Qafar Çaxmaqlı Dağlıq Qarabağ işğaldan əw əl və sonra

dım  istəyirlər.  ABŞ  isə  kefı  istəyəndə  verir, 

kefi  istəməyəndə  yox.  Budur,  ABŞ  2009-da 

Ermənistana pul  ayırdı,  Dağlıq  Qarabağa  yox! 

Müraciət və yalvanşlann isə heç bir əhəmiyyə- 

ti  olmayacaq.  Deyəsən,  bu  il  Dağlıq  Qarabağ- 

dakı  crmənilərin  maaşı  bir  az  aşağı  düşəcək. 

Axı  ianələr azalıb.  Dünyada baş  verən krizisin 

də təsiri DQ-da özünü göstərəcək.  Erməni zən- 

ginlər  Qarabağa  verdikləri  ianələrin  miqdarını 

kəskin şəkildə azaldıblar.

Vəziyyətin belə bir şəkil  alacağım hələ mü- 

naqişə  başlamazdan  əvvəl  verilən  proqnozlar 

da açıq göstərirdi.  Robert Arakelov Bakı ermə- 

nisidir.  Rusca  “Karabaxskaya  tetrad”  (“Qara- 

bağ  dəftəri”)  adlı  kitab  yazıb  nəşr  etmişdir.  O 

bu  kitabmda  Azərbaycan  xalqına  edilən  haq- 

sızlığı  özünəxas  ürəkağnsı  ilə,  ironiya  ilə  çat- 

dırır.  Arakelov  Dağlıq və  Aran  Qarabağı  haqlı 

olaraq  “siam  əkizləri”  adlandırır,  onlann  bir- 

birindən  ayrılmasımn  heç  Allaha  da  xoş  get- 

məyəcəyini,  bunun  heç  mümkün  belə  olmaya- 

cağım yazır.  O belə bir misal  çəkir ki,  1989-cu 

ildə  DQMV  Ermənistana  birləşdirilməsi  ide- 

yası  “gerçəkləşəndə”  Xankəndidəki  bazann 

qabağma  gətirib  bir lövlə  vurdular:  “Ermənis- 

tan Aqrar  Sənaye Komitəsi”.  Bazar boş,  ərzaq

84

gətirən  yox.  Bu idi  Ermənistanm  qarabağlılara 

“töhfəsi”.  Ardmca  isə  aclıq,  səfalət,  gerilik! 

Arakelova görə,  “Qarabağı Azərbaycandan qo- 

pamıaq  ideyasmm  memarları  nəzərə  almalıy- 

dılar  ki,  regionda  bugünkü  Ermənistan  30-cu 

illərin  Avropasmda  Almaniya  deyil:  nə poten- 

sialı  var,  nə  də  imkanlan.  Onlar  Ennənistanın 

anklav  vəziyyətini,  geopolitik  durumunu  da 

nəzərə  almadılar.  Onlar onu  da nəzərə  almadı- 

lar  ki,  Ermənistanm  təcavüzkar  hərəkətləri 

qonşulan necə də narazı  salacaq.  Öz şəxsi  iqti- 

sadi və  digər problemlərini  qonşulann suveren 

hüquqlanm  pozmaqla  əldə  etməyin  “perest- 

royka”nın cəzasızlıq sərhədləri içərisində qala- 

cağma ümid edənlər möhkəm yamldılar”.

