Qarabağda həlak olmuş şə
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi edilməsi isə dövlətin hüquqa bağlı olmasını ehtiva edir. Bu isə öz növbəsində hüquqi qanunun aliliyini, demokratizmi, xalqın suverenliyini, hakimiyyətlərin bölünməsini, dövlətin və şəxsiyyətin qarşılıqlı məsuliyyətini, dövlət orqanlarının fəaliyyətində aşkarlıq, siyasi və ideoloji plyuralizm prinsiplərinin həyata keçirilməsini, demokratik qaydada təşkil olunan ədalət mühakiməsini həyata keçirən məhkəmə orqanlarının müstəqil fəaliyyətini və vətəndaşların hüquq və azadlıqlarının məhkəmə qaydasında müdafiə formalarının olmasını zəruri edir. Alman alimi A.Albrext hüquqi dövlət nəzəriyyəsini aşağıda göstərilən əsas məsələlərlə bağlayır: dövlətin fəaliyyətinin konstitusiyada təsbit olunan hüquqi qanunlar vasitəsilə tənzimlənməsini tələb edən konstitusionalizm; bir-biri ilə konfliktdə olan və bir-birinə qarşılıqlı təsir göstərən müxtəlif qüvvələrin dövlətə çəkindirici təsir göstərməsini təmin edə biləcək plyuralizmin siyasi sistemin strukturunda özünə yer alması; dövlətin siyasi sistem daxilində ali hakimiyyəti inhisara alması; cəmiyyətin dövlət aparatı üzərində nəzarətinə imkan yarada bilən ictimai rəylə dövlət arasında institutlaşdırılmış əks əlaqələrin mövcudluğu; hüquq və qanunlara riayət olunmasını dövlət tərəfindən təmin etməyə yönələn maddi və formal rasio- nallaşma; maraqların dövlət hakimiyyəti qarşısında müdafiəsi və dövlət idarəçiliyinə məhkəmə nəzarəti. A.Albrext kimi, bütün digər tədqiqatçılar da hüquqi dövləti konstitusion quruluşla əlaqələndirirlər. Təbii ki, bu halda hüquqi dövlət heç də konstitusion dövlətlə eyniləşdirilmir. Konstitusiyanın mövcudluğu hələ dövlətin hüquqi dövlət olması demək deyil. Totalitar dövlətin də konstitusiyası var, lakin onu hüquqi dövlət hesab etmək gülünc olardı. Odur ki, konstitusion quruluş deyərkən, dövlətin hüquqla və xüsusi institutlar vasitəsi ilə məhdudlaşdırılması prinsipinə söykənən demokratik konstitusiyanın olması, o cümlədən, həmin konstitusiyanın tələblərinin dövlət orqanları, müəssisələri və ictimai münasibətlərin digər subyektləri tərəfindən müvafiq şəkildə həyata keçirilməsi başa düşülür. Hüquqi dövlətin konstitusiyası vasitəsi ilə dövlətin fəaliyyət formaları və mexanizmi, həmçinin vətəndaşların hüquqla təmin
ilqar Məmmədov olunan
azadlıqlarının hüdudları dəqiq müəyyənləşdirilir, konstitusiyanın özü isə, birinci növbədə, dövlət tərəfindən təmin edilir, real həyatda və münasibətlərdə onun canlı olması hiss olunur. Yəni hər yerdə hiss olunur ki, dövlətin nəhəng gücü, məhz hüququn istifadəsinə verilmişdir. XX əsrin ikinci yarısından etibarən hüquqi dövlətlə sosial dövlətin eyniləşdirilməsinə meyl güclənmişdir. İfrat individualizm və klassik liberalizm ideyalarının böhrana uğraması nəticəsində sosial dövlət ideyasının inkişaf etməsi ikinci nəsil insan hüquqlarının yaranmasına gətirib çıxarmışdır. Bu nəsildən olan sosial- iqtisadi hüquqlar fərdin sosial-iqtisadi rifahının dövlət tərəfindən təmin edilməsinə, dövlətin vətəndaş cəmiyyətinə daha aktiv təsir göstərməsi yolu ilə sosial bərabərsizliyin neqativ təzahürlərinin neytrallaşdırılmasına, sosial ədalətin bərqərar edilməsinə xidmət edir. İkinci nəsil insan hüquqlarının tələbinə görə, dövlətin öz vətəndaşları qarşısında bir sıra sosial xarakterli vəzifələri var. Həmin