Qabriel Qarsia Markes "Patriarxın payızı" Roman

onun əliydi və daxili bir səs ona dedi ki, bu əl, həmin o düşmənin, xainin əlidir. - 
«Bu odu, lənət şeytana, odu!» 
O, bir anlıq duruxdusa da, özünü ələ ala bildi, başını qaldırdı və masanın üzərindən 
asılmış lampanın gur işığında öz əziz dostunun - sadiq generalı Rodriqo de 
Aqiların gözəl və ifadəli gözlərinə baxdı və: «Bu, mümkün olan iş deyil. - 
fikirləşdi - Axı, Rodriqo de Aqilar mənim sağ əlimdi, biz müqəddəs dostluq 
telləriylə bağlıyıq, o, hər bir işdə mənə dayaq olub». Lakin həqiqətdən qaçmaq 
olmazdı və o, hər şeyi birdən-birə ayrı rəngdə gördü, illər uzunu ustalıqla 
qurulmuş, onu tora salıb dolaşdırdıqları oyunu, bütün bu hiylə və kələkləri öz 
fəhmiylə, bircə anın içində görə bildi! Bu illər ərzində onun heç ağlına da gəlməzdi 
ki, əziz dostu, əslində, ona doğma olan bir insan siyasi fahişələrə, bəxti yeyin 
siyasətbazlara nökərçilik eləyir! Bunun bir günahı da onun özündəydi, öz mənafeyi 
xatirinə bu hoqqabazları ən ucqar dəlmə - deşiklərdən gün işığına o özü çıxarmışdı, 
federasiya uğrundakı müharibədən sonra onlara misli görünməmiş imtiyazlar 
vermişdi. Özü hər cür imkan yaratmışdı ki, onlar elə onun özünə dayaqlanaraq, 
yüksək mənsəbə yetsinlər, sərvət yığsınlar, elə bir mənsəb və sərvət ki, bir vaxtlar, 
liberal hərəkatının tufanıyla yer üzündən süpürülmüş aristokratların heç yuxusuna 
da girməzdi. – «Onların iştahası, düşündüyümdən də böyük imiş, lənət şeytana, 
qudurmağa bir bax… Gör bir, sən demə, bunlar Allahın sevimlisinin yerinə - 
mənim yerimə göz dikiblərmiş, yarımçıq doğulmuşlar! Bunun üçün də mənim tam 
etibarımı qazanmış, mənə ən yaxın olan, dövlət sənədlərini mənə imzalatmağa 
gətirən şəxsdən istifadə etmək qərarına gəliblər!» Həqiqətən də dövlət sənədlərini 
onun yanına imzalatmağa gətirməyə yalnız bir şəxsin – general Rodriqo de 
Aqiların səlahiyyəti çatırdı, çünki onun bütün fərmanlarını, çıxardığı bütün 
qanunları məhz Rodriqo de Aqilar rəsmi dilə salıb mətnləşdirirdi, əvvəlcə şifahi, 
prezidentin mübarək düzəlişlərindən sonra isə yazılı şəkildə ona imzalatmağa 
gətirirdi, o da hər bir sənədin aşağısına öz baş barmağını basırdı – bu, onun 
imzasıydı; sonra bu qeyri-adi imzanı dövlət möhürüylə təsdiqləyirdi; onun möhür-
üzük şifrəsi, yalnız özü bildiyi xüsusi seyfdə saxlanılırdı. O, imzaladığı kağızları 
Rodriqo de Aqilara qaytaranda, zarafata salıb: «Mənim gözəldən də gözəl, əziz 
dostum, - deyirdi - daha ayaqyoluna getməyə kağızın var.» Və beləcə, onun sonsuz 
etimadından istifadə edən general Rodriqo de Aqilar, öz idarəçilik mexanizmini, 
dövlət daxilində yaratdığı dövlətini bu minvalla idarə edirdi; görünür, bu, ona, 
istədiyi qədər gəlir gətirə bilməmişdi. «Onun gözü bununla doymurdu, altdan-
altdan Konde kazarmalarının qiyamını hazırlayır, bu işdə ona, yaxın dostu, onun 
qılıncoynatma müəllimi - birgə holland fahişələrinin qonağı olduqları səfir Norton 
kömək eləyirdi, məhz həmin bu Norton, diplomatları gömrükxana yoxla-masından 
və rüsum verməkdən azad edən qanundan istifadə edərək, ölkəyə sursat gətirmişdi, 
domino oyunu zamanı isə məni tərifləyib göylərə qaldıra-qaldıra deyirdi ki, yer 
üzündə mənim hökumətimdən loyal, insapərvər və ədalətli hökumət tanımır! 
Saxta cüzamlının əlinə tapançanı da onlar vermişdi. Əlli min pesoya danışmışdılar, 
qəsdin muzdunu qatilə verəndə, hər pul bağalamasından pulun yarısını kəsib 
götürmüşdülər, həmin bu yarımçıq pul bağlamaları, sui-qəsdçinin evində axtarış 
zamanı tapılmışdı və məlum olmuşdu ki, bağlamaları oğurlanmış hissəsini qatilə, 
mənim ölümümdən sonra, əziz dostum general Rodriqo de Aqilar şəxsən özü 
 