Arakelov  məsələnin həllinin ən  yaxşı  yolu- 

nu  da təklif edir.  BMT  Təhlükəsizlik  Şurasm- 

dakı  “beşlik”  (“ABŞ,  Rusiya,  Çin,  Fransa,  Bö- 

yük Britaniya)  Helsinki anlaşmasmm tələbləri- 

nə  uyğun  olaraq  tədbirlər görməlidir.  Necə  ki, 

İraq  Küveyti  işğal  edərkən  çıxanlan  qərar  və 

onun  həyata  keçirilməsi  təxirəsalınmaz  oldu, 

burada da Ermənistanm silahm gücü ilə qanun- 

lara  tabe  olmağa  məcbur  edilməlidir.  “Ermə- 

nistan nəyi  göstərir?” Bəlkə  onu ki:  “Qarabağ- 

da yenə  qanlar axsm?” Haqlı  sualdır.  Eraıənis-

85

---

tan bu qanlardan doymadımı?  Görünür “bu xə- 

mir hələ  çox  su  aparacaq”.  Budur,  əlləri qanla- 

ra  batmış  bir  cinayətkar  -   komandos  ləqəbli 

Ter-Tadevosyan  “ürpat”  (“Cümə”)  Mətbuat 

Klubunda  mətbuat  konfransı  keçirir  və  Azər- 

baycanı hədələyərək deyir ki,  onlar bir əməliy- 

yat  planını  hələ  həyata  keçirməyiblər,  Azər- 

baycan elə  etməsin ki,  bunu həyata keçirib  ye- 

ni  torpaqlannı  tutaq.  O  deyir  ki,  Ermənistan 

ordusunun  durumu  Azərbaycan  və  Gürcüstan 

ordusundan  daha  yaxşıdır  və  hər  ikisinə  eyni 

vaxtda  cavab  vermək  iqtidarındadır.  “Erməni 

xəstəliyi”nə yoluxmuş bu “qəhrəman” və digər- 

ləri  bilməlidirlər  ki,  heç  bir  vaxt  ermənilərə 

məxsus olmayan bu torpaqlarm yiyəsı var,  Qa- 

rabağm  dağı  da  aranı  da bir  xalqa  məxsusdur. 

Bura ermənilər üçün müvəqqəti yaşayış yeridir.

Dağlıq  Qarabağdan  belə  məlumatlar  gəlir 

ki,  Ermənilər  buradan  qaçırlar,  onlar  deyirlər 

ki,  “Burada dözülməz həyat şəraiti ilə üzləşmi- 

şik,  əlimizə  imkan  düşən  kimi  başqa  ölkəyə 

gedəcəyik”.  Dağlıq  Qarabağdakı  hazırkı  du- 

rum  burada yaşayan  erməniləri  sürəkli  şəkildə 

köçkünlərə  döndərir.  Fridrix  Ebert  fondunun 

maliyyə  dəstəyi  ilə  Xankəndi  Press  Klubunun 

keçirdiyi  yeni  rəy  sorğusu  nəticəsində  bəlli

86

olub  ki,  qarabağlı  haylann  63,2%-i  buradakı 

vəziyyəti  dözülməz  sayaraq,  üzləşdikləri  so- 

sial-iqtisadi şəraiti çox ağır hesab edir.

1250  nəfərin  rəyinin  öyrənildiyi  sorğu  işti- 

rakçılanmn  71,4%-i  ağır  yaşam  şərtlərindən 

dolayı  “əllərinə  imkan  düşən  kimi”  Dağlıq 

Qarabağı  tərk  edəcəyini  söyləyib.  Bu  zaman 

respondentlərin 58%-i  qazanc dalmca yola dü- 

şəcəyini  deyib.  Sorğuya  qatılanlarm  47,2%-i 

miqrasiyanm  başlıca  səbəbinin  Dağhq  Qara- 

bağdakı sosial ədalətsizlik,  16,3%-i “hərbi əmə- 

liyyatlann yenidən başlanma təhlükəsi”,  8,7%-i 

isə  “siyasi  səbəblər”  olduğunu  açıqlayıb.  Res- 

pondentlərin 68,3  faizinin fikrincə,  Dağlıq Qa- 

rabağın  düşdüyü  bunca  açmacaqlı  durumun 

əsas günahkan Arkadi Qukasyan və onun ətra- 

findakılar,  həmçinin  hakimiyyətdəki  bütün 

məmurlardır.  Qarabağlı  ermənilərinin  fikrincə, 

Xankəndidə düzgün siyasət yürüdülmür.  Sorğu 

iştirakçılannın  42,1  faizi  sözügedən naqisliyin 

səbəbini  hərbi  əməliyyatlar,  27,2  faizi  keçid 

dövrü,  24,5  faizi  isə  “Dağlıq  Qarabağm  rəs- 

mən  tanınmaması”nda  görür.  Respondentlərin 

51,3  faizi  Dağlıq  Qarabağda  insan  haqlanmn 

əsla qorunmadığım deyib.

