Qarabağda həlak olmuş şə
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi
- Cbipbix B.M.
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi dur. Həmin dövlətlərdə hakimiyyətin həyata keçirilməsi xalqın işi kimi qəbul edilirdi. Hakimiyyət bir əldə cəmləşmir, ayrı-ayrı orqanlar müstəqil fəaliyyət göstərirdi. Onların bir-birilə əlaqəsi də obyektiv olaraq müəyyənləşmiş proseduralar, normalar əsasında qurulurdu. Lakin buna baxmayaraq, həmin dövlətlərdə dövlət orqanlarının təşkili və fəaliyyəti formal olaraq hakimiyyətlərin bölünməsi prinsipinə əsaslanmırdı. Əsas götürülən prinsip xalqın hakimiyyəti prinsipi, dövlət hakimiyyətinin təşkili və həyata keçirilməsində vətəndaşların iştirakı ideyası idi. Hakimiyyətlərin bölünməsi ideyası Avropada burjua inqilabları dövründə formalaşmış və davamlı şəkildə inkişaf edərək siyasi-hüquqi münasibətlərə təsir göstərmişdir. Bunun nəticəsində də müasir tipli dövlət meydana gəlmiş, hakimiyyətlərin bölünməsi prinsipi isə bütün dünyada dövlət mexanizminin təşkili və fəaliyyətinin ən mühüm prinsiplərindən birinə çevrilmişdir. Bu barədə irəlidə geniş şəkildə danışacağımızdan öncə demokratik mərkəzçilik prinsipləri (hakimiyyətlərin bölünməsi prinsipini rədd edən ümumxalq hakimiyyəti konsepsiyası) əsasında dövlət
mexanizminin strukturunun qurulması üsuluna diqqət yetirək. Demokratik mərkəzçilik prinsipləri (hakimiyyətlərin bölünməsi prinsipini rədd edən ümumxalq hakimiyyəti konsepsiyası) əsasında dövlət mexanizminin strukturunun qurulması üsulunu tətbiq edən dövlətlərdən biri də keçmiş SSRİ dövləti olmuşdur. Vaxtilə K.Marks burjua parlamentarizmini tənqid edərkən parlamentin özünün qəbul etdiyi qanunların həyata keçirilməsi prosesinə təsir göstərə bilməməsini neqativ hal kimi qiymətləndirmişdir. O, hakimiyyətlərin bölünməsi prinsipini burjua dövlətinin prinsipi hesab edərək proletar dövlətində dövlət orqanlarının fəaliyyətinin başqa prinsipə əsaslanmasının vacib olması qənaətinə gəlmişdir. Həmin prinsipə görə, qanunverici orqan həm qanunları qəbul edən, həm də real olaraq onları icra edən orqan kimi fəaliyyət göstərməlidir. Lenin həmin prinsipin realizə olunmasına aydınlıq gətirərək yazırdı ki, proletar dövlətində parlamentarilər özləri işləməli, qəbul etdikləri qanunları özləri də
ilqar Məmmədov icra etməli, bunun həyatdakı nəticəsini özləri yoxlamalı, seçiciləri qarşısında da bilavasitə özləri cavab verməlidirlər.'' Bolşeviklər Rusiyada sovet hakimiyyətini bərqərar etdikdən sonra yeni dövlət mexanizmi bu prinsipə əsaslanan «Sovetlər sistemi» konsepsiyasına uyğun qurulmuşdur. Beləliklə, «proletar dövlətinin» nümayəndəli orqanları həm qanunlar verən, həm də onları icra edən «işlək korporasiyalar» kimi təşkil olunmuşdur. Dövlət mexanizminin göstərilən qaydada təşkili SSRİ-də xalq deputatları Sovetlərinin-SSRİ Ali Soveti, müttəfiq respublikaların Ali Sovetləri, muxtar respublikaların Ali Sovetləri, diyar, vilayət xalq deputatları Sovetləri, muxtar vilayətlərin və muxtar mahalların xalq deputatları Sovetləri, rayon, şəhər, şəhərlərdə rayon, qəsəbə və kənd xalq deputatları Sovetlərindən ibarət dövlət hakimiyyəti orqanlarının vahid sisteminin təşkil olunmasına gətirib çıxarmışdır. Bu sistemin əsasında duran
konsepsiyaya görə,
nümayəndəli orqanlar dövlət hakimiyyətinin ali və yerli orqanlarından ibarət olmaqla bütün səviyyələrdə xalqın hakimiyyətini reallaşdırmağa xidmət etməlidir. SSRİ-də icraedici-sərəncamverici orqanlar kimi fəaliyyət göstərən dövlət idarəetmə orqanları dövlət hakimiyyəti orqanları (yəni sovetlər) tərəfindən yaradılırdı. Dövlət hakimiyyətinin ali icra və sərəncam orqanı SSRİ Nazirlər Soveti, yəni SSRİ hökuməti idi. Müttəfiq respublikalarda, həmçinin də muxtar respublikalarda buna müvafiq olaraq həmin respublikaların Ali Soveti tərəfindən təşkil edilən, bu orqan qarşısında məsul olan və ona hesabat verən, sessiyalararası müddətdə isə Ali Sovetin Rəyasət Heyətinə tabe olan Nazirlər Soveti fəaliyyət göstərirdi. SSRİ- də yerli xalq deputatları Sovetlərinin öz ərazisi daxilində icra və sərəncam fəaliyyətini həyata keçirən icraiyyə komitələri yerli dövlət idarə orqanları kimi fəaliyyət göstərirdi. Yerli dövlət idarə orqanının ikili tabeliyi vardı. Belə ki, həmin orqan həm onu seçən Sovetə, həm də yuxarı sərəncam və icra orqanına tabe idi.