81

---

təqdim etməliydi. Onlar sui-qəsd pozulandan sonra da sakitləşmədilər və başladılar 
plan cızmağa ki, qan tökmədən, dinc yolla məni aradan necə götürsünlər, gör iş nə 
yerə çatdı ki, general Rodriqo de Aqilar mənim barəmdə şahid ifadələri toplamağa 
başladı. İttihamları da bundan ibarət idi ki, guya mən gecələr yatmıram, 
güldanlarla danışıram, qaranlıqda qəhrəmanların və arxiyepiskopların portretləriylə 
söhbət eləyirəm, termometrlə inəklərin hərarətini ölçürəm, onlara cürbəcür dava-
dərman, qızdırmanı salan həb verirəm, sonra, guya böyük admirala sərdabə 
tikdirmişəm və guya həmin o admiral, yalnız mənim xəstə təsəvvürümdə 
mövcuddur, halbuki, mən, pəncərəmin altında lövbər salmış üç karavellanı öz 
gözlərimlə görmüşdüm! Dəlil-sübut yığırdılar ki, guya mən, külli miqdarda dövlət 
vəsaitini hər cür mürəkkəb sistemli maşın və mexanizmlərin alınmasına sərf 
etmişəm, guya astronomları məcbur eləmişəmmiş ki, günəş sisteminin qanunlarını 
elə dəyişdirsinlər ki, gözəllik kraliçası mənə aşiq olsun, guya o qızı da özümdən 
uydurmuşam, qocalıqdan ağlımı o qədər itirmişəm ki, iki min uşağı, sementlə dolu 
barjaya mindirib, açıq dənizdə batırmağı əmr eləmişəm, görürsən bu 
köpəyuşağını?!..» General Rodriqo de Aqilar bütün bu zəruri sübutları toplayıb 
prezident qvardiyasının qərargahında onun bütün zabitləri ilə sazişə girib və qərara 
alınıb ki, prezident, qocalar evinə göndərilsin; qayanın başında tikilmiş o evdə 
keçmiş diktatorlar yaşayırdı; bu əməliyyatın, bu ilin mart ayının birində, 
mühafizəçi və keşikçilərin himayədarı sayılan Müqəddəs Mühafizəçi Mələyin 
şərəfinə təşkil edilən ənənəvi axşam yeməyi zamanı həyata keçirilməsi qərara 
alınıb. - «Yəni üç gündən sonra, mənim generalım!» Onda o, bircə hərəkətiylə belə 
sezdirmədi ki, sui-qəsddən xəbəri var, bircə hərəkəti ilə belə bir kəsdə şübhə 
oyatmadı ki, hər şeyi bilir və təyin olunmuş gün, öz qonaqlarını – şəxsi 
qvardiyasının ali zabitlərini qəbul etdi, onları banket stolunun arxasında əyləşdirdi 
və onlara içki təklif etdi. - «General Rodriqo de Aqilar gəlib əsas sağlığı 
deyənəcən, bir az boğazımızı isladaq». O, bütün qonaqlarla dostyana söhbət edir, 
zarafatlaşır, zabitlər isə bir-bir, guya ötəri təsadüflə öz saatlarına baxır, saatı 
qulaqlarına tutur, silkələyir, qurur, vaxtı düzəldirdilər – artıq saat on ikiyə beş 
dəqiqə qalırdı, lakin general Rodriqo de Aqilar hələ də görünmürdü. 
Hava, gəmi qazanının istisiylə qızmışdı, ancaq bu, ətirli bir bürkü idi: 
qladiolosların, qərənfillərin və tər qönçələrin ətri otağı bürümüşdü, amma nəfəs 
almağa hava yox idi; kimsə qalxıb pəncərəni açıdı - «Və biz hamımız sinə dolusu 
nəfəs aldıq, sonra yenə saatlarımıza baxdıq, açıq pəncərədən içəri bayram 
yeməklərinin iştahaçan qoxusu və meh doldu». Ondan başqa hamı tər içindəydi və 
bir anlıq, hamı özünü necəsə naqolay hiss elədi və özünü oturanlardan, çoxdan 
ötüb keçmiş illəriylə, qalxanla qorunan kimi qoruyan, qonaqlarına hardansa, öz 
məkanından - zamana dəxli olmayan dünyasından boylanan bu qoca heyvanın 
geniş açılmış, kiprik çalan gözlərinə baxmaqdan utandılar. – O: «Sizin 
sağlığınıza… - deyib badəsini, yuxulu zambağı qaldıran tək, yuxarı qaldırdı - sizin 
sağlığınıza!» O, bütün axşamı badəsini, içkidən bir qurtum da almadan, bircə-bircə 
zabitlərin badəsiylə toqquşdurdu. Və budur, tam səssizlikdə, saat mexanizminin, 
sanki məşum uçurumun dibindən gəlirmiş boğuq zəngi eşidildi – saat on ikini 
vurmağa başladı. Lakin general Rodriqo de Aqilar hələ də gəlməmişdi. Kimsə 
ayağa qalxdı, sağolllaşaraq, aradan çıxmaq istədisə də, amiranə baxışların 
 
82

---