Qarabağda həlak olmuş şə
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
ilqar Məmmddov Beləliklə, sosial dövlət haqqında formalaşnnış bilik və təsəvvürlərə, həmçinin bu sahədə qazanılmış təcrübəyə əsaslanaraq deyə bilərik ki, insan ləyaqəti, ədalət, məsuliyyət, insanların qeyri-bərabər maddi statusa malik olmaları ilə əlaqədar yaranmış faktiki bərabərsizliyin aradan qaldırılması sosial dövlətin əsas prinsiplərinə aiddir. Sosial dövlətlərin inkişaf təcrübəsi göstərir ki, bazar iqtisadiyyatı şəraitində iqtisadi azadlıqla dövlətin iqtisadiyyata təsiri arasında balansın yaradılması heç də asan məsələ deyil. Sosial dövlət quruculuğu klassik liberal yönümlü hüquqi dövlətin doğurduğu şəraitlə müqayisədə dövlətin iqtisadi münasibətlərə daha aktiv müdaxiləsini tələb edir. Bəzi mütəfəkkirlər və siyasi qüvvələr bunu insanların azadlığına müdaxilə kimi qiymətləndirirlər. Misal üçün, F.Hayek və M.Fridmenin fikrincə, dövlətin ədalət və bərabərlik naminə bazar münasibətlərinə istənilən cür müdaxiləsi azad bazar iqtisadiyyatının prinsiplərinə və strukturuna ziddir. Bu mövqedən çıxış edən mütəfəkkirlər belə hesab edirlər ki, dövlətin sosial funksiyalara xüsusi diqqət verməsi, dövlətin yardımına ümid bəsləyən və azad bazar şəraitində rəqabətə qoşulmaq istəməyən passiv insanlar təbəqəsinin yaranmasına səbəb olur. Azad bazarın özü insanların azadlığını və muxtarlığını təmin edə bildiyindən, dövlətin sosial yönümlü olması onun azadlığa müdaxilə etməsi ilə nəticələnir. Orta mövqedə olanların fikrincə, dövlətin sosial funksiyası inkişaf etdirilərkən vətəndaşların sosial müdafiəsinin yüksək səviyyədə təmin edilməsi ilə bərabər, həm də dövlətin iqtisadiyyata müdaxiləsi iqtisadiyyatın inkişafına maneçilik törətməməsi üçün müvafiq hüquqi tədbirlər görülməli və buna uyğun siyasi kurs həyata keçirilməlidir. 'Bu halda, dövlətin inzibati-amirlik üsullarından istifadə etməsi yolverilməzdir. Onun vəzifəsi çevik və yumşaq iqtisadi metodları tətbiq edə bilmək və effektiv sosial proqramlar hazırlayıb həyata keçirməkdən ibarətdir. Dövlətin sosial funksiyasının inkişaf etdirilməsi iqtisadi münasibətlərin səmərəli təşkilindən və ölkə iqtisadiyyatının inkişaf səviyyəsindən asılıdır. Belə ki, dövlətin sosial funksiyasının yük
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi sək səviyyədə həyata keçməsi yüksək iqtisadi inkişaf şəraitində mümkündür. Yəni dövlətin çox böyük həcmdə sosial xərcləri ödəmək imkanına malik olması vergi ödəyicilərinin imkanlarının və insanların yaşayış səviyyəsinin yüksək olması ilə bağlıdır. Bu baxımdan, inkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, sosial dövlətçiliyin formalaşması, inkişaf etməsi daim yeni yaranan iqtisadi, siyasi şəraitə müvafiq reaksiyanın olmasını tələb edən ziddiyyətli və mürəkkəb prosesdir. Tədqiqatçılardan bəziləri belə hesab edirlər ki, sosial dövlət quruculuğu nə qədər çətin və müasir cəmiyyətdə onun rolu nə qədər mürəkkəb olsa da, onsuz nəinki iqtisadi, sosial və mədəni, o cümlədən, siyasi və şəxsi hüquqların həyata keçirilməsi demək olar ki, mümkün deyil. Yəni ki, insanların sosial təminatı olmadan «bütövlükdə insan hüquq və azadlıqlarının strukturu deformasiya olunur; siyasi aktivlik azalır, dövlətə inamsızlıq artır, hüquq və azadlıqların yuridik təminatı hər zaman mümkün olmur (misal üçün, müdafiə hüququ). Maddi təminat problemləri isə nümayəndəli orqanlara seçkilər zamanı, prezident postu uğrun- da seçkiqabağı mübarizə zamanı və s. hallarda az həlledici rol oynamır. Odur ki, əsas vəzifəsi «ikinci nəsil» insan hüquqlarının həyata keçirilməsi şəraitinin və bununla bağlı məsuliyyətin yaradılmasından ibarət olan sosial dövlət, insan hüquq və azadlıqlarının bütöv kompleksinin həyata keçirilməsinə xidmət edir. Hal-hazırda sosial yönümlü bazar iqtsadiyyatı anlayışından geniş istifadə olunur. Bu, cəmiyyətin humanistləşməsinin qaçılmaz yolu, cəmiyyətdə qarşıdurmanın azalması, vətəndaşlar arasında həmrəyliyin formalaşması, bütün fərdlər və sosial qruplar arasında mənəviliyin yüksəlməsidir».^ Dövlətin hüquqiliyini, yəni hüquqi dövlət olmasını şərtləndirən bir sıra mühüm prinsiplər mövcuddur. Bu prinsiplər həm də hüquqi dövlətin əlamətlərini müəyyənləşdirir. Alman hüquqşünası Ulrix Şoyner AFR-in timsalında hüquqi dövlətin vacib əlamətlərini aşağıdakı kimi açıqlayır: - icra hakimiyyətinin hüquqa və qanuna bağlı olması; ' Права человека. M., 1999. s. 210-211.
ilqar Məmmədov -
dövlət adminstrasiyasının sərbəstliyinin məhdudlaşdırılması; -
qanunların geriyə qüvvəsinin qadağan edilməsi; -
hüquq bərabərliyi və hüquqdan bərabər istifadə edilməsi; -
vətəndaşın qeyri-qanuni inzibati aktlardan məhkəmə qaydasında müdafiəsi; -
-
məhkəmə prosesi prinsiplərinin dəqiqliyi; -
cinayət hüququ sahəsində islahat prinsipləri (ölüm cəzasının ləğv edilməsi və s.); -
dövlətin öz orqanlarının fəaliyyətinə görə məsuliyyət daşıması; -
dövlətin müdaxiləsi zamanı şəxsə əhəmiyyətli dərəcədə ziyan vurulduqda kompensasiyanın ödənilməsi; -
Elmi ədəbiyyatda və siyasi-hüquqi təcrübədə belə bir mövqe hakimdir ki, fərdin maraqlarının və hüquqlarının təmin edilməsi, hər cür qeyri-hüquqi qəsdlərdən müdafiəsi hüquqi dövlətin mahiyyətindən irəli gəlir və onun başlıca vəzifəsi kimi çıxış edir. Odur ki, hüquqi dövlətin əlamətlərindən danışarkən, birinci növbədə, insan hüquq və azadlıqlarının üstünlüyü məsələsinə xüsusi diqqət verilməlidir. Bu məsələ azad insan şəxsiyyətinin hərtərəfli inkişaf etdirilməsi və hakimiyyətin özü tərəfindən müvafiq mühitin və təminatın yaradılması ideyası ilə əlaqəli olub hüquqi dövlət quruculuğunun əsasını təşkil edir. Biz də hüquqi dövlətin prinsiplərini və ya əlamətlərini sadalayarkən məhz bundan başlamalıyıq. Hüquqi dövlətdə insan şəxsiyyəti, onun şərəf və ləyaqəti, hüquq və azadlıqları ən yüksək dəyər kimi qəbul edilir. Odur ki, hüquqi dövlətin başlanğıc nöqtəsi də, son məqsədi də insan hüquq və azadlıqlarının təmin edilməsidir. Kantın göstərdiyi kimi, hüquqi dövlətdə insanın hansısa məqsəd üçün vasitə kimi yox, hər bir halda məqsəd kimi qəbul edilməsi ideyası əsas götürülür və buna uyğun da insana münasibət formalaşır. Nəticədə də, sosial fəaliyyət sistemində insan hüquq və azadlıqları ilkin, təbii 608 Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|