Qarabağda həlak olmuş şə
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
ilqar Məmmədov bir sözlə, hüquqla məhdudlaşır. Ali məqsədi insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının təmin edilməsindən ibarət olan hüquqi dövlətdə dövlət məcburiyyət tədbirləri də, ilk növbədə, həmin hüquq və azadlıqların pozulması hallarının qarşısını almağa yönəlir. Məcburiyyət tədbirlərinin həyata keçirilməsi zamanı hüququn pozulması, təbii ki, dövlət suverenliyinin hüdudlarından kənara çıxır və hüquqazidd əməl kimi hüquqi əhəmiyyətə malik olan müvafiq reaksiya ilə qarşılanır. Müasir dövrdə dövlətin suverenliyi, həm də beynəlxalq münasibətlər sahəsində dövlətlərin bərabər hüquqlara malik olması və bir-birinə münasibətdə müstəqil dövlətlər kimi fəaliyyət göstərməsi deməkdir. Dövlətin xarici suverenliyi dövlətlərarası, beynəlxalq münasibətlərdə dövlət hakimiyyətinin öz maraqlarından, iradəsindən və milli maraqlardan çıxış edərək xarici siyasətini qurmasında ifadə olunur. Bu halda münasibətlərin qurulması, inkişaf etdirilməsi, həmçinin mübahisələrin həll edilmə üsulları beynəlxalq hüquq normalarına əsaslanır. Dövlətin beynəlxalq hüquq normalarına riayət etməsi beynəlxalq səviyyədə onun suverenliyinin əlavə təminatını yaradır və beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən dəstəklənməsini gücləndirir. Beləliklə, dövlət suverenliyinin beynəlxalq səviyyədə hamılıqla qəbul edilmiş əsaslara uyğun ifadə olunması dövlətin bütövlüyünə, müstəqil inkişafına təminat yaradır. Təbii ki, dövlətin iqtisadi və hərbi gücü bu məsələdə həlledici faktor kimi çıxış edir. Beynəlxalq hüquq normalarının özü bir sıra hallarda dünya səviyyəsində böyük gücə malik olan dövlətlərin iradəsinə uyğun təsbit olunur və ya həmin dövlətlər tərəfindən bu normalar pozulduğu halda, onlara münasibət başqa dövlətlərə göstərilən münasibətdən fərqlənir. Siyasi və hüquqi ədəbiyyatda dövlət suverenliyi xalqın və millətin suverenliyi ilə əlaqələndirilir. Xalqın suverenliyi onun həyatında özünə yer alan köklü məsələlərin bilavasitə xalqın özü tərəfindən həll edilməsi kimi başa düşülür. Həmin fundamental məsələlər isə dövlət quruluşunun, daxili və xarici siyasətin əsas istiqamətlərinin müəyyənləşməsi, dövlət orqanlarının fəaliyyəti üzərində nəzarətin həyata keçirilməsi və s. hesab olunur. Bu 180 Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi məsələlərin bilavasitə xalqın öz iradəsilə həll edilməsi üsulu referendumdur. Dövlətin və xalqın suverenliyinin əlaqəsi məsələsi ilə bağlı olaraq B.S.Krılov yazır ki, dövlət hakimiyyəti xalqın birbaşa öz iradəsini ifadə etməsindən (referendumdan) başqa, bütün hallarda suverenliyi özündə ifadə edir və reallaşdırır. Bunu belə başa düşmək olar ki, xalqın suverenliyi məhz dövlət suverenliyində maddiləşir. Millətin suverenliyi anlayışı isə hər bir millətin, etnosun öz siyasi müqəddaratını müstəqil həll etmək, öz suveren dövlətini yaratmaq hüququna malik olması ideyası ilə bağlıdır. Bu anlayış həm də beynəlxalq hüququn millətlərin müstəqil olaraq öz müqəddəratını həll etməsi prinsipi ilə sıx bağlıdır. Beynəlxalq hüququn prinsiplərindən biri də dövlət ərazisinin bütövlüyü və ya toxunulmazlığı prinsipidir ki, onun daşıdığı ideya millətlərin müstəqil olaraq öz müqəddaratını həll etmək prinsipinə zidd olması təəssüratını yaradır. B.S.Krılov yazır ki, beynəlxalq sənədlərin özü bu ziddəyyəti həll edir. Belə ki, həmin sənədlərə əsasən, öz müstəqil dövləti olmayan və hər hansısa bir dövlətin tərkibində özünə yer alan xalqın bərabərlik şəraitində yaşayıb-yaşama- masından, diskriminasiyaya məruz
