Qafqaz müSƏlmanlari idarəSİ baki islam universiteti
Yüklə 5,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.3.QAYNAĞINA GÖRƏ HƏDİSİN NÖVLƏRİ
- “bunu etməyə əmr
- Məvquf hədis
- “Allah taala belə buyurmuşdur”
[18]
Ümumiyyətlə, tərifdən də göründüyü kimi sənəd və isnad bir-birlərinin yerində işlədilir. Həmçinin son zamanlar kütlə üçün nəzərdə tutulan hədis kitablarında hədislərin sənədləri qeyd olunmur. Amma hədisin səhih və ya zəif olduğunu bilmək üçün şübhəsiz ki, onun isnadını (və ya sənədini) bilmək zəruridir və bu da yalnız hədisşünaslara məxsusdur.
Mətn lüğətdə “arxa, bel, kürək” və həmçinin hər bir şeyin onunla dik durduğu və onunla qüvvətləndiyi şey mənasındadır. Necə ki, insan kürəyinin gücü ilə ayaq üstə durur. İstilahi mənasına gəldikdə isə,Cəfər Sübhani ona belə bir tərif verir. “Mətn hədisin sözüdür ki, hədis onun mənası ilə qüvvə tapıb. Bu da Nəbi (s) və məsum imamların (ə) dedikləridir.” 62 Həmçinin mətnə “Bir hədisdə mövcud sözlərdir ki, məna bunlardan sadir olur” kimi də tərif verilmişdir. 63 Deməli, təriflərdən belə başa düşülür ki, mətn hədisin əslini təşkil edir. Yəni hədis mətndən ibarətdir, sənəd isə o mətni rəvayətedən şəxslərin zənciridir.
Bəzi hədis alimləri hədisləri qaynağına və yaxud da varıb dayandığı sonluğuna görə aşağıdakı qruplara bölüblər:
Mərfu lüğətdə “ucaldılmış”, “yüksəldilmiş” mənalarındadır. Hədis elmində isə Peyğəmbərdən (s) gələn söz, feli, təqriri, vəsfi olan hər hansı bir hədisə deyilir. 64
olsun- bir sənədlə rəvayətedilmiş bütün söz, fel və təqrirlər”-dir deyə tərif etmişlər. 65
Mərfu hədisləri bəzən ikiqismə-hökmən mərfu və sərahətən mərfu-bölmüşlər. a) Sərahətən mərfu hədis–söz, fel, təqrir, fikri və ya əxlaqı olaraq Peyğəmbərə (s) aid olan hədisdir. Bu növ hədisləri rəvayətedəni səhabə:“bunu etməyə əmr olunduq” və ya “bunu etməkbizə qadağan olundu” ifadələri ilə də rəvayətedə bilər. b) Hökmən mərfu hədis–hər hansı bir səhabənin, keçmiş peyğəmbərlər və ya gələcəkdə baş verəcək hadisələr, yaxudda icra edilən əməlin savabı ya günahı olacağını öz şəxsi görüşünə və qənaətinə dayanması mümkün olmayan mövzulara dair verdiyi xəbərlərə deyilir. Verdiyi məlumatları Peyğəmbərdən(s) eşitdiyini açıqlamasa belə, mövzuların xüsusiyyəti baxımından onları Peyğəmbərdən (s) eşitmiş olduğu, yaxudda ən azından Peyğəmbərdən (s) öyrənmiş olan başqa bir səhabədən eşitmiş olduğu düşünülür. Buna misal olaraq Abdullah bin Məsudun aşağıdakı hədisini qeyd etmək olar:
62 Şəhid əs-Sani, ər-Riayə fi elmid-dirayə, səh. 52, Cəfər Sübhani, Üsulul-hədis və əhkamuhu, səh. 18 63 Təhanəvi, Yeni hədis üsulu, səh. 30 64 İ. Çakan, Hədis üsulu, səh. 115 65 Ali Yardım, Hədis I-II, səh. 38 [19]
