Ön sözün mü
əllifi:
Hacı Sabir Həsənli
ilahiyyat üzr
ə fəlsəfə doktoru
Qafqaz Müs
əlmanları İdarəsi sədrinin müavini,
Bakı İslam Universitetinin rektoru
Elmi redaktoru:
Fuad İzzət oğlu Nurullayev
f
əlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru
Qafqaz Müs
əlmanları İdarəsi sədrinin müavini,
Bakı İslam Universitetinin Dinşünaslıq fakültəsinin dekanı
Elmi m
əsləhətçi:
Möhsün Zellabdin oğlu Nağısoylu
AMEA-
nın müxbir üzvü, filologiya elmləri doktoru, professor
AMEA M. Füzuli
adına Əlyazmalar İnstitutunun Farsdilli Əlyazmaların Tədqiqi
Şöbəsinin müdiri
R
əyçilər:
Şahlar Şahbaz oğlu Şərifov
ilahiyyat üzr
ə fəlsəfə doktoru,
AMEA A. A. Bakıxanov adına Tarix İnstitutunun “Azərbaycanın orta əsrlər
tarixi”
şöbəsinin böyük elmi işçisi
Dilav
ər
Mirzəkişi oğlu Əzimli
tarix üzr
ə fəlsəfə doktoru,
AMEA-
nın A. A. Bakıxanov adına Tarix İnstitutunun “Azərbaycanın orta əsrlər
tarixi” şöbəsinin böyük elmi işçisi
Annotasiya
Oxuculara t
əqdim edilən bu kitabda müəllifin əsasən uzun illərdən bəri tədqiqat
apadığı və ziyarətində olduğu müqəddəs şəhərlərin tarixi və onların fəzilətləri
haqqında deyilmiş hədislərə üstünlük verilmişdir. Bununla yanaşı, adı çəkilən
şəhərlərin İslam tarixində oynadığı rol, onların salındığı dövrdən bu günə kimi olan
t
ərəqqi-tənəzzül dövrləri qədim və müasir qaynaqlar əsasında araşdırılmışdır.
H
əmçinin, kitabda müqəddəs şəhərlər müsəlmanlar tərəfindən daim ziyarət olunduğu
üçün
İslamda ziyarət mədəniyyəti, ziyarətin səbəbləri və qaydaları haqqında da
m
əlumatlara yer verilmişdir.
Az
ərbaycan xalqının həmişə müqəddəs şəhərlərə ziyarətə getmələri, onların
müq
əddəs şəhərlərlə və oradakı ziyarətgahlarla əlaqəli bəzi məsələləri
bilmələri vacib
olduğundan kitabda şəri məsələlərə də qısaca aydınlıq gətirilmişdir.
Kitab geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulub.
2
ÖN SÖZ
Respublikamız müstəqillik əldə etdikdən sonra ilahiyyat elmlərinin
dirç
əldilməsi, cəmiyyətin İslam mədəniyyətinə daha sıx qovuşması, onun yüz illər
boyu keçdiyi t
əbii inkişaf yolunun bərpa olunması üçün müstəsna əhəmiyyət daşıyır.
Ona gör
ə də Azərbaycan xalqının müqəddəs saydığı dini-mədəni
irsin müasir tələblər
s
əviyyəsində öyrənilməsi və təbliği mühim məsələdir. Bu baxımdan İslamın
müq
əddəs şəhərlərini və insanlarını tanımaq, görkəmli İslam alimlərinin həyat və
yaradıcılığını, onların müxtəlif əsərlərini tədqiq etmək aktual əhəmiyyət kəsb edir.
İbrahim Zöhrab oğlu Quliyevin “
H
ədisi-şəriflərdə müqəddəs şəhərlərin tarixi” adlı
kitabı məhz bu elmi marağın nəticəsində meydana gəlmişdir.
İ. Z. Quliyev kitabı müqəddəs şəhərlərin tarixinə, orada baş vermiş ictimai-
siyasi mühit
ə, həmin şəhərlərdəki müqəddəs ziyarətgahlara, o
ziyarətgahlarda uyuyan
şəxslərin həyat və fəaliyətlərinə həsr etmişdir ki, bu da eyni zamanda düzgün elmi
n
əticə əldə etməyə kömək edən əsas amillərdən biridir. Kitabda İslamda ziyarət
m
ədəniyyəti də geniş araşdırılmışdır.
İ. Z. Quliyev mövzunun tədqiqinə gərgin əmək sərf etmiş, kitabın yazılmasında
bir çox m
əşhur və mötəbər ədəbiyyatdan istifadə etmişdir ki, bu da öz növbəsində
kitabın sanbalını artırır. Kitabın məzmunu
göstərir ki, müəllif qarşıya qoyduğu
m
əqsədi və vəzifələri tam reallaşdıra bilmiş, ilahiyyat elmi və mədəniyyətimiz üçün
faydalı, əhəmiyyətli bir iş görmüşdür.
