Qarabağda həlak olmuş şə
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi -cəmiyyətin müxtəlif təbəqələrinə, sosial qruplarına aid maraqların təmsilçiliyini həyata keçirir və yüksək səviyyədə onları müdafiə edir, onların təmin olunmasına şərait yaradır; -
inkişafına təsir göstərir; -
dövlət büdcəsini formalaşdırır, bütövlükdə maliyyə siyasətini müəyyənləşdirir; -
iştirak edir; -
hökuməti, məhkəmə orqanlarını formalaşdırır, bir sıra mühüm vəzifələr üzrə təyinetmə və təsdiqetmə işini həyata keçirir; -
edir (hökumətin parlament qarşısında hesabat verməsi, siyasi qiymətvermə, impiçment və s. üsullarla); -
edir; -
ədalət mühakiməsi ilə bağlı müəyyən səlahiyyətləri həyata keçirir (misal üçün, amnistiya aktı qəbul edir, impiçment məsələsini mahiyyəti üzrə həll edir, hətta Böyük Britaniyada parlamentin yuxarı palatası həm də ali instansiya məhkəməsi kimi fəaliyyət göstərir). Hökumətin formalaşdırılmasında parlamentin iştirakı, hökumət başçısının müəyyənləşdirilməsində bu orqanın rolu dövlət idarəetmə formasından çox asılıdır. Belə ki, parlamentli respublikalarda və parlamentli monarxiyalarda hökumət birbaşa parlament tərəfindən formalaşır və hökumət parlament qarşısında məsuliyyət daşıyır, ona hesabat verir. Prezidentli respublikalarda isə hökumət başçısını (əgər belə bir vəzifə varsa) parlamentin razılığını almaqla prezidentin özü təyin edir, hökumətin tərkibini də o özü müəyyənləşdirir. Prezidentin yaratdığı hökumət ona tabe olmaqla, həm də hesabat verir və bu orqan qarşısında məsuliyyət daşıyır. Ümumiyyətlə isə, parlamentin əsas təyinatı qanunvericilik fəaliyyətini həyata keçirməkdən ibarətdir. Bu orqanın qanunvericilik fəaliyyəti dəqiq şəkildə tənzimlənən qanunvericilik prosesi 417
ilqar Məmmədov kimi özünü göstərir. Həmin proses normativ hüquqi aktların layihəsinin hazırlanaraq müzakirəyə verilməsi, həmin layihələrin parlamentdə müzakirə olunması və qanunun qəbul edilməsini ifadə edir. Qanun layihələrini parlamentə qanunvericilik təşəbbüsü hüququna malik olan subyektlər təqdim edə bilər. Parlamentin qəbul etdiyi qanunlar avtomatik olaraq qüvvəyə minmir. Belə ki, qəbul olunmuş qanun dövlət başçısı tərəfindən sanksi- yalaşdırılmalı və promulqasiya olunmalıdır. Yəni qanun dövlət başçısı tərəfindən imzalanaraq dərc edilməli və onun həyata keçirilməsi üçün müvafiq tədbirlərin görülməsinə dair müvafiq akt qəbul edilməlidir. Əgər qanunun özündə başqa tarix nəzərdə tutulmazsa dərc olunduğu gündən qüvvəyə minir. Demokratik ölkələrdə mövcud qaydaya əsasən, dövlət orqanlarına ünvanlanmış və insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarına toxunmayan qanunlar dərc olunduğu gündən qüvvəyə minə bilər. Digər qanunların dərc olunduqdan sonra qüvvəyə minməsi üçün müəyyən müddət ayrılır. Bunun mahiyyəti vətəndaşların və digər şəxslərin qanunla tanışlığına imkan yaradılması ilə bağlıdır. ikipalatalı parlamentdə aşağı palatanın qəbul etdiyi normativ hüquqi akt yuxarı palatanın müzakirəsinə göndərilir və yuxarı palata tərəfindən də səsverməyə