Qadimgi tsivilizatsiya sharoitida ta'lim

Tijoriy mahsulotga aylantirish uchun
Yuqorida sanab oʻtilgan tuzilmalarni innovatsion korxonalarning oʻziga xos injiniring fabrikasi, deyish mumkin.
Ularning vazifasi — tadbirkorlarga loyihaviy takliflar tayyorlashni, innovatsion biznes-loyiha tuzishni, savodli konsalting yuritishni, sarmoyalarni daromadli biznesga yoʻnaltirish yoki “gʻoyadan — tayyor mahsulotgacha” jarayoni uchun lokal ekomuhit yaratishni oʻrgatishdir. Texnoparklar, klasterlar va inkubatorlar boʻlsa, olimlarga oʻz ilmiy gʻoyalarini tijoriy mahsulot darajasiga yetkazishda yordam beradi.
Shuni bilish hamda tushunish muhimki, mamlakat rahbariyati tomonidan ilgari surilayotgan vazifa — Oʻzbekiston iqtisodiyotiga innovatsiyalarni joriy etishni jadallashtirish — koʻp jihatdan uning yangilanayotgan tuzilmasini shakllantirishga bogʻliq. Tuzilma tarkibida eng ahamiyatli oʻrinni ilmiy-taʼlimiy soha egallaydi. Bu esa institutsional tizimning, yaʼni oliy taʼlim muassasalari, jumladan, Toshkent irrigatsiya va qishloq xoʻjaligini mexanizatsiyalashtirish muhandislari institutining mavqeini yana-da koʻtarish, mustahkamlash bilan chambarchasdir.
Bilim va koʻnikmalar — poydevor sifatida
Oʻzbekistonning agrosanoat kompleksini rivojlantirish strategiyasini tuzishda innovatsiyalar bilan qurollangan yangi avlodning bilim va koʻnikmalariga tayanuvchi iqtisodiyotni shakllantirishdan boshqa yoʻl yoʻq. Ilmiy-taʼlimiy sohaning yuqori salohiyati qishloq xoʻjaligi hamda irrigatsiya sektorida innovatsiyalar joriy etilishini taʼminlar ekan, ushbu ijtimoiy-iqtisodiy tuzilma mamlakatning makroiqtisodiy tizimida alohida oʻrin egallaydi.
Bugungi davr talab etayotgan innovatsiyalarni amalga oshirish uchun esa ilmiy-taʼlimiy sohaning oʻzi ham eng zamonaviy innovatsion texnologiyalarni oʻz faoliyatiga tatbiq qilishi lozim. Bu ish ilmiy-taʼlimiy sohaning innovatsion rivojlanishini boshqarishga moʻljallangan texnologiyalar, mexanizmlar va usullarni takomillashtirishni taqozo qiladi. Bizning institutimiz ushbu yoʻnalishda muayyan tajriba toʻpladi, aniqrogʻi — oʻzini innovatsion rivojlanish vektoriga ega oliy oʻquv yurti sifatida tanitadigan koʻrsatkichlarga erishdi. Bular:
– innovatsion infratuzilmani shakllantirish, uning asosiy elementlari boʻlgan texnoparklar, klasterlar, texnopolislar va biznes-inkubatorlar;
– taʼlim, fan va ishlab chiqarishning makroiqtisodiy integratsiyasi — u institut atrofida klaster tuzilmalari bilan toʻldiriladigan, ixtisoslashtirilgan ilmiy-texnik va iqtisodiy maydonchani shakllantirishga olib keladi;
– qulay taʼlim jarayonini tashkil etish — bunda ilmiy tadqiqotlar, taʼlim hamda fanning innovatsion faolligini oshirishga xizmat qiluvchi sharoitlar, yaʼni oʻqituvchilar, doktorantlar, magistrant va talabalarni ilmiy ishlanmalarga jalb etish hamda mutaxassislar tayyorlash sifatini oshirish, ilmiy tadqiqot natijalarini tijoratlashtirish uchun shart-sharoitlar yaratiladi;
– ilmiy-texnik hamda iqtisodiyotning innovatsion sohasida ishlashga qodir boʻlgan yuqori malakali kadrlar tayyorlash chora-tadbirlari.
