Qafar Çaxmaqlı Dağlıq Qarabağ işğaldan əw əl və sonra

Müdafiə  nazirliklərində  Türkiyə  və  Azər- 

baycan türkcəsi öyrədilir, kadrlar hazxrlanır.

Çox təəssüf ki, bizdə -  Azərbaycan və  Tür- 

kiyədə  bu  iş  başlx-başxnadxr...  Yaxşx  silahlan- 

xnxş  ennəni  ideolojisinə  qarşx  xnübarizəni  ki- 

min  etməsindərx  asılx  olmayaraq  Azərbaycan 

dövləti  ona  sahib  çxxmalx  deyilmi?  Məxı  çox 

təəssüf  edirəm  ki  biz  bu  işə  belə  yanaşxrxq. 

Necə  ki,  gec deyil  bu insanlann verəcəyı  xid- 

mətdən  istifadə  edilməlidir,  onlann  verəcəyi 

fayda dərk edilməlidir, onlann potensialx dəyər- 

ləndirilməlidir.  Onsuz  da  biz  başladığımxz  işi 

yarxmçıq qoymayacağıq, onsuz da biz öz vətən 

borcumuzu yerinə  yetirəcəyik,  amma bu  iş  sa- 

dəcə  ayn-ayn  vətənpərvərlərin  işi  deyil.  Qə- 

zetlər yazxr ki,  erməni millətçisi,  türk düşməni 

Zori  Balayana  Dağlıq  Qarabağda  Azərbayca- 

nxn say-seçmə oğullannxn vertolyotda vuruldu- 

ğu  Qarakənddə  mərmər  villa tikiblər,  çox  gü- 

man  ki,  bu  mərmərlər  bizim  qəbristanhqlar- 

dakı  məzarlann  daşlandır,  onlar  bızdən  həm 

də belə qisas alırlar.

106

11. Nəticə:  sosial-iqtisadi tənəzzül və 

ələbaxımlı əhali

Erməni  ideoloqlar  boyunlarxna  alxrlar  ki, 

Dağlxq  Qarabağ  Azərbaycandan  ayrx  yaşadığı 

bütün  bu  illər  ərzində  çox  böjdik  çətinliklərlə 

üzləşmişdir.  Bunu onlar “Dağlxq Qarabağ Res- 

publikasx”nxn  “beynəlxalq  səviyyədə  tanxmna' 

masx” ilə bağlasalar da,  səbəb  aydmdır.  Dağlıq 

Qarabağda nə  qədər reformalar,  sosial-iqtisadi 

islahatlar  aparmaq  cəhdləri  olmuşsa  da,  (həm 

R.Koçaryan,  həm də  A.Qukasyan və  B.Sahak- 

yan  zamanmda)  onlar  heç  vaxt  nəticə  vermə- 

mişdir.  Separatçılar  bu  gün  onunla  öyünürlər 

ki,  guya  müharibənin vurduğu  yaralan  aradan 

qaldırmaq  kimi  bir  vəzifəni  yerinə  yetiriblər. 

“Müharibənin yaralan” adı ilə də “DQR” sepa- 

ratçılan  çox  alver  etmişlər.  Hər  il  bir rayonun 

sosial-iqtisadi  inkişafını  təmin  etmək  adı  ilə 

pul dilənməyə -  xeyriyyə marafonu keçirməyə 

başlayırlar.  Bu yığılan pul  isə nəzarətsiz  oldu- 

ğundan separatçı  rejim başçılän  tərəfxndən ye- 

yilir,  rejim korrupsiya içərisindədir,  tez-tez  se- 

paratçılar arasmda pul  davası  düşür,  bu da çox 

vaxt  ölümlə  nəticələnir.  Bu  gün  Ermənistanm 

müdafıə  naziri  olan  “topal  Seyran”ı  güllələ- 

yənlər külli miqdarda pulu apanb qaçmışdılar.

