasını eşitmirdi… səhərin gözü açılar-açılmaz, 
ilk əməköməcilər çiçəklənmişdi, qırmızı, ağ əməköməcilər, qan kimi al qırmızı, bu 
gecə qanı axan bədən kimi ağappaq… - bu nəhəng işıq seli altında elə bil həqiqətin 
əsl gizli mahiyyəti üzə çıxdı, və belə məlum oldu ki, o, pilləkəndə qızıdırmadan 
titrəyə-titrəyə, fikrə dalan miskin qocadan savayı ayrı bir şey deyil. «Elə bu? 
Ütülmüş at ətinin iyi, mənəvi puçluq, qəzaya uğramış gəmiyə oxşayan bu ev, bütün 
on iki avqust sübhlərinin eyni olan bu sübh çağı – hakimiyyət elə budu?.. Bu nə 
zibil idi düşdük, ana!» Dənizin sahilində sübhün açılmasından xoşhallanan 
xoruzların banlamağına, ingilislərin, saray boyu sərilmiş meyitləri yığa-yığa, şən 
mahnılar oxumasına baxmayaraq, onu qəfil zülmət qarşısında çuğlayan heyvani bir 
qorxu bürüdü; Bendisyon Alvarado isə öz hesablamalarından təsəlli dolu nəticə 
çıxarıb dedi ki, əsas narahatçılıq – bir dəstə döşəkağı məsələsidi, vəssalam, ayrı 
heç bir narahatçılıq yoxdu, onları da yaxşıca yuyub təmizləmək lazımdı; 
məyusluğun ən sonuncu nöqtəsində birdən-birə elə bil ayaqlarının altının 
möhkəmliyini duydu və anasını sakitləşdirməyə başlayaraq: «Eybi yox, rahat yat, 
ana, onsuz da prezidentlər bu sarayda çox oturmurlar. Allah eləsin, burada heç 
olmasa, yarım ay yaşayım». – dedi. Bu sözlərinə o, təkcə onda yox, indi də, uzun-
uzadı, qəddar dərviş ömrünün bütün anlarında olduğu kimi, yenə sidq-ürəkdən 
inanırdı; hökmdarların bir gününün o birinə oxşamadığına nə qədər çox əmin 
olurdusa, özünə bir o qədər çox inanırdı, tez-tez yadına baş nazirin, hansısa gizli 
məqsəd güdən, yalan dolu, üfürülmüş məruzələri düşdükcə, yüngülcə gülümsəyib: 
«Mənə həqiqəti deməyin, litsensiat*, risq edirsiz – sizə inana bilərəm!» - deməyini 
 
158

---