Qabriel Qarsia Markes "Patriarxın payızı" Roman

təsirindən yerinə mıxlandı, daşa çevrilib dondu, prezidentin səsi eşidildi: «Xahiş 
edirəm, getməyin!» Hamı da başa düşdü ki, saat on ikini vurub qurtarmayanacan 
hərəkət eləmək, nəfəs almaq, özünü diri göstərmək olmaz. Sonuncu zəng zərbəsi 
susanda isə qapıların pərdələri açıldı və qonaqlar çoxdan gözlədikləri general 
Rodriqo de Aqiları - görkəmli xadim, diviziya generalı Rodriqo de Aqiları bütün 
vücuduyla, dörd bir yanı gül kələmi salatlarıyla bəzədilmiş, içinə dəfnə yarpağı və 
ləvəngi doldurularaq, təndirdə yaxşıca bişirilib qızardılmış vəziyyətdə, əyninə, beş 
qızılı badam dənəcikli, boş qolunda, igidliyə görə tikişi olan, sinəsi, on dörd funt 
ağırlığında medallarla bəzədilmiş parad geyimində, ağzından cəfəri saplağı asılmış 
halda iri, gümüş məcməyidə oturan yerdə gördülər. Məcməyi bayram süfrəsinin 
ortasına qoyuldu və iltifatlı ofisiantlar, dəhşətdən daşa dönmüş qonaqlara məhəl 
qoymadan, süfrəyə gətirilmiş yeməyi bıçaqla doğrayıb bölməyə başladı və hər 
qonağın qabağındakı nimçəyə, içi qoz ləpəsi və ədviyyatla doldurulmuş müdafiə 
nazirinin ətindən iri bir tikə qoydular, axşam yeməyinə başlamaq işarəsi verildi: « 
Nuş olsun, senyorlar!» 
 
O, o qədər zəlzələlərdən, taleyin uğursuz döngələrindən, odlu səma kürələrinin 
saysız-hesabsız təkanlarından sağ- salamat çıxmışdı ki, bizim dövrlərdə daha bir 
adam belə inanmırdı ki, bir vaxtlar görücü-falçı qadının dedikləri həyata keçəcək 
və haçansa öləcək. Bir sözlə, daha onun ölümünə heç cür inanmaq mümkün 
deyildi, bu, ağlasığmaz, mümkünsüz bir məsələyə çevrilmişdi, odu ki, aşkar 
edilmiş cəsədin, səliqəyə salınıb dəfn edilməsinə icazə sənədləşdirilənəcən, 
aramızdan ən qatı mövhumatçılar belə boyunlarına almasalar da, gözləyirdilər ki, 
əgər bu cəsəd həqiqətən onun bədənidirsə, bir vaxt deyilənlər nəhayət ki, həyata 
keçəcək: onun ölüm günü durğun bataqlıqların kifsəmiş suları axar çaylara dolub 
qalxacaq, qanlı yağışlar yağacaq, toyuqlar beşguşəli yumurtalar yumurtlayacaq, 
Yer üzünə əbədi sükut və qaranlıq çökəcək – onun ölüm günü dünyanın axır günü 
olacaq. Onun ölümünə bir də ona görə inanmaq mümkün deyildi ki, diktatura 
rejimi illərindən salamat çıxan bir çox qəzetlər yenə əvvəlki qaydada onun 
ölümsüzlüyündən yazır, tarixi xidmətlərini şişirdərək, yazılanları arxiv sənədləriylə 
təsdiq edirdilər; onun portreləri hər gün qəzetlərin birinci səhifəsində başlıqda 
göründükcə, bizdə zaman donuqluğu ovqatı yaranırdı: biz, hər gün qəzetlərdə 
həmin üzü, paqonlarında beş şöhrət günəşi parıldayan həmin o mundiri görürdük, 
üzü, fəaliyyət hərarəti və sağlamlıq saçan ləyaqətli bir adamın şəklini görürdük, 
halbuki, onun yaş həddi çoxdan hamının yadından çıxmışdı. 
Qəzetlər bir ucdan eyni faktları – onun gah, artıq çoxdannan açılmış hansısa 
abidələrin, gah əslində mövcud olmayan hansısa kommunal iş yönümlü idarələrin 
açılışında, guya dünən, əslində isə keçmiş əsrdə sədrlik etdiyi iclaslarda çəkilən 
şəkillərini dərc edirdilər. Biz də axı bilirdik ki, bunlar qəzetlərin növbəti yalanıdı, 
çünki o, Letisya Nasarenonun dəhşətli ölümündən sonra adam arasına çıxmırdı, öz 
kimsəsiz sarayında tək-tənha yaşayır, dövlət işləri isə elə özü-özünə, onun 
hüdudsuz hakimiyyəti dövrlərindən bu yana, öz inersiyası hesabına gedirdi. Biz 
bilirdik ki, o, baxımsızlıqdan xarabalığa çevrilmiş bu binada rahib həyatını yaşayır 
və indi bizim, kədər və qəm-qüssəylə gecənin düşməsinə baxdığımız həmin bu 
pəncərələrdən, uzun-uzuadı illər - öz illüziyalar taxtında oturduğu dövrlər, 
 