87

---

Ermənistan İnsan Haqlanmn Müdafiəsi  Mər- 

kəzinin  eksperti  Hrayr  Ağacanyanm  dediyinə 

görə,  sorğunun  nəticələri  təəccüblü  deyil: 

“Dağlıq  Qarabağdakı  hakimiyyət  dəstəsinin 

jöirütdüyü  siyasət  bütünlüklə  buradan  idarə 

olunur  və  oradakı  yerli  əhalinin  maraqlannı 

demək olar ki, nəzərə almxr.  Qarabağh erməni- 

lər  daim  əndişədə,  təlaşda  və  qorxudadxrlar. 

Rəsmi  təbliğat  onlan  az qala hər an döyüşmək 

istəyən  adamlar kimi  qələmə versə  də,  oradakı 

ennənilər  yalnxz  yaşamlannı  özlərini  və  gələ- 

cəklərini  düşünən  insanlardır.  Bu  adamlan 

“savaş  adamlan”  kimi  təqdim  etmək  uğursuz 

təbliğatdır.  Qarabağlı  ermənilər təbii  ki,  Azər- 

baycanm tərkibində  yaşamaq  istəmirlər.  Lakin 

onlar Ermənistanda da vəziyyətin  ağır olduğu- 

nu görərək başqa dövlətlərə üz tuturiar.

8.Ermənilər indi daha çox dərk edirlər ki, 

onlar öz evlərində yaşamırlar

Bunları  biz  söyləmirik,  Qarabağa  ezamiy- 

yətə  gələn Ravil  Buxarayevin müşahidələridir. 

Jumalist  Dağhq  Qarabağda  bunlan  müşahidə 

etmişdir,  Şuşa  isə  onun  ürəyini  ağntmışdx: 

“Hər  yeri  dağxdxlmış  Şuşa  xarabazara  bənzə- 

yirdi”

“Mən  həmişə  Dağlıq  Qarabağ  problemi 

ətrafmda baş verən münaqişələri ürək ağnsx ilə 

izləmişəm.  Biz  dünyada  baş  verən  bütün  mü- 

naqişələrə  qarşıyıq.  İslam bütövlükdə  münaqi- 

şəyə  qarşı  çıxır,  Allah  birliyi  sevir.  Harda  ki, 

birlik  yoxdur,  orada parçalanma başlayır”.  Bu 

sözləri  Tatarıstan  Respublikasınm  görkəmli 

ictimai  xadimi,  şair,  dramaturq,  “Quran-i 

Kərim”i  rus  dilinə  tərcümə  edən müəlliflərdən 

biri Ravil Buxarayev deyib.

Eyni  zamanda  Londonda  “Müslim  TV  Ah- 

madiyya  İntemational”  adlx  TV-də  çalışan 

Buxarayev bildirib  ki,  1999-cu  ildə  CNN  TV- 

nin  xətti  ilə  problemi  araşdırmaq  üçün  Şuşa 

şəhərinə səfər edib: “Elə oldu ki, gecənin birini 

Azərbaycanm  baş  tacı  olan  Şuşada  azərbay- 

canlı  evində  yaşayan  ermənilərin  qonağı  ol- 

dum.  Şuşanm o  gecəsi  mənim yaddaşımda qa- 

ra və qaranlıq bir gecə kimi qaldı”.

Buxarayevin  sözlərinə  görə,  hər  yeri  dağı- 

dılmış  şəhər  xarabazara  bənzəyirdi:  “Və  bu 

xarabazarda  azərbaycanlı  evində  yaşayan  er- 

məni  bütün  həqiqəti  ilə  dərk  edirdi  ki,  bura 

onun  evi  deyil.  Onlann  evində bir köhnə  tele- 

vizor  vardı,  yalnız  Azərbaycan  telekanallannı 

izləmək  mümkün  idi.  Bakıdan  qaçıb  gələn  bu

89

---