Qafqaz müSƏlmanlari idarəSİ baki islam universiteti
Yüklə 5,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Sən bu Qurandan əvvəl və nə bir kitab oxumusan, nə də onu (sağ) əlinlə yazmısan. Əgər belə olsaydı, onda batilə uyanlar
- “Xeyr! Həqiqətən bu surə bir öyüd
[23]
Əli bin Əbi Talib (ə), Ömər bin Xəttab, Osman bin Əffan, Əbu Übeydə bin Cərrah, Təlhə, Yezid bin Əbi Süfyan, Əbu Hüzeyfə bin Ütbə bin Rəbiə, Hatib bin Əmr, Əbu Sələmə bin Əbdüləsəd əl-Məhzumi, Əban bin Səid bin As, İbn Ümeyyə, Xalid bin Səid, İbn əbi Sərh əl-Amiri, Hüveytib bin Əbdülüzza əl-Amiri, Əbu Süfyan bin Hərb, Müaviyə bin Əbi Süfyan, Cüheym bin Səlt və əl-Ala bin İbnülhədrəmi. 77 Həmçinin Bəlazirinin məlumatına görə adı keçən şəxslərdən başqa bir neçə qadın da yazıb-oxumağı bilirdi. Bunlardan Peyğəmbərin (s) zövcəsi Həfsə və Kərimə bint Miqdadi qeyd etmək olar. İslamın ilk dövrlərində ərəblər arasında yazıb-oxumağı bilənlərin sayı bu dərəcədə az olmasına baxmayaraq, onların hafizəsi bu günkü insanları tamamilə heyrət içərisində buraxmışdır. Tarixi məlumatlardanbelə məlum olur ki, o dövrdə yaşayan ərəblər elə bir iti hafizəyə malik olmuşlar ki, hətta onların yanında uzun bir qəsidə oxunsaydı, orada olanlar o qəsidədə heç bir yanlışlığa yol vermədən onu yadda saxlayardılar. Buna misal İbn Abbası çəkmək olar. Belə ki, o, heç vaxt eşitmədiyi uzun bir qəsidəni Məscidül-haramda dinləmiş və sonra hec bir səhv etmədən onu başdan ayağa söyləmişdir. Həmçinin Qətadə adlı bir səhabənin yanında Cabir bin Abdullahın Peyğəmbərdən (s) eşidib yazdığı səhifə oxunmuş və həmin səhifədə olan bütün hədisləri o, dərhal yadda saxlamışdı. 78
“Sən bu Qurandan əvvəl və nə bir kitab oxumusan, nə də onu (sağ) əlinlə yazmısan. Əgər belə olsaydı, onda batilə uyanlar (onun barəsində) şəkk-şübhəyə düşərdilər (onu haradansa oxuyub öyrənmişdir, deyərdilər).” 79
Bu ayədən belə başa düşülür ki, Qurandan əvvəl Peyğəmbər (s) “ümmi” idi. Buna görə də Peyğəmbərə (s) nazil olan ayələrin ilki oxuma-yazmağa təşviq idi. Allah buyurur: “[Qurani-kərimi bütün məxluqatı] yoxdan yaradan Rəbbinin adı ilə oxu! O,
Məlumdur ki,İslamı qəbul edən müsəlmanlar var qüvvələri ilə Qurani-kərimi əzbərləyir və onu oxuyurlardı. Şübhəsiz ki, Quranın təkcə əzbərlənməsi onun gələcək nəsilə ötürülməsi üçün kifayət deyildir. Çünki hafizə qüvvəsi insanda nə qədər güclü olsa da, onun da unutma qüvvəsi ilə rastlaşması inkarolunmazdır. Buna görə də Peyğəmbər (s) səhabələrinəQurani-kərimi əzbərləməklə yanaşı onun yazılmasını da əmr etmişdi. Bu faktı təsdiq edən dəlillər həm Qurani-kərimdə, həm də məşhur Quran tarixçilərinin əsərlərində yer almaqdadır. Belə ki, Allah taalanınQurani-kərimə “Kitab” adını verməsi 81 onun yazıldığını göstərməkdədir. Qurani-kərimin yazı ilə olmasını sübut edən ayələrədn biri də“Xeyr! Həqiqətən bu surə bir öyüd
77 əl-Bəlazəri, Fütuhul-büldan, səh. 452 78 Zəhəbi, Təzkirətül-hüffaz, c. I, səh. 116 79 Ənkəbut-48 80 Ələq-1-5 81 Bəqərə-8, Ali-İmran-3 və digər ayələr [24]