107

---

DQ-da  ənənəvi  sektorda -   kənd  təsərrüfa- 

tmda  heç  bir  yeni  uğur  yoxdur.  Sənayeyə  gə- 

lincə,  bütün  toplantılarda  Qarabağ  separat- 

çılannxn dilindən həmişə  səslənən “perspektiv- 

li”  dağ-mədən  sənayesinin  inkişafx  xəyal  ola- 

raq qalır.  Ennənistamn qəbul  etdiyi  pul  vahidi

-   dramla  (ərəblərin  dirhəm  sözündəndir)  he- 

sablanan inflyasiya Ermənistandakx  kimi  oldu- 

ğu halda “Azat Artsax” qəzetinin redaktor müa- 

vini Naira Ayrumyamn  “qələmindən” belə  ve- 

rilir:  “2001-2006-cı  illərdə  orta  illik  daxili 

məhsul  11-13  % təşkil etmişdir.  2007-nin son- 

lanna  görə,  71  milyard  dramlıq  məhsul  isteh- 

sal  edilmişdir,  əw əlki  ilə  nisbətən  8,8%  artım 

müşahidə olunmuşdur.  Gəlir 2007-ci ildə nəfər 

başxna  510  min  dram  olmuşdur  (1489,5  ABŞ 

dollan).  Guya  2008-ci  ildə  13,8%-lik  iqtisadi 

artxm  gözlənilirdi.  Amma  bu  iqtisadi  böhran 

(?) imkan vermədi. 2009-da böhramn ağnlannı 

yaşamaqdadxrlar.

Gətirilən digər rəqəmlər də  saxta və reallığx 

əks  etdirmir.  “DQR”-də  uzunmüddətli  energe- 

tikanxn inkişafi  layihəsi həyata keçirilir.  Yega- 

nə su elektrik stansiya -  Sərsəngdə planlaşdxn- 

lan 24-25  mini  SES  yanmçıq  qalıb.  Tərtər ça- 

yı  üzərində  tikiləcək bu  qurğular  hələ  alxnma-

108

yıb.  Qarabağ istifadə etdiyi elektrik enerjisinin 

yalnxz  30%-ni  verir,  qalanı  Ermənistandan  və 

“dost” İrandan alxnır.

Dağlxq  Qarabağda  olan  ən  iri  kombinat  — 

Drımbon  kombinatx  -   “Beyz  Metls”  adx  ilə 

fəaliyyət  göstərir,  o  ildə  150  min  ton  metal 

emal  etmək  üçün  layihələşdirilmişdi.  Burada 

emal  mümkün  olmamışdır.  İndi  buradan  xam- 

mal  Ermənistana -  Alaverdi  Molibden kombi- 

natxna  daşınır.  Dağlıq  Qarabağdan  Azərbay- 

canın sərvətləri Ermənistana daşınır və bu yol- 

la əldə edilən gəlirlə “DQR ordusu” saxlamlır.

1980-ci  illərin  sonlannda  burada  180  min 

ton üzüm istehsal edilirdi,  güclü emal  sənayesi 

vardı.  İndi  necədir?  Heç bir müasir texnologi- 

ya  buraya  gəlməmişdir.  Köhnələr  isə  məhv 

edilib,  çaxır  çənləri  İrana  satılmışdır.  “Artsax- 

frut”  adlı  meyvə  emalı  müəssisəsinin  məhsul- 

lan  isə  çox  keyfıyyətsiz  olduğundan  alxcısl 

yoxdur.  Ac  Ermənistana  Qarabağın  meyvə  şi- 

rələrimi lazımdır?