Yuqorida keltirilgan, institutning zamonaviy ilmiy-taʼlimiy faoliyatiga tegishli koʻrsatkichlarning aksariyati ushbu sohadagi intilishlarimiz va salohiyatimizdan darak berib turibdi. Ular bosib oʻtilgan rivojlanish bosqichiga xolis baho berish bilan birga, kelgusida tadqiqotlar universitetiga aylanish uchun yoʻl ochib beradi.
Bunday universitetlar MDH boʻyicha qoʻshnilarimiz — Qozogʻiston va Rossiya Federatsiyasida bor. Ularning tajribasi katta qiziqish uygʻotadi, masalan, ushbu oliy dargohlar davlat tashabbusi bilan oʻtkaziladigan, “milliy tadqiqotlar universiteti” toifasi beriladigan oliy taʼlim muassasalarini rivojlantirish dasturlari boʻyicha tanlovda qatnashadi. Rossiyada bunday tanlov universitetning ayni vaqtdagi holati hamda keyingi yillardagi rivojlanish dinamikasini tahlil qilish asosida amalga oshiriladi. Jumladan, bunda universitetning kadrlar salohiyati, taʼlim jarayoni va ilmiy tadqiqotlar infratuzilmasi, taʼlimiy hamda ilmiy-innovatsion faoliyatning samaradorligi, xalqaro va milliy darajada tan olingan yutuqlari, taqdim etilgan rivojlanish dasturining asoslanganligi hamda kutilayotgan natijadorligi singari koʻrsatkichlar hisobga olinadi.
Qozogʻiston misolida oladigan boʻlsak, sanab oʻtilgan mezonlar boʻyicha ayrim koʻrsatkichlar quyidagicha:
– ushbu oliy oʻquv yurti asosiy ish joyi boʻlgan oʻqituvchilar orasidan ilmiy daraja va ilmiy unvonga ega boʻlganlari — 70 foizdan kam emas;
– oliy taʼlimdan keyingi taʼlim dasturlari boʻyicha tahsilni davom ettirayotgan magistrant va doktorantlar ulushi — umumiy kontingentning 15 foizidan koʻprogʻi;
– “Times Higher Education World University Rankings” reytingiga muvofiq ravishda dunyoning eng yaxshi 200 ta universiteti safiga kirgan xorijiy oliy oʻquv yurti ishtirokida ishlab chiqilgan oliy taʼlimdan keyingi taʼlim dasturlarining ulushi — 20 foizdan kam emas;
– ilmiy-pedagogik xodimlarning umumiy tarkibida chetdan taklif etilgan xorijiy oʻqituvchi va tadqiqotchilar ulushi — 12 foizdan kam emas;
– xorijiy oʻqituvchi va tadqiqotchilar bilan hammualliflikda tayyorlangan ilmiy maqolalar ulushi — keyingi uch yilda xalqaro reytingli jurnallarda chop etilgan ilmiy maqolalarning umumiy soniga nisbatan 10 foizdan kam emas.
Umuman, tanlovni tashkil etishda tanlov gʻoliblari boʻlgan universitetlar (oliy taʼlim muassasalari)ning rivojlanish dasturlarini moliyalashtirish tartibi va shartlari hisobga olinadi. Albatta, Rossiya hamda Qozogʻistonda oliy oʻquv yurtlarining faoliyatini baholashda qoʻllaniladigan yondashuvlar toʻlaroq va chuqurroq oʻrganishga loyiqdir. Shuningdek, Oʻzbekistonda uni joriy etish koʻzda tutilayotgan boʻlsa, demak, har tomonlama, jumladan, huquqiy jihatdan ham, davlat tomonidan qoʻllab-quvvatlanishi kerak.
Bu borada “QS Quacquarelli Symonds” kompaniyasi konsalting boʻlimi boshligʻi D. Redjioning “Narodnoye slovo” gazetasida chop etilgan tahliliy maqolasi foydali va oʻz vaqtida chiqqan maqola boʻldi. Unda Oʻzbekistonning universitetlari taʼlimiy hamda ilmiy tajriba asosida xalqaro eʼtirofga sazovor boʻlish harakatini kuchaytirishi lozimligi aytilgan.