“Hər kəs bir sehrbazın və yaxud qeybdən xəbər verənin yanına gedərsə, Məhəmmədə (s) nazil edilənə küfr etmiş olur.” 66
Məvquf hədis Məvquf lüğətdə “dayanmış” deməkdir.Səhabənin qəvli, feli və oxşar vəziyyətlərinə dair rəvayətedilən hədisə məvquf deyilir. 67 Ümumiyyətlə məvquf hədis dedikdə,sünnialimləri səhabəyə aid edilən söz və felləri nəzərdə tutular. Məvquf hədisin hökmü barədə sünnialimləri ixtilaf etmişlər. Hənəfilərdən Razi və digərləri, Malik bin Ənəs və Əhməd bin Hənbələ görə məvquf hədis höccətdir (dində dəlildir).Lakin bəzi hənəfilər, o cümlədənMəhəmməd bin İdris əş-Şafei isə məvquf hədisi höccət saymamışlar. 68
Məqtu hədis Məqtu lüğətdə “kəsilmiş” deməkdir. Hədis elmində isə hər hansı bir tabeuna aid olunan söz, fel və ya təqrirə deyilir. Həmçinin ətbaüt-tabeunun da söz, fel və ya təqririnə məqtu hədis deyilir. 69 Ümumiyyətlə məvquf hədis dedikdə,sünni alimlərisəhabəyə aid edilən söz və felləri,məqtu hədis dedikdə isə tabeuna aid söz və təqrirləri nəzərdə tuturlar. Məvquf və məqtu hədislərin höccət olması hədisşünaslar arasında ixtilaflı məsələlərdəndir. Ümumiyyətlə yuxarıda qeyd edilən bölgülər sünniməzhəbinin alimlərinə məxsusdur. Şübhəsiz ki, şiə məzhəbli alimlər yalnız Məsumlardan (ə) gələn hər hansı bir sözə hədis demiş, səhabə və tabeundan gələn sözlərə isə əsər adını vermişlər. 70 Lakin səhabədən gələn sözlərə də məvquf hədis deyilməsi bəzi şiə kitablarında da qeyd edilmişdir. Əbu Hənifə hər üç qrupa aid hədis haqqında demişdir: “Peyğəmbərdən (s) gələn hədislərin başımız və gözümüz üstündə yeri vardır. Səhabələrdən gələnləri də seçirik. Tabeundan gələnlərə gəldikdə isə, onlar da ravidirlər, biz də raviyik”.
Qüds lüğətdə “paklıq”, “təmizlik”, “müqəddəslik” mənalarındadır. Hədis elmində isə “Mənaları Allaha məxsus olan, Allahın Peyğəmbərinə(s) ilham və ya yuxu vasitəsilə xəbər verdiyi hədislərdir.” 71 Həmçinin hədisi-qüdsini “Allahın peyğəmbərlərindən (s) və ya övsiyalarından (ə) birinə ecazkar şəkildə olmadan nazil etdiyi söz” kimi də tərif etmişlər. 72 Digər qrup alimlər də qüdsi hədisi “Ayə olmamaq şərtilə Peyğəmbərin (s) “Allah taala belə buyurmuşdur” deyərək, Allaha nisbət
66 Səhihi-Müslim, Salam-125 67 İbn əs-Salah, Ülumul-hədis, səh. 41-42, Ali Yardım, Hədis I-II, səh. 39 68 İ. Çakan, Hədis üsulu, səh. 119-120 69 İbn əs-Salah, Ülumul-hədis, səh. 41-42, Ali Yardım, Hədis I-II, səh. 39 70 Cəfər Sübhani, Üsulul-hədis və əhkamuhu, səh. 19 71 əl-Əhadisül-qüdsiyyə, c. I, səh. 5 72 Cəfər Sübhani, Üsulul-hədis və əhkamuhu, səh. 20 Yüklə 5,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|