Hacı Sabir Həsənili
Bakı İslam Universtitetinin rektoru
3
GİRİŞ
İslamda müqəddəs şəhərlərin, xüsusilə də Kəbə evinin, Peyğəmbərimizin (s) və
onun Əhli-beytinin (ə) qəbirlərinin ziyarət ounması qədimdən indiyənədək dünya
müs
əlmanlarının diqqət mərkəzində olmuş və zaman-zaman müsəlman alimlərinin,
f
əqihlərinin və dinşünaslarının diqqətində incələnmişdir. Biz də bu mövzunun
mühüm olduğunu nəzərə alaraq onu Qurani-kərim və hədisi-şəriflərdən, Həmçinin,
t
əfsir və tarix kitablarından istifadə edərək tədqiq etdik. Tədqiqatımız nəticəsində
bel
ə nəticəyə gəldik ki, həqiqətən
müqəddəs şəhərlər, xüsusilə Məkkə şəhəri və orada
yerl
əşən Kəbə evi Allah yanında çox hörmətlidir və insanların da bu hörməti qoruyub
saxlamaları vacibdir. Necə ki, ayədə belə bəyan edilir:
“Görm
ədinmi ki, Allah
H
ərəmi (Kəbəni)
əmin-amanlıq yeri etdi..”. Bu ayədən belə nəticə alırıq ki, Allah
oranı əmin, ehtiramlı, ibadətgah və müqəddəs bir məkan olaraq yaratmış və biz
müs
əlmanlara oranın qorunmasını əmanət qoymuşdur. İslam şəriətinə görə hər kəs
onun hörm
ətini inkar etsə, o şəxsin qanı halal və öldürülməsi isə vacibdir. Hər kəs
onun
ovunu tutsa v
ə ya oradakı məqamlardan birinə ehtiramsızlıq göstərsə, ona şəri
h
ədd (cəza) tətbiq ediləcəkdir və o, fasiq olur. Qədimdən bəri oranın ziyarət olunması
bütün ümm
ətlərin icra etdikləri bir ayin olmuşdur. Həmçinin, mötəbər mənbələr
əsasında belə nəticəyə gəldik ki, Kəbə ziyarəti və oranın müqəddəs məkan olması ilk
insan zamanından başlayaraq günümüzə və bundan
sonra Qiyamətədək qorunub
saxlanacaqdır. Bundan əlavə Həcc ayininin içərisində olan bəzi əməllər əxlaqi yönə
malik olmaqla yanaşı, insanların mənəvi tərbiyəsində və onların birgə yaşayış
t
ərzində mühüm rola malikdir. Heç bir sosial üstünlüyü olmayan bir bəndənin
(İsmailin anası Hacərin) Allah yanında olan hörməti onun Qiyamətədək insanların
q
əlbində yaşatmağa səbəb oldu. Adi bir bəndənin təqvası onu Allah yanında əbədi bir
müq
əddəs varlığa və köhnə alaçığını isə müqəddəs məkana çevirdi. Allah onun köhnə
çadrını öz evinə bitişdirməklə müqəddəsləşdirdi. Bütün bunların hamısı insanın Allah
yanında yalnız təqva və imanı sayəsində əziz olmasına dəlildir.
H
əccin hər bir ayinində ilahi bir sirr vardır. Bu sirlərin açılması bu müqəddəs
ayinin ön
əmini daha da dərinləşdirir və maraqlı edir.
Bundan başqa ilk insandan başlayan həcc adət-ənənəsi Peyğmbərimizin (s)
dövrün
ədək müxtəlif formalara düşmüş və nəhayət Peyğəmbər (s)
tərəfindən
Qiyam
ətədək vahid bir formada icra edilməsi gerçəkləşdirilmişdir. Buna işarə edən
ay
ədə belə bəyan edilir:
“O, siz
ə dindən Nuha tövsiyyə etdiyini, sənə vəhy
etdiyimizi, İbrahimə, Musaya və İsaya tövsiyyə etdiyimizi sizin üçün də qanuni
etdik”.
1
Bu ay
ə həcc ayinlərinin qədim olduğunu və bu ayinlərin Qiyamətədək
yaşayacağını bildirir. Beləliklə, Peyğəmbərimizin (s) ehrama girmək, Ərəfatda
durmaq, M
əşərül-haramda gecələmək, şeytan daşlamaq, Səfa və Mərvə dağları
arasında qaçmaq, Kəbəni təvaf etmək, Məqami-İbrahimdə namaz qılmaq, qurban
k
əsmək kimi həcc ayinləri İbrahim peyğəmbərin (ə) əhvalatlarını anladır, onun və
ail
əsinin davranış qaydalarını bizə örnək göstərir. Necə ki, ayədə belə bəyan edilir:
“Özünü tanımayandan və ağılı başında olmayandan başqa kim İbrahimin
1
Şura, 13
4