vəzifələrə zəiflərə və kasıblara yardım göstərilməsi, işsizlərin işlə təmin edilməsi, vətəndaş işləmədiyi müddətdə isə onun müvafiq yaşayış səviyyəsinə təminat verilməsi, ailənin və analığın qayğısına qalınması, hər kəsin sağlamlığının qorunması və tibbi yardım ala bilməsi və s. aiddir. Beləliklə, insanın ehtiyacdan qurtulması istiqamətində dövlətin aktiv şəkildə fəaliyyət göstərməsi azad insan şəxsiyyətinin formalaşmasının yeni bir mərhələsini və dövlətlə fərd arasında münasibətlərin yeni pozitiv parametrlərini doğurmuş, ikinci nəsil insan hüquqlarının dövlət tərəfindən təmin edilməsi beynəlxalq ictimaiyyətin və beynəlxalq hüququn vacib tələblərindən birinə çevrilmişdir. XX əsrin 60-cı illərində artıq bir sıra inkişaf etmiş demokratik dövlətlər təkmil sosial dövlətə çevrilmişdir. Almaniyada hüquqi dövlət
quruculuğu təcrübəsini və İkinci Dünya müharibəsindən sonrakı dövrdə bu ölkədə baş verən siyasi- hüquqi islahatları buna misal
göstərə bilərik. AFR-in müasir
konstitusiyasında birbaşa göstərilir ki, bu dövlət sosial hüquqi dövlətdir və sosial dövlətçilik, hətta qanunverici tərəfindən də toxunulmazdır. AFR-in dövlət nəzəriyyəsinə görə, sosial dövlət
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi çilik dövlətin məqsədinin müəyyənləşdirici əsaslarındandır. Alman hüquqşünaslarının əksəriyyəti belə hesab edir ki, ictimai və iqtisadi münasibətlər sahəsində yaranan
ziddiyətləri yumşaltmaq, hamarlamaq və insanlar üçün layiqli həyat şəraiti yaratmaq sosial hüquqi dövlətin mühüm vəzifəsidir. Hüquqşünaslar və dövlətşünaslar sosial dövlət kimi AFR-in məqsədlərinin üç əsas istiqamətini müəyyənləşdirirlər: -
-
fərdi təhlükəsizlik (azadlıq); -
ictimai həmrəylik (ictimai bağlılıq). Həmin təsəvvürə görə, siyasi qərarlar qəbul edən hər bir dövlət orqanının başlıca vəzifəsi sosial dövləti konkretləşdirməkdən ibarətdir. Bununla da, konstitusiya səviyyəsində qurulan sosial dövlət hakimiyyətin həyata keçirilməsi müstəvisində konkretləşir və dəqiqləşir. Sosial dövlət özünün prinsiplərini, məqsəd və vəzifələrini hüquqi dövlətçilik formasında həyata keçirməklə insan hüquqlarını daha da genişləndirir və hüquq normalarına daha ədalətli məzmun qazandırmış olur ki, nəticədə də, cəmiyyətin özü daha çox humanistləşir. E.A.Lukaşevanın sözləri ilə desək, hüquqi dövlətlə sosial dövlət antltezalar olmayıb, insan hüquqlarının prioritetliyini tanıyan dövlətin inkişaf dialektikasını ifadə edir. Onu da qeyd etməliyik ki, dövlətin cəmiyyətdəki sosial rolu məsələsi siyasi və hüquqi məsələ olduğu kimi, bir o dərəcədə də mənəvi məsələdir. Hüquqi dövlət sosial dövlət olmaqla insanları həm dövlətdən, hakimiyyət nümayəndələrindən, məmurlardan, həm də bir-birindən azad edir. O mənada ki, insan ehtiyac içində yaşamaqdan, acından ölməkdən, qocaldıqda, kimsəsiz və əlil olduqda baxımsız qalmaqdan, yaşayış üçün minimum tələbatları güclə ödəməkdən ötrü çeşidli formalarda özünü göstərən istismara razı olmaq məcburiyyətindən və s. bu kimi təhlükələrdən, həmçinin həmin neqativ amillər səbəbindən bu və ya digər məsələdə şəxsiyyətinə və ləyaqətinə mənfi təsir edəcək dərəcədə başqasından asılı olmaqdan qurtulmuş olur. Bunun nəticəsində isə dövlət, həm də sosial ədalət prinsipini yeni keyfiyyətdə həyata keçirmək səviyyəsinə yüksəlir.
Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|