Dağlıq  Qarabağın  yeraltı  sərvətləri  talan 

edilir.  Qxzxl,  gümüş,  qiymətli  əlvan  metallar, 

dəmir,  qranit  mərmər,  island  şpatx,  qiymətli 

daşlar,  əhəng  gil,  dağ bülluru...  Saymaqla bit- 

məz.  Bütün bunlan ermənilər çıxanb  daşımaq-

109

---

la  məşğuldurlar.  Onlar  buranı  özlərinin  hesab 

etmədiklərindən bu sərvətlərin talan edilməsini 

amansızca həyata keçirirlər.  Taxılçılıq sahəsin- 

də  də  elə bir ciddi  uğur yoxdur.  2009-2012-ci 

illərdə  Banazur  regionu  (iqtisadi  rayonu)  üzrə 

hektardan  10-12  sentner  taxıl  götürülmüşdür. 

Halbuki  1988-ci  ilə  bu  rəqəm  21  idi.  Aqrar 

region olan DQ-də ümumi daxili məhsulun  15, 

7 % -ində bu sektorun payı var.

Turizm  əsas  gəlir  sahəsi  hesab  olunsa  da, 

buraya gələnlər çox azdır.  Xaricdə yaşayan bir 

erməni  (Aram  Sasunyan)  “Diqax”  şirkəti)  Şu- 

şanın  Qazançı  hissəsində  750  kvadratmetrlik 

otel,  restoran  və  digər  yardımçı  binalar tikmə- 

yə  başlamışdı.  İndi  peşman  olub.  Çünki  gəlir 

götürməyəcək.  Gələn  adam  onsuz  da boş  olan 

şəhər  evlərində  qalacaq.  Kim  pulunu  havayı 

yerə  verər?  Burada bank -  maliyyə  sistemi  də 

bərbad  vəziyyətdədir.  2009-2011-ci  illərdə 

dövlət büdcəsi analoji olaraq 22, 26, 30,  9 mil- 

yard  dram  olaraq  proqnozlaşdınlır.  Sən  saydı- 

ğını say, gör fələk nə sayır ...

Gülməli  də  görünsə  Dağlıq  Qarabağa  “in- 

vestisiya cəlbi”ndən ağızdolusu danışılır, Guya 

ki,  2007-də  hər  adambaşma  210  dollar,  2008- 

də 250  dollar sərmayə  qoyulub,  ümumi hesab-

110

la  bu  100  milyon  dollardır.  Gülməli  və  ironik 

rəqəmlərdir  və  heç  bir  əsası  olmayan  faktlar- 

dır.  Çünki xalqın sosial müdafıəsi,  əhalinin ya- 

şayış  minimumu  çox  aşağı  rəqəmlər  səviyyə- 

sindədir.

Burada  gözlərini  kənara  dikiblər,  xaricdən 

adam  gələn  kimi  əlinə  və  cibinə  baxırlar.  5  il- 

lik  fəaliyyəti  təsdiq  olunmuş  yeni  hökumətin 

korrupsiyaya uğraması  və  “çirkli  pullar”m  yu- 

yulması ilə  məşğul  olması  barədə  iddialar  səs- 

lənir. Buradakılar ondan narazıdırlar ki, qonşu- 

nun  təsiri  ilə  (Azərbaycan  nəzərdə  tutulur) 

Avropa Birliyindən və digər təşkilatlardan bir- 

başa  yardımlar  gəlmir.  Onlar  özlərini  Kosova 

ilə müqayisə edirlər. Budur, Serbiya etiraz etsə 

də,;  Kosovaya  Avropa  Birliyi  122,7  milyon 

avro  verdi.  “Yeni  dövlət”in  sosial  -   iqtisadi 

ehtiyaclannı  ödəmək  üçün  onlar  da  hardansa 

pul gözləyirlər, bu pullar bəzən erməni zəngin- 

ləri  tərəfındən  göndərilir.  Amma  deyəsən,  son 

vaxtlar  Kirk  Kirkonyanlar,  Gülbekyanlar  ya- 

man  xəsislik  edirlər.  1998-ci  ildən  bəri  ABŞ 

Konqresinin qəran  ilə  Dağlıq  Qarabağa huma- 

nitar yardım edilirdi.  2008-ci  ildə bu yardım  3 

milyona  endirildi,  bu  il  isə  tamamilə  kəsildi.

111

---