Qafar Çaxmaqlı Dağlıq Qarabağ işğaldan əw əl və sonra

illərdə  vilayətdə  xəstəxana  çarpayılannın  sayı

1,7  dəfədən  çox  artmışdz.  Burada  6  sanatoriya 

və  istirahət  müəssisəsi,  2  min  yerlik  turist  ba- 

zası fəaliyyət göstərirdi.

Burada  şəkil  qalareyalan,  muzeylər  (9  mu- 

zey)  fəaliyyət  göstərirdi.  Əhalinin  hər  on  min 

nəfərinə  13  kitabxana  düşürdü.  Azərbaycan 

üzrə  isə  bu  rəqəm  6  idi.  Bu  idi  Azərbaycanm 

Qarabağ  ermənilərini  cəhalətdə  saxlamaq  tə- 

şəbbüsləri?  DQMV-in  demək  olar  ki,  bütün 

kəndlərində  klublar  var  idi  (İndi  orada  itlər 

ulaşır-Q.Ç.)  Erməni  yazıçılannm həm Bakıda, 

həm  də  Xankəndidə  1  milyon  nüsxəyə  çatan 

əsərləri  çap  olımurdu.  Bakıda gündəlik  “Kom- 

munist”  qəzeti,  “Graqan  Adrbecan”  (“Ədəbi 

Azərbaycan”),  “Aqitator”  (“Təşviqatçı”)  adlı 

jumallar,  Xankəndidə  erməni  və  rus  dillərində 

“Sovetakan Karabax” qəzeti  çıxır,  Şuşa,  Əsgə- 

ran,  Martuni,  Hadrut,  Mardakertdə  rayon  qə- 

zetləri  fəaliyyət  göstərirdi.  Məktəblərdə  ermə- 

nicə tədris üçün hər cür şərait yaradılmışdı. Bir 

sözlə,  ermənilər  Azərbaycanm  tərkibində  çox 

hürr  və  firəvan  yaşayırdılar.  Onlara  qarşı  heç 

zaman,  heç  bir  səviyyədə  milli  basqılar olma- 

mışdı.  Dağlıq  Qarabağı  Azərbaycandan qopar-

74

maq  üçün  uydurulanlan  onlann  özləri  də  puç 

və mənasız iş adlandmrdılar.

Bu  məsələ  -   DQMV-nin  sosial-iqtisadi  ge- 

riliyi  ilə  bağlı  məsələ  Qarabağda  hadisələr  qı- 

zışarkən  dərhal  ortaya  atıldı,  o  zaman  Azər- 

baycan  Nazirlər  Soveti  yanmda  Xalq  Təsərrü- 

fatını  İdarəetmə  İnstitutunda  bir  görüş  keçiril- 

mişdi.  Burada  erməni  alim  və  vəzifə  adamlan 

da iştirak etmişdilər. Bu da onlann dedikləri:

Tiqran  Xaçaturov,  SSRİ Elmlər Akademi- 

yasının  akademiki:  “Biz  hamımız  yenidən- 

qurma  tərəfdarıyıq,  istəyirik ki,  nəzərdə  tu- 

tulanlarm hamısı tezliklə həyata keçirilsin...

Son  beşilliklər  ərzində  mənzil,  məktəbə- 

qədər  uşaq  tərbiyə  müəssisələrinin,  səhiyyə 

obyektlərinin  təhvili  sahəsində  muxtar  vila- 

yət  üzrə  məhsul  vahidinə  görə  əsaslı  vəsait 

qoyuluşunun  göstəriciləri  orta  hesabla  res- 

publikaya  və  onun  başqa  regionlarına  nis- 

bətən xeyli yüksək olmuşdur”.

C.  Avetisov  -  Azərbaycan  SSR yüngül  sə- 

naye nazirinin müavini:  “Bu gün DQMV ipək 

istehsahna görə respublikada ikinci mərkəz- 

dir.  Yüngül  sənaye  məhsulunun  üçdə  iki 

hissəsi  və  respublikanm  ipəkçilik  sənayesi

75

---

məhsulunun  təxminən  25  faizi  DQMV-nin 

payma düşür”.