H npaBa. S. 54. 406 Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi Xalq deputatları Sovetləri xalq nəzarəti orqanlarını da təşkil edirdi. Onlara rəhbərliyi isə SSRİ Ali Sovetinin təşkil etdiyi SSRİ Xalq Nəzarəti Komitəsi həyata keçirirdi. SSRİ qanunvericiliyinə əsasən, xalq nəzarəti orqanlarının təyinatı dövlət planları və tapşırıqlarının yerinə yetirilməsinə nəzarət etməkdən, dövlət intizamının pozulması hallarına, yerliçilik, işə yalnız öz idarəsinin mənafeyi baxımından yanaşmaq təzahürlərinə, təsərrüfata qarşı göstərilən qayğısızlığa və israfçılığa, süründürməçiliyə və bürok- ratizmə qarşı mübarizə aparmaqdan, dövlət aparatı işinin təkmilləşməsinə köməklik göstərməkdən ibarət idi. SSRİ-də dövlət hakimiyyəti bütünlüklə Sovetlər sisteminə məxsus olduğundan Sovet hakimiyyəti tərəfindən yaradılan digər orqanlar dövlət hakimiyyəti orqanları hesab olunmurdu. Həmin orqanların funksionerləri, misal üçün, hakimlər və ya prokurorlar eyni zamanda Sovetlərin deputatı da ola bilərdilər. Belə təsəvvür edilirdi ki, bu halda qanunvericilik işində iştirak edən qanun icraçıları qəbul etdikləri və həyata keçirməli olduqları qərarların keyfiyyətinin qayğısına daha çox qala bilərlər. Qeyd etməliyik ki, reallıq göstərilən bu formal-nəzəri konstruksiyadan xeyli fərqli idi. Belə ki. Ali Sovetin təşkil etdiyi icra- sərəncam strukturu dövlət hakimiyyətinin həyata keçirilməsində daha fəal rol oynamış, mühüm siyasi qərarlar Sov. İKP rəhbərliyi tərəfindən qəbul edilmiş və bütün strukturlar həmin qüvvəyə tabe olmuşdur. SSRİ-də dövlət mexanizmini özünə tabe etmiş Kommunist partiyası rəsmi səviyyədə dövlətin, onun orqanlarının inkişafının əsas perspektivlərini müəyyənləşdirən, dövlət aparatının başlıca vəzifələrini və onların yerinə yetirilməsi yollarını göstərən rəhbər qüvvə elan olunmuşdur. Bütün hakimiyyət faktiki olaraq Sov. İKP-na məxsus olmuşdur. Dövlət aparatı fəaliyyətinin nəzəri əsaslarına görə, həmin partiya dövlət orqanlarının işini ümum- dövlət vəzifələrinin yerinə yetirilməsinə doğru yönəldir, dövlət aparatı quruluşunun, həmçinin də onun fəaliyyətinin forma və metodlarnının təkmilləşdirilməsi yollarını göstərir, dövlət orqanla- rındakı bütün imkanların sosialist dövlətinin funksiya və vəzifələrinin yerinə yetirililməsi istiqamətində reallaşmasını təmin edir. 407 Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|