çıxarılır. Parlamentin yuxarı palatası güclü olduqda qanun layihəsi bu palatada da eyni proseduradan keçərək qəbul olunmalıdır. Yuxan palata zəif olduqda isə aşağı palata ilə müqayisədə həmin prosedura daha sadə olur. Qanunvericilik təşəbbüsü hüququna malik olan subyektlərin dairəsi ölkələr üzrə dəyişikdir və əksər hallarda qanunvericilik təşəbbüsünə malik olan subyektlər birbaşa konstitusiyada göstərilir. Dövlətlərin bir çoxunda həmin dairə parlamentariləri və hökuməti əhatə edir. ABŞ-da bu hüquq yalnız parlamentarilərə verilmişdir. Hətta prezidentin də qanunvericilik təşəbbüsü hüququ yoxdur. Büdcə layihəsinin təqdim olunması istisna təşkil edir. Lakin bu, əslində, xüsusi bir aktın layihəsidir. Azərbaycan Respublikasında isə qanunvericilik təşəbbüsü hüququna malik olan subyektlərin dairəsi hər üç hakimiyyəti əhatələyir. Yəni Azərbaycan Respublikasında Milli Məclisin deputatları və Nax 418 Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi çıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi ilə yanaşı prezident və Ali Məhkəmə də qanunvericilik təşəbbüsü hüququna malikdir. Səlahiyyətlərin həcminə görə parlamentlər əsasən üç qrupa bölünür: 1)
Qeyri-məhdud səlahiyyətli parlamentlər. 2)
Nisbi-məhdud səlahiyyətli parlamentlər. 3)
Məhdud məsuliyyətli parlamentlər. Bunlardan əlavə, məşvərətçi qurum kimi fəaliyyət göstərən parlamentlər də mövcuddur ki, elmi ədəbiyyatda onlar məşvərətçi parlamentlər qrupuna aid edilir. Qeyri-məhdud səlahiyyətli parlament ingilis-sakson hüquq ailəsinə daxil olan ölkələrin çoxunda (Böyük Britaniya, ABŞ və s.) mövcuddur. Bu növ parlament digər hakimiyyət orqanlarına aid olmayan bütün məsələləri həll edir və onun səlahiyyətləri qismən qanunvericiliklə dəqiqləşdirilir. Parlamentə istənilən məsələ üzrə qərar qəbul etmək səlahiyyətinin verilməsi parlamentin aliliyi konsepsiyasından irəli gəlir. Lakin bu prinsipin özünə də müəyyən məhdudiyyətlər qoyulur. Misal üçün, ABŞ-da konstitusiya nəzarəti orqanı olan Ali Məhkəmənin parlamentin qəbul etdiyi qanunun konstitusiyaya uyğun olub-olmamasını müəyyənləşdirmək səlahiyyəti var. Bir sıra başqa ölkələrdə də konstitusiya nəzarəti orqanı tərəfindən qanunların konstitusiyaya zidd elan edilməsi parlamentin aliliyi prinsipinə müəyyən məhdudiyyət yaradır. Ali nümayəndəli orqanın, yəni qanunverici orqanın qeyri- məhdud səlahiyyətli orqan kimi tanınması konsepsiyası SSRİ-də və digər sosialist dövlətlərində də qəbul edilmişdir. Nisbi-məhdud səlahiyyətli parlamentlərin səlahiyyətləri qanunvericilikdə dəqiq müəyyənləşdirilir. Lakin bununla yanaşı, onun səlahiyyətlərinin artırılması mexanizmi də mövcud olur. Z.Əsgərov Azərbaycan Respublikası Milli Məclisini nisbi-məhdud səlahiyyətli parlamentə misal göstərir. Qnun yazdığı kimi, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 94-cü və 95-ci maddələrinin sonuncu hissəsində Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin müəyyən etdiyi ümumi qaydaların və həll etdiyi məsə 419 Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|