qədr-qiyməti yüksək, şanı uca, tərtəmiz səhifələrdədir. O, elçi mələklərin əlləri ilə köçürülür”ayəsidir. 82
Qurani-kərimin nüzulundan sonra ərəblər arasında yazıb-oxuyanların sayı çıxaldı. Artıq ərəblər cəhalət günlərini geriyə buraxaraq öz dillərini dünyanın ən zəngin bir dili səviyyəsinə yüksəltdilər. Əvvəldə qeyd edildiyi kimi Məkkəyə nisbətən Mədinədə yazıb-oxumağı bilənlərin sayı daha da az idi. Müsəlmanlar on üç ilə yaxın bir müddətdə Məkkə şəhərində yaşamış, sonradan Mədinəyə hicrət edərək orada ilk fedarativ dövlət qurmuşdular. Onlar Mədinəyə gəldikdən sonra ilk işləri orada Məscidi-nəbəvi deyilən bir məscidin tikilməsi olmuşdur. Həmin məscidin eyvanı bu gün də İslam aləmində “Süffə” adı altında tanınmaqdadır. Həmin eyvanda yaşayan yoxsul səhabələr gecələri orada yatar, gündüzlər isə onlara təyin edilən müəllimlərdən dərs alardılar. İslam tarixindən məlumdur ki, hicrətin ikinci ilində (miladi 624) Bədr müharibəsi olmuşdur. Bu savaşda müşriklərin həm silah, həm də əsgər baxımından çox olmasına baxmayaraq müsəlmanlara tam məğlub oldular. Döyüş əsnasında əsir götürülən müşriklər içərisində yazıb-oxumağı bilənlər az deyildi. Belə ki, əsir götürülən savadlılar on müsəlmana yazıb-oxumağı öyrətmək şərtilə azad olunurdular. Şübhəsiz ki, bu şərt Peyğəmbərin(s) elmə və maarifə necə qiymət verməsinin bariz nümunəsidir. 83
B). Hədislərin yazıya köçrülməsi məsələsi Əvvəldə qeyd edildi ki, İslamın zuhuru ərəfəsində ərəblər içərisində yazıb- oxumağı bilənlər az idi. Lakin İslam dini meydana gəldikdən sonra Peyğəmbərin (s) təkidi və təbliği nəticəsində yazıb-oxumağı bilənlər bilməyənlərə elm və maarifi öyrədirdi. Həmçinin bu işdə müharibələrdə əsir götürülmüş ziyalı müşkirlərin də elmindən istifadə edilirdi. Hədislərin yazıya köçürülməsi İslam alimləri tərəfindən ixtilaflıdır. Belə ki, bir qrup alimlər hədislərin yazılmasını Peyğəmbər (s) tərəfindən qadağan edildiyini iddia etsələr də, digər qrup alimlərbu iddianı əsaslı dəlillərlə rədd etmişlər.
Bəzi hədis alimlərinə görə Peyğəmbər (s) ilk dövrlərdə hədislərin yazılmasını qadağan etmişdir. Bu iddianı irəli sürən alimlər məşhur hədisşünas Müslimin Əbu Səid əl-Xudridən rəvayətetdiyi bu hədisə isnad etmişlər: “Məndən heç bir şey yazmayın. Hər kəs məndən Qurandan başqa bir şey yazmışsa, onu pozsun. Məndən hədis rəvayət edin, bunun bir qəbahəti yoxdur. Hərkəs mənim söyləmədiklərimi mənə isnad etsə, cəhənnəmdəki yerinə hazırlansın.” 84
82 Əbəsə-11-15 83 bax: M. Həmdullah, Həmmam bin Münəbbihin səhifəsi, Ali Yardım Hədis-I-II, İbn Salah Ülumul-hədis, Talat Koçyiğit, Hədis Tarixi və s. əsərlərinə 84 Səhihi-Müslim, c. VIII, səh. 229. Bu hədis İbn Qüteybənin Təvili-müxtəlifil-hədis əsərində, səh. 286, Dariminin Sünən əsərində c. I, səh. 98-də də qeyd edilmişdir. Yüklə 5,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|