Qarabağda həlak olmuş şə
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Марченко М.Н.
ilqar Məmmədov Dövlət ideologiyasına görə, Kommunist partiyasının rəhbər göstərişləri vahid dövlət aparatı sisteminin bütün hissələrinin fəaliyyətinin əsasını təşkil edirdi. Həmçinin bildirilirdi ki, Sov. İKP nəinki dövlət aparatı orqanlarının fəaliyyətinin baş xəttini hazırlayır, habelə müəyyənləşdirilmiş perspektivlərin həyata keçirilməsi və bu sahədəki vəzifələrin vaxtlı-vaxtında və dəqiq yerinə yetirilməsinə nəzarət edir.'' Beləliklə, bizə aydın olur ki, həm avtoritar konsepsiyadan çıxış edərək hakimiyyətlərin bölünməsi prinsipini qəti şəkildə rədd edən, əsas prinsiplərdən biri kimi demokratik mərkəziyyət prinsipinə əsaslanan «Sovetlər sistemi»nin yaradılması, həm də Sov. İKP dövlət aparatına rəhbərliyin həyata keçirilməsi SSRİ-də dövlət hakimiyyətinin radikal şəkildə mərkəzləşdirilməsinə və hakimiyyətin müəyyən bir qrup tərəfindən inhisara alınmasına səbəb olmuşdur. Belə bir sistem digər sosialist dövlətlərində-Çində, Şimali Koreyada, Şərqi Avropa dövlətlərində də yaradılmışdır. «Xalq hakimiyyətinin» diktaturanın mənbəyinə çevrildiyi dövlətlərdən biri də Faşist Almaniyasıdır. Hakimiyyətlərin bölünməsi prinsipinə uyğun olaraq dövlət mexanizminin təşkili və onun tərkib hissələri arasında qarşılıqlı əlaqələrin qurulması isə demokratik hüquqi dövlətlər üçün xarakterikdir. Bu prinsip əsasında qurulan dövlət mexanizminin ən vacib tərkib hissələri qanunverici hakimiyyət orqanları sistemindən, dövlət idarəetmə orqanları (icra hakimiyyəti orqanları) sistemindən, məhkəmə orqanları sistemindən və nəzarət orqanları sistemindən ibarətdir. XVII əsrdə İngiltərədə formalaşan hakimiyyətlərin bölünməsi konsepsiyasının daha sonrakı inkişafı Fransa maarifçiliyi ilə bağlı olmuşdur. XVIII əsrdə hakimiyyətlərin bölünməsi konsepsiyasının inkişaf etməsi, ilk növbədə, Ş.L.Monteskyenin yaradıcılığı ilə bağlıdır. Ş.L.Monteskye insan və dövlət barəsində olan teoloji təsəvvürləri kənara qoyaraq əsas diqqəti dövlət hakimiyyətinin rasional şəkildə təşkil olunması, bu cür təşkil edilən hakimiyyətin Məlikova M.F. Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi. S.200.
Dövlat və hüquq nəzəriyyəsi azadlığın təminatçısı kimi çıxış etməsi məsələsinə yönəltmişdir. Onun fikrincə, hakimiyyətin rasional şəkildə təşkil olunması və azadlığın təminatçısı kimi çıxış etməsi hakimiyyət səlahiyyətlərinin müxtəlif orqanlar arasında bölünməsini ehtiva edir. XVIII-XIX əsrlərdə hakimiyyətlərin bölünməsi konsepsiyasının əsas ideyaları Amerikada ciddi şəkildə müzakirə edilmiş, A.Hamilton, C.Medison, C.Cey və başqaları bu nəzəriyyənin daha da inkişaf etdirilməsində xeyli iş görmüşlər. Şimali Amerikada ingilis müstəmləkələrənin azad olmaq uğrunda apardıqları mübarizənin gedişində və ABŞ yarandıqdan sonra hakimiyyətlərin bölünməsi konsepsiyası ən çox diqqət mərkəzində saxlanılan konsepsiyalardan biri olmuş və adlarını çəkdiyimiz şəxslər də daxil olmaqla bir sıra mütəfəkkirlər, siyasətçilər tərəfindən məqalələr seriyasını təşkil edən «Federalist»də onun tətbiqi ilə bağlı ciddi polemikalar aparılmışdır. Həmin polemikalar dövlət mexanizminin