Qarabağda həlak olmuş şə
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi
ilqar Mammadov laşdığından dövlət inkişaf etdikcə onun leqallaşma texnikası da təkmilləşmişdir. Bu inkişafın nəticəsində leqallıq, yəni dövlət orqanlarının qanunlara əsaslanan fəaliyyəti hüquqilik ideyasının təsiri ilə yeni keyfiyyət qazanmışdır. Hüquqilik, yəni qanunların özünün hüquqi olması tələbi dövlətin müəyyənləşdirdiyi qanunların istənilən məzmunda olmasını istisna etmiş və bunun nəticəsində yalnız insan hüquq və azadlıqları ilə məhdudlaşan qanunların dövlət mexanizminin fəaliyyətini tənzimləməsi gerçək hadisəyə çevrilmişdir. Bu, dolayısı ilə dövlət vəzifəli şəxslərin, məmurların fəaliyyəti üzərində yüksək vəzifəli şəxslərlə yanaşı, həm də cəmiyyətin özü, onun bütün üzvləri tərəfindən nəzarətin həyata keçirilməsini ehtiva edir. Dövlət hakimiyyətinin leqallığının bir əhəmiyyəti də ondan ibarətdir ki, o dövləti hüququn subyektinə çevirir. Beləliklə, dövlət hakimiyyəti hüquq subyektliyinə malik olan hakimiyyət kimi çıxış edir və hakimiyyət-tabeçilik münasibətlərində hüquq və vəzifələrə malik olan orqanlar, vəzifəli şəxslər, məmurları vasitəsilə təmsil olunur. Dövlət hakimiyyətinin universal və ümumi hakimiyyət olması onun mühüm əlamətlərindən biridir. Dövlət hakimiyyəti subyektlərinin fəaliyyəti, onların hakimiyyət funksiyaları, o cümlədən, dövlət hakimiyyətinin özü universal xarakter daşıyır. Dövlət hakimiyyəti və dövlət hakimiyyəti subyektlərinin hakimiyyət funksiyaları bütün cəmiyyətə, cəmiyyətin bütün üzvlərinə, strukturlarına sirayət olunur və o, bütün cəmiyyət üzrə yeganə ali hakimiyyət, universal təşkilat kimi çıxış edir. Dövlət özünün idarəedici, tənzimləyici və mühafizəedici fəaliyyətinə uyğun olaraq ictimai həyatın müxtəlif sahələrini əhatələyir, həmin sahələrdə yaranan münasibətləri müvafiq axara salır və onların inkişafına təsir göstərir. O, siyasi, hüquqi, iqtisadi, mədəni, ekoloji və s. sahələrə öz məqsədlərinə uyğun qaydada təsir edir. Bütün bu sahələr üzrə münasibətlərin eyni əsasda tənzimlənməsi, onların eyni əsaslarla idarə olunması yalnız dövlət tərəfindən həyata keçirilir. Lakin bütün dövlətlər cəmiyyətin sosial, iqtisadi, ruhi-mənəvi, siyasi sahələrinə heç də eyni dərəcədə müdaxilə etmir. Bir
Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi dövlətdə bu müdaxilə və hakimiyyətin həmin sahələrə sirayət olunması total xarakter daşıyır və totalitarizmə, avtoritarizmin ifrat formasının yaranmasına gətirib çıxarır. Başqa bir dövlətdə isə həmin müdaxilənin məqsədyönlü şəkildə və
hüquqi əsasda
məhdudlaşdırılması hakimiyyətin ümumiliyinin və universallığının rasional hüdudunu yaradır. Demokratik, liberal dövlət ideyalarının inkişaf etməsi dövlət hakimiyyətindəki universallığın və ümumiliyin cəmiyyətdə rasional hüdudlar çərçivəsində təzahür olunmasına xüsusi təsir göstərmişdir. Bir daha qeyd edək ki, dövlət hakimiyyətinin universallığı və ümumiliyi onun bütün cəmiyyətin adından çıxış edərək fəaliyyət göstərməsindən irəli gəlir. V.M.Korelski təsadüfi olaraq yazmır ki, bütün cəmiyyətə sirayət olunan bu hakimiyyət cəmiyyətin özü ilə üst-üstə düşməsə də, onun adından, bütöv xalqın adından çıxış etməklə onu elə bütövlükdə də təmsil edir. Dövlət hakimiyyəti universal, ümumi olmaqla bərabər, vahiddir və şəriksizdir. O, özünün sosial məzmununa, təşkilati strukturuna görə vahiddir. Bu hakimiyyət bütövlükdə cəmiyyətin özündə, həmçinin ondan kənarda bir neçə ayrı-ayrı hakimiyyətlər kimi yox, vahid bir hakimiyyət kimi təzahür olunur. Hər bir cəmiyyət yalnız bir dövlətin hakimiyyətini tanıyır və bu hakimiyyət heç bir hakimiyyətlə rəqabətdə olmayan ali hakimiyyət kimi tanınır. Vahid ali hakimiyyətin olmaması dövlətin faktiki olaraq parçalanması, dağılması demək olardı. Odur ki, dövlət hakimiyyətinin vahidliyi onun ən mühüm və ayrılmaz əlamətlərindən biri kimi çıxış edir. Dövlət hakimiyyətinin müxtəlif qollara bölünməsi onun vahidliyinə zidd olan hadisə kimi başa düşülməməlidir. Belə ki, hakimiyyətlərin bölünməsi deyərkən, hakimiyyətlərin çoxluğu deyil, vahid dövlət hakimiyyətinin həyata keçirilməsi prosesində onun funksional qollara bölünməsi nəzərdə tutulur. Hakimiyyətin hər bir qolu dövlət hakimiyyətinin müəyyən bir istiqamətdə həyata keçirilməsini təmin etməklə onun qəsb edilməməsi üçün hakimiyyət səlahiyyətlərindən bir qismini özündə cəmləşdirir və beləliklə, onun bir orqanda cəmləşməsinin qarşısı alınır. Bu qol- 175 ilqar Məmmədov larin hər biri yalnız öz səlahiyyətləri daxilində fəaliyyət göstərir