qalıb-qalmamasından, siyasi
və digər
hüquqlara malik
olub-olmamasından asılı olaraq ya millətlərin müstəqil surətdə öz müqəddəratını həll etməsi prinsipinə, ya da dövlət ərazisinin bütövlüyü və ya toxunulmazlığı prinsipinə üstünlük verilir. Yəni diskriminasiya olmadığı halda, dövlət ərazisinin bütövlüyü və ya toxunulmazlığı prinsipinə üstünlük verilir və dövlətin ərazisinin toxunulmaz saxlanması, bütöv qalması beynəlxalq hüquqa uyğun hesab edilir. Diskriminasiya baş verdiyi təqdirdə isə diskriminasiyaya məruz qalmış xalqın öz dövlətini yaratmaq hüququ yaranır."' Lakin real münasibətlərə və hadisələrə nəzər yetirdikdə bu prinsiplər arasındakı ziddiyyətlərin həll olunmadığını müşahidə edirik. Müasir dövrdə baş verən konfliktlər göstərir ki, professor 'общая теория государства и права. Академический курс в 3- X томах, том 1. S. 151.
ilqar Məmmddov B.S.Krılovun təklifinin həyata keçirilməsi nəzəriyyədə olduğu kimi, bir o qədər də asan məsələ deyil. Nəzəriyyəçilərin bir çoxu belə hesab edirlər ki, xalqın suverenliyi real münasibətlər səviyyəsində özünü göstərən hadisədir. Belə hesab edilir ki, demokratik dövlətlərin konstitusiyasında öz əksini tapan «bütün hakimiyyət xalqdan irəli gəlir», «hakimiyyət xalqa məxsusdur», «xalq hakimiyyətin mənbəyidir» kimi müddəalar və müvafiq normalar xalqın suverenliyinin hüquqi təminatı deməkdir. Bəzi müəlliflərin fikrincə isə, «xalqın suverenliyi» konstruksiyası demokratik dövlətdə hakimiyyətin legitimləşdiril- məsinə yönəlmiş bir fiksiyadır. Bu mövqedən çıxış edən tədqiqatçıların fikrincə, əgər suverenlik təşkil edilmiş siyasi hakimiyyəti ifadə edən və xalqın özü ilə üst-üstə düşməyən, əlahiddə- ləşən dövlətə məxsusdursa, onda xalqa məxsus ola bilməz. Suverenlik anlayışı hakimiyyətin əliliyinin keyfiyyət tərəfini əks etdirir ki, bu keyfiyyət də dövlət hakimiyyətinə xasdır. Dövlət hakimiyyətinin olduğu yerdə də yalnız dövlət suverenliyi mümkündür. V.A.Çetvernin yazır ki, mahiyyətcə «xalq suverenliyi» J.J.Russonun utopist təlimindən irəli gələn bir fiksiya olmaqla müəyyən mənada suveren-monarxın demokratik ekvivalentidir. Bu ideyaya görə, xalq dövlət hakimiyyətinin mənbəyi və daşıyıcısı hesab olunur. Siyasi sənədlərdə də bu ideyadan dövlət hakimiyyətinin «xalqa məxsus olması» effektini yaratmaq üçün istifadə edilir. Bunun nəticəsində də, xalq tanrının yerini tutur. Yəni əvvəllər tanrının iradəsi hakimiyyətin mənbəyi hesab edilirdisə, indi də onu xalq əvəz edir. Bir qayda olaraq «xalq» kollektiv bütövlük kimi təsəvvür olunur ki, bu da siyasi elita və ya cəmiyyətin müəyyən bir qismi tərəfindən formalaşdırılan siyasi iradənin həmin bütövlüyün iradəsi (ümumxalq iradəsi) kimi təqdim olunması baxımından çox sərfəlidir. V.A.Çetvernin yazır: «Əgər suverenliyin daşıyıcısı dövlətdirsə, onda belə çıxır ki, dövlətin institusional elementi (suveren hakimiyyətin təşkili) və xalq eyni bir şeydir. Belə olan halda isə, ya iki suverenlik-xalqın və dövlətin suverenliyi, ya da ki, «eydos» kimi özü-özünə mövcud
Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|