N.  Poqosov, Azərbaycan E T  Kənd Təsərrü- 

fatının Iqtısadiyyatı  və  Təşkili Institutunun  baş 

elmi  əməkdaşı,  iqtisad  elmləri  doktoru:  “Bu 

gün  vilayət,  respublikamızm  mühüm  kənd 

təsərrüfatı  regionlardan  biridir.  Ümumən 

burada  səmərəlilik göstəriciləri  pis  deyildir. 

Əkinçilik  və  heyvandarlığm  idarə  edilməsi 

mədəniyyəti  artmışdır,  ASK-nm  maddi-tex- 

niki bazası ardıcıl möhkəmləndirilir”.

A.  Ayriyan, Azərbaycan SSR meşə  və ağac 

emalı  sənayesi  naziri:  “Bizim  sahəmiz  barə- 

də bir neçə kəlmə demək istərdim. O texniki 

səviyyəsi  yüksək  olan  yeni  yüksək  məhsul- 

dar  Vətən  avadanlığı  və  xarici  avadanlıqla 

təchiz  edilmiş  mebel  fabriki  ilə  təmsil olun- 

muşdur.  Son  17  ildə  fabrikin  gücü  17  dəfə 

artmışdır”.

Bəli,  bunlar  erməni  millətindən  olan 

şəxslərin  dedikləridir,  DQMV-nin  geriliyi 

barədə  cəfəng iddialar ortaya atılarkən onlann 

doğru  olmadığım  sübut  etdilər.  Amma  Mosk- 

vada  buna  inanmadılar  və  Dağlıq  Qarabağı 

Azərbaycandan  qoparmağm  başqa  üsullannı 

fikirləşməyə  başladılar.  Vəziyyətin  real  qiy-

76

mətləndirilməsinə maraqlı  olmayan  Sovet rəh- 

bərliyi  erməniləri  ifşa  edib  onlan  yerində 

oturtmaq  əvəzinə  1988-ci  ilin  24  martmda bir 

qərar  qəbul  etdi:  “1988-1995-ci  illərdə  Azər- 

baycan SSR-in DQMV-nin sosial-iqtisadi inki- 

şafını  sürətləndirmək  tədbirləri  haqqmda”.  Bu 

qərar əslində  ermənilərin separatçılıq hərəkəti- 

nə  bəraət  qazandırmaq  idi.  Bu  qərarla onu de- 

mək istədilər ki, həqiqətən Azərbaycan bu böl- 

gəyə biganə münasibət göstərib, vilayət sosial- 

iqtisadi cəhətdən geri qalıb və  s.  Bundan sonra 

ermənilərin əlinə, belə bir bəhanə də verildi ki, 

madam ki,  belədir,  onda biz Azərbaycamn tər- 

kibində  qalmaq  istəmirik və  Vilayət XDS  mə- 

lum  qəran  (Hələ  də  həmin  qərar  ləğv  edilmə- 

yib)  SSRİ Ali  Soveti  Rəyasət  Heyətinin  1989- 

cu  il  yanvann  12-də  “Azərbaycan  SSR-nin 

DQMV-də  xüsusi  idarəçilik  formasmın tətbiqi 

haqqmda” qəbul  etdiyə  qərar isə birbaşa ermə- 

nilərə  xidmət  edirdi.  Bu  “Xüsusi  İdarəçilik” 

xalqm  tələbi  ilə  elə  həmin  il  noyabnn  28-də 

ləğv  edildi.  Bunun  əvəzinə  yeni  bir  ermənipə- 

rəst qurum Təşkilat Komitəsi  yaradıidı.

Ermənistan  bundan  bəhanə  kimi  istifadə 

edərək  1989-cu  ilin  dekabnn  1-də  Dağlıq  Qa- 

rabağın  Ermənistana  birləşdirilməsi  ilə  bağlı

77

---