83

---

ürəküzən, sıxıntılı axşamların düşməyinə, gecənin yaxınlaşmasına o da baxıb: biz 
mayakın, hey göz vura-vura. ara-sıra əfsanəvi yaşıl dalğalarla otaqların 
xarabalıqlarında üzən işığını görürdük; növbəti təbii fəlakət vaxtı sahilyanı 
qəsəbələri su basdığından, kasıbların elliklə tökülüşüb məskən salıdığı nazirlik 
binalarının sınıq-salxaq pəncərələrində sönük işartılarla işıq saçan miskin lampaları 
görürdük; bir az aşağıda tüstüyə bürünmüş şəhəri görürdük, bir vaxtlar əcnəbilərə 
satılmış dənizin dalğalandığı, indi isə qupquru, nəhəng çalalar boyu sıralanan 
gümüşü kraterlərin üzəriylə sönük qığılcımlarla çaxan şimşəklərin işığında seçilən 
üfüqü görürdük; onun ölümünün birinci gecəsi biz birdən-birə onun nəhəng 
imperiyasının hüdudsuz mənzərəsini onsuz gördük; bu imperiyanın titrəməli 
göllərini, çayların qovşağında yerləşdiyindən havasız, nəmli buxarlar içində əriyən 
kəndlərini gördük, biz onun mülkiyyətlərini – acgöz, tikanlı məftillərlə hasara 
alınmış əyalətləri, saysız-hesabsız mal-qara sürülərini, prezidentin şəxsi möhürüylə 
– vərəsilik damğasıyla damğalanmış əla növ cins inəklərin otladığı sahələri gördük. 
Biz, onun yaşıyla bağlı cürbəcür zarafatlar eləməkdən doymurduq, yerişini, qədim 
tısbağaların, xüsusən, qoca fillərin yerişilə müqayisə edirdik, qəlyanaltıxanalarda 
cürbəcür lətifələr qoşurduq ki, guya bir dəfə dövlət şurasına xəbər çatıb ki, 
prezident ölüb və nazirlər qorxa-qorxa bir-birinə baxa-baxa soruşublar ki, indi bu 
haqda kim gedib ona xəbər verəcək, ha-ha-ha! Yəqin, o dövrlər belə xəbərlər onu 
çətin maraqlandırırdı, çətin ki, o, bütün bu danışılanlar ciddi söhbət, yoxsa adi küçə 
anektodu olduğunu anlayaydı, çünki o dövrlər onun yaddaş sandığında artıq bir 
neçə nimdaş xatirələrdən savayı ayrı bir şey qalmamışdı. Deyirdilər, o, yastıdaban, 
heysiz ayaqlarıyla tənha, yarıqaranlıq kabinetlərlə lal güzgü əksi kimi dolaşdığı an, 
kabinetlərdən birində qarşısına çıxan nişastalı yaxalıqlı, qısa gödəkçəli adamın onu 
görəcək, əlindəki ağ yaylıqla kiməsə şərti işarələr verdiyi gözünə görünəndə o: 
«Əlvida!» - deyibmiş. Bu qəribə təsadüf, deyilənə görə, sonradan rituala 
çevrilmişdi, saray xidmətçiləri hər onu görəndə ayağa qalxıb ağ yaylıq yellətməli 
və «Əlvida mənim generalım, əlvida!» deməliymişlər. Lakin məsələ burasındaydı 
ki, o onları qətiyyən eşitmirdi. O dövrlər birdən-birə niyəsə ona elə gəlmişdi ki, 
quşlarının səsi, səhər-axşam oxumaqdan batır, odu ki, ehtiyatda saxladığı beçə 
balından quşlara da yedirdir, onların daha gur səslə oxumağı üçün dimdiklərinə 
kantorin damlalarından damızdırır və fikirləşirdi ki, bu damlalar mütləq quşların 
səsinin açılmasına kömək etməlidi, sonra özü də quşlara qoşulub köhnə, 
unudulmuş mahnılardan oxuyurdu: «Ah, yanvar Ayı!..» və yenə də heç cür başa 
düşə bilmirdi ki, quşların səsi heç də tutulmayıb, sadəcə, onun qulaqları pis eşidir. 
 
понедельник, 8 июня 2009 г. 
Bir dəfə isə, gecə yarısı qulağındakı vıjıltı səsi yerli-dibli yoxa çıxdı, elə bil çilik-
çilik olub söndü, qeybə çəkildi, bunun əvəzinə isə qulağına, arada bir uzaqdan-
uzağa, hakimiyyət dumanının ilğımında üzən gəmilərin zəif fitləri güclə eşidilən 
yumşaq hava doldu… sonra o, hansısa qondarma küləklərin səsini eşitməyə 
başladı, külək səsinin içinə quş civiltiləri də doldu, quşlar elə bil onun ürəyinin 
içində cükküldədilər və bu cükkültü onu, quşlarının uzun-uzadı faciəvi lallığı 
dərdini çəkməkdən xilas elədi; o vaxt dövlət iqamətgahına buraxılan bir neçə 
adamın, onu saat ikidən bu yana, günün ən isti saatlarını keçirdiyi talvar 
 
84

---