Qadimgi tsivilizatsiya sharoitida ta'lim

Savollarga javoblar yoxud muammolarning yechimlari.

Ta'lim sifatini oshirish uchun nima ishlar qilish mumkin? Tushunarliki, iqtisodiyotning ko'tarilishi ta'limga ham keskin turtki bo'ladi. Oxirgi yillardagi islohotlar bundan umid qilish uchun yaxshi asos beryapti. Lekin, yangi sharoitlarga tezroq moslashish va yangi ilmli avlodni tezroq vujudga keltirish zarur.

Ustozlar nima qilishi mumkin?

Avallari maktab bilim olishning qariyb yagona manbai bo'lgan, kitoblar ham o'sha yerda, muallim ham. Hozirgi Google va Wikipediya davrida maktab va o'qituvchining vazifalari birmuncha o'zgarmadimikan?

Muallim, demakki o'quv yurti ham ma'lumot manbai sifatidagi o'z ahamiyatini tobora yo'qotib bormoqda. Bizda hali Internet tezligi maqtagulik bo'lmagani tufayli bu narsa unchalik yaqqol ko'zga tashlanmayapgandir. Lekin bu vaqt masalasi, xolos.

Agar o'quvchi bilimni muallimsiz qidirib topish imkoni bo'lsa, unda ustoz oldidagi vazifa nima? Men 4 ta asosiy vazifani ko'rsatgan bo'lardim:

1. Qiziqtirish
2. To'g'ri yo'nalish berish
3. Fikrni tarbiyalash
4. Motivatsiya uyg'otish 

Motivatsiya masalasiga alohida to'xtalib o'tsam. Shu yerida juda katta kamchiliklarimiz ko'zga tashlanadi. Maktabdanoq o'quvchilarni faqat tanbeh yoki maqtov yordamida tarbiyalaymiz. "Qamchi va pryanik" uslubidan boshqasiga yo erinamiz, yo aqlimiz yetmaydi.

Vaholanki, bolaning o'zidagi ishtiyoqni kuchaytira olish zarur.
Farzandlarimiz ustozdan dakki eshitmaslik uchun yoki maqtov eshitish uchun o'qiydi. Fanning o'ziga bo'lgan qiziqish so'nib qoladi. Shu usulda tarbiya olgan kadrlar keyinchalik qaysi sohada ishlasa ham "qullik falsafasi"ga tayanib yashovchi, o'zidan yuqori odamga o'ylamay-netmay bo'ysunuvchi, oz'idan quyidagini esa bir tiyinga olmaydigan manqurtga aylanadi-qoladi.

Davlat miqyosida nima qilish mumkin?

1. Aholi, ayniqsa bolalar, o'smirlar va yoshlar orasida ilm-fanga qiziqish uyg'otish 

Ilmni keng reklama qilish kerak. Ilmni chiroyli qilib ko'rsatish zarur. Buni havaskorlarga ishonib topshirish kerak emas. Bunday ishlarning ham o'z ustalari bor. Marketologlar, ijtimoiy tarmoq mutaxassislari, sotsiologlar, degandek. Shunday mutaxassislarni jalb qilish kerak.

Ta'lim deganda hayolimizga faqat maktab, universitet, kollej, xullas muayyan bino keladi. Ammo zamonamizda ilm olishning ko'plab boshqa manbalari mavjud: televideniya, Internet, radio, jurnallar, gazetalar va albatta, kitoblar.
Ta'lim sifatini oshirish deganda, endi faqat maktab yoki universitetdagi ta'limni emas, Internetdagi ta'limni, televideniya, umuman OAVdagi ta'limni, kitob do'konlari orqali bo'ladigan ta'limni ham hisobga oladigan payt keldi. Masalan, Xalq ta'limi vaziri o'rinbosari Alisher Sa'dullayev "TED Talks"ning o'zbekcha muqobilini yaratamiz, deganida juda quvongan edim. Negadir bu loyiha haliyam amalga oshmadi.

2. O'qituvchilar obro'sini oshirish
Bu haqida faqat dangasalar yozmadi, xolos. O'qituvchining jamiyatda nufuzini oshirish kerak, busiz iloji yo'q.

3. Ilm-fanga bag'ishlangan sifatli saytlar va kanallarni ko'paytirish
Internet - ilm tarqatishning juda samarali yo'li. Albatta, sifatli sayt yoki kanal yaratish uchun kuchli mutaxassislarni (xususan xorijdan ham) - malakali ustozlar, turli soha ekspertlari va dasturchilarni jalb etish darkor.

4. "Dunyo bo'ylab", "Madaniyat va Ma'rifat" va "Yoshlar" kanallarini rivojlantirish, ularning moddiy-texnik bazasini mustahkamlash

Ilmiy-ommabop film va ko'rsatuvlar aholida ilm-fanga qiziqish orttirishning juda ham samarali yo'li. Haftasiga kamida bir marta "Discovery"ni ko'radigan boladan ekstremist chiqmasa kerak.

Xorijdagi muqobil telekanallar bu sohada ancha ilgarilab ketgan. To'g'ri, ularning byudjetidagi raqamlar biznikidan bir necha xona ko'proq.
O'zimiz hozircha o'sha darajada yarata olmasak ham, tayyorini tarjima qilish ham mumkin. Shunday qilinyapti ham. Lekin, hozirgi efirga berilayotgan dasturlarni ko'rgan bo'lsangiz bilasiz - 15-20 yil avval ishlanganlarni tarjima qilishyapti.