formalaşması və təkmilləşdirilməsi məsələləri ilə bağlı olduğundan Amerika ictimaiyyəti üçün həm nəzəri, həm də praktiki yöndən mühüm əhəmiyyət kəsb etmişdir. Hakimiyyətlərin bölünməsi konsepsiyası müasir dövrün siyasi-hüquqi nəzəriyyəsində də özünə çox mühüm yer tutur. Bu konsepsiyanın elmdə özünə belə bir yer tutması, artıq Qərbdə bir ənənə kimi qəbul edilir. Postsovet respublikalarında, o cümlədən, Azərbaycan Respublikasında da ona maraq getdikcə artmaqdadır. Bunun bir neçə səbəbi var. M.N.Marçenkonun açıqlamasına əsasən deyə bilərik ki, həmin səbəblərdən biri hakimiyyətlərin bölünməsi nəzəriyyəsinin praktiki əhəmiyyətə malik olması və real münasibətlərdə təcəssüm olunması ilə bağlıdır, ikinci səbəb, onun əsas müddəalarının və tələblərinin həyata uyğun olmasından, cəmiyyətin, insanların maraqları İlə uzlaşmasından irəli gələn səbəbdir. Üçüncüsü isə, hakimiyyətin inhisara alınmasının qarşısını almaq baxımından perspektivli nəzəriyyə kimi çıxış etməsi ilə bağlıdır.'' ' Разделение властей. Ответственный редактор - проф.
М.Н. М., 2004, S. 3.
409 ilqar Məmmədov Hakimiyyətlərin bölünməsi nəzəriyyəsinin baniləri olan C.Lokk və Ş.L.Monteskyedən başlayaraq müasir dövrdə bu məsələ ilə məşğul olan ekspertlərin formalaşdırdıqları universal və konkret müddəalar əsasında hakimiyyətlərin bölünməsi konsepsiyası haqqında ümumi təsəvvür yaratmaq mümkündür. Hakimiyyətlərin bölünməsi nəzəriyyəsinin əsasını təşkil edən həmin müddəalara görə, demokratik dövlətdə qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətləri vahid dövlət mexanizmi vasitəsilə bir- birinə bağlı olmaqla bərabər, həm də nisbi müstəqildirlər. Qanunvericilik, icra və məhkəmə funksiyalarını həyata keçirən ali orqanlar arasında müəyyən hakimiyyət balansı olur. Hər üç hakimiyyət, bir qayda olaraq, daim hüquqi əsasda fəaliyyət göstərir. Onu da əlavə etmək lazımdır ki, bu konsepsiyanın bu və ya digər ölkədə realizə olunması və tətbiq olunması prosesinə təsir edən amillərin sayı çoxdur. Həmin amillərin ən mühüm olanları aşağıdakılardır. 1.
Dövlətin idarəetmə forması. Bu baxımdan prezidentli respublika hakimiyyətlərin bölünməsinə daha çox imkan yaradır. Məsələn ABŞ-da
hakimiyyət mexanizmi hakimiyyətlərin bölünməsinə daha çox meyllidir, nəinki, konstitusiyalı monarxiya idarəetmə formasına malik olan Böyük Britaniya və yaxud Belçika. 2.
Dövlət quruluşu forması. Unitar dövlətdən fərqli olaraq, federativ dövlətdə hakimiyyətlərin «üfüqi» bölünməsi (mərkəzi orqanlar arasında) ilə yanaşı «şaquli» bölünməsi (Mərkəzlə federasiya subyektləri arasında) də özünə yer alır. 3.
hakimiyyətlərin bölünməsi prinsipinin reallaşmasına meylli olur. Avtoritar və totalitar rejimlər isə formal olaraq bu prinsipi qəbul etsələr də, əslində, 0 həyata keçirilmir. 4.
Hər bir ölkənin özünün tarixi, milli və siyasi ənənələri də hakimiyyətlərin bölünməsi prinsipinin reallaşmasına neqativ və ya pozitiv yöndən təsir göstərir. Məsələn, ənənəvi cəmiyyətlərdə paternalist xarakterli münasibətlər, patriarxal-təbəəçi şüur forması cəmiyyəti hakimiyyətin bir əldə və ya bir orqanda cəmləş- məsinə meylli edir. 410
Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|