Qarabağda həlak olmuş şə
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
ilqar Məmmədov həm də geniş icra səlahiyyətlərinə malikdir. Məsələn, ABŞ-da icra hakimiyyətinin strukturuna prezident rəhbərlik edir və o, kabinetin başçısı hesab olunur. Kabinetdə baş nazir vəzifəsi yoxdur və ona rəhbərliyi bilavasitə prezident özü həyata keçirir. Kabineti də o özü təşkil edir. Kabinetə daxil olan departament başçılarını (nazirləri) senatın razılığı ilə vəzifəyə təyin edir. Qalan aşağı vəzifələrə təyinatı prezident təkbaşına, heç bir orqanla razılaşmadan həyata keçirir. Kabinet konqresin (parlamentin) palataları qarşısında deyil, yalnız prezidentin qarşısında məsuldur. Onun qəbul etdiyi aktlar ali icra hakimiyyəti orqanının aktları olmaqla dövlət həyatının, ictimai həyatın müxtəlif sahələri üzrə münasibətlərin tənzimlənməsində mühüm rol oynayır. Prezidentli respublika idarəetmə formasına daha yaxın olan Azərbaycan Respublikasında da icra hakimiyyəti Azərbaycan dövlətinin başçısı olan prezidentə mənsubdur. Konstitusiyaya əsasən, o, dövlət başçısı kimi ölkənin daxilində və xarici münasibətlərdə Azərbaycan dövlətini təmsil edir, Azərbaycan xalqının vahidliyini təcəssüm etdirir və Azərbaycan dövlətçiliyinin varisliyini təmin edir. Prezident icra səlahiyyətlərini həyata keçirilməsinin təşkili məqsədi ilə Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetini yaradır. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikası Prezidentinin yuxarı icra orqanı olmaqla prezidentə tabedir və onun qarşısında cavabdehdir. ABŞ-da kabinet qərarlar qəbul etmir, yalnız onları müzakirə edir. Qərarları ABŞ prezidentinin özü qəbul edir. Azərbaycanda isə Nazirlər Kabinetinə həlledici məsələlər üzrə qərarlar və sərəncamlar qəbul etmək səlahiyyəti verilmişdir. Lakin Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti bu cür səlahiyyətlərə malik olmasına baxmayaraq, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 114-cü maddəsinə əsasən, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin orqanıdır. Prezident Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərar və
sərəncamlarını, mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının aktlarını məqsədəuyğun hesab etmədikdə ləğv edə bilər. Prezidentə belə bir səlahiyyətin verilməsi Azərbaycan Respublikasında icra hakimiyyətinin ona mənsub olması və icra hakimiyyətinin mərkəz 426 Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi ləşdirilmiş qaydada həyata keçirilməsi ilə bağlıdır. Nazirlər Kabineti prezidentin yuxarı orqanı kimi onun tabeçiliyində olduğuna görə, Ş.Əliyev hesab edir ki, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti, əsl mənada, hökumət deyil. Belə ki, klassik mənada hökumət dövlətin icraedici və sərəncamverici fəaliyyətinə rəhbərlik edən kollegial orqandır.■ * Elə səlahiyyətlər var ki, onlar dövlətin formasından asılı olmayaraq, demək olar ki, bütün ölkələrin dövlət başçıları üçün eynidir. Parlamentə münasibətdə dövlət başçısının həmin səlahiyyətləri qanunverici orqanın sessiyalarının çağrılması, parlamentin qəbul etdiyi qanunların promulqasiyası, onu buraxmaq hüququna malik olması, bir çox hallarda həm də veto hüququna malik olması ilə bağlıdır. Dövlət başçısının həmin ümumi səlahiyyətlərinə hökuməti təşkil etmək (bu, təşkil olunmuş hökumətin formal olaraq təsdiq edilməsi kimi də özünü göstərə bilər), hökuməti və nazirləri istefaya göndərmək, hakimləri təyin etmək, vətəndaşlıq və sığınacaq hüququ vermək, müəyyən növ beynəlxalq müqavilələri imzalamaq və ratifikasiya etmək, diplomatik nümayəndələri təyin etmək və onları geri çağırmaq, xarici dövlətlərin diplomatik nümayəndələrinin etimadnamə və övdətna- mələrini qəbul etmək, layiq bildiyi şəxsləri təltif etmək, məhkumları əfv etmək və s. bir sıra başqa hüquqlar da daxildir. Dövlətin formasından, konstitusiya qaydasından, həmçinin siyasi-hüquqi adətlərdən asılı olaraq, bəzi ölkələrdə dövlət başçısı həmin səlahiyyətləri diskresion qaydada, yəni öz müstəqil mülahizəsi və iradəsi əsasında, bəzi ölkələrdə isə digər orqanların ilkin qərarı və yaxud razılığı ilə həyata keçirir. İkinci hal icra hakimiyyətinin həyata keçirilməsi işində dövlət başçısına məhdud səlahiyyətlərin verildiyi dövlətlərə aiddir. Dövlət başçısı institutu bir şəxsdən və yaxud bir şəxsdə təcəssüm olunan orqandan və kollegial orqandan ibarət ola bilər. Bir şəxsdən və yaxud bir Şəxsdə təcəssüm olunan orqan- ’ Алиев Шахнн. Научно-практический комментирий к Конституции Азербайджанской Республики. Баку, 2000, 8. 532. 427
ilqar Məmmədov dan ibarət olan dövlət başçısı institutunun monarxiya və prezidentlik institutu kimi iki əsas forması var. Həm prezident, həm də monarx dövlət başçılığını təkbaşına həyata keçirirlər. İkinci halda isə dövlət başçısı parlament tərəfindən müəyyən müddətə seçilən və fasiləsiz fəaliyyət göstərən kollegial orqandır. Məsələn, Kubada prezident vəzifəsi yoxdur. Bu ölkədə dövlət başçısı Dövlət Şurasıdır. Keçmiş sosialist dövlətlərində (SSRİ, Bolqarıstan, Macarıstan və s.) də dövlət başçısı ali nümayəndəli orqanın seçdiyi kollegial orqan olan rəyasət heyəti (daimi komitə, dövlət şurası) İdi. Hökumət. Hökumət dövlət idarəçiliyini həyata keçirən, yəni bütün ölkə üzrə icraedici-sərəncamverici (inzibati) fəaliyyətə rəhbərlik edən ümumi səlahiyyətli kollegial orqandır. Hökumətin strukturu, adətən, ən mühüm mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının rəhbərliyindən təşkil olunur. İcraedici-sərəncamverici fəaliyyətin həyata keçirilməsini təmin edən, dövlət İdarəetmə sistemini təşkil edən aparat onun sərəncamında olur. Hökumətə daxil olan nazirlər, digər vəzifəli şəxslər ayrı-ayrı sahələr üzrə öz səlahiyyətləri daxilində dövlət İdarəçiliyinin həyata keçirilməsinə xidmət edərkən hökumətin ümumi siyasətindən çıxış edirlər. Bir sıra ölkələrin konstitusiyasında və ya müvafiq qanunvericilik aktlarında hökumətə daxil olan naziriliklərin sayı da müəyyənləşdirilir. Misal üçün, Norveç qanunvericiliyinə görə, hökumətə daxil olan nazirliklərin sayı yeddidən az olmamalıdır, İsraildə İsə 7-15 arasındadır. Hökumətin müxtəlif rəsmi adları var. Məsələn, Almaniyada hökumətə Federal hökumət, İsveçrədə Federal Şura, Yaponiyada Kabinet, Hindistanda Nazirlər Şurası, Çində Dövlət Şurası deyilir. Tədqiqatçılar haqlı olaraq
göstərirlər kl,
prezidentli respublikalarda, həmçinin dualist monarxiyaların bir qismində əsl hökumətin mövcudluğundan danışmaq çətindir. Belə ki, həmin dövlətlərdə ümumi səlahiyyətli inzibatçılıq strukturuna rəhbərliyi kollegial orqan deyil, prezident və ya monarx həyata keçirir. Məsələn, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, prezidentli respublika olan 428 Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|