Qadimgi tsivilizatsiya sharoitida ta'lim

Rashid QULMATOV, 
kimyo fanlari doktori,
O‘zMU professori

1111111111111122222222222222222222222222222111111111111112222222222

O'rganish ilmi

Pedagogika, ta'lim va ilm masalalariga bag'ishlangan blog

Ta'limdagi to'rt muammo

Birinchi muammo. Maktab muhiti. 
Maktablarda ilmiy muhitning yo'qligi malakali kadrlar yetishmovchiligiga va malakasiz kadrlarning ko'pligiga olib keladi. Maktablarda o'qituvchilar o'z ustida ishlamay qo'ygan. Ko'p miqdordagi iqtidorli insonlar yo maktabni tark etadi yo iqtidori ochilmay qolib ketadi. Amaldagi ta'lim tizimimizda o'qituvchining darsi qanchalik sifatli ekanligini baholashing samarali mezonlari yaratilmagan.O'qituvchilar tashkiliy masalalar bilan o'ralashib qolgan. Qanchalik xunuk eshitilmasin, tan olishga majburmiz: dars ikkinchi darajali narsaga aylanib qolgan.

Ikkinchi muammo. Byurokratiya.
Mazmunga emas, shaklga qaraladi. Pedyuklamalar, plakatlar, ko'rgazmali qurollar. Ro'yxatni ancha davom ettirish mumkin.

Sir emas, ayrim hollarda (doim emas) komissiya a'zolari borgan joyida hammaga tanbeh berib, obro' orttirishga intiladi. Maqsad kamchilikni bartaraf etish emas, aybdorlarni jazolash bo'lib qoladi. Ba'zida mutlaqo mantiqqa zid gaplar ham bo'ladi.

Menga ham bunga o'xshash voqeani aytib berishgan, rostdan bo'lganmi - yo'qmi, bilmayman. Har holda, ishonib bo'lmas vaziyat emas.
Maktabga komissiya keldi.
Biologiya darsi. Bashang kiyingan, o'zini jiddiy tutayotgan komissiya vakili darsni kuzatar ekan, yosh muallim Sardorga tanbeh bera boshladi.

- Domla, nega dars paytida ko'rgazmali qurollardan foydalanmayapsiz?

- Bugun dars mavzusi "Ko'payish". Qanaqa ko'rgazmali quroldan foydalanishim mumkin?

Uchinchi muammo. "Eskini yamaguncha esing ketadi."
Oliy o'quv yurti. Sessiya. Ustoz talabaga:
- Qanday qilib senga "5" qo'yaman? Oraliq nazorat imtihonida 3 ta savolga daftarning yarmini to'ldirib javob yozibsan, xolos-ku.
(Miya bo'm-bo'sh bo'lsa ham, daftarlar to'ldirilgan bo'lsin.)

Binolar yangicha, tizim eskicha. Fikrlash XX asr o'rtalarida qanday bo'lsa, shunday. O'qituvchi kutadigan yagona to'g'ri javob bor. O'shani topgan talabaga "besh". Talabaning shaxsiy fikri bo'lishi ta'qiqlanadi. Baholash mezoni bilim emas, miqdor va itoat. Galstuging yo'qmi, demak, yaxshi o'qimaysan. Mutaxassislarni emas, itoatgo'y xodimlarni tayyorlaymiz. Oliy o'quv yurtlarimizdagi holat achinarli. Sovet Ittifoqi tarbiyasini olgan domlalar hali hanuz 2 soat tinmay kitobdagi tayyor ma'ruzani o'qiydi, talaba esa 2 soat tinmay daftariga matnni yozadi. Bunday darsdan maqsad ilm berishmi, yoki talabalarning g'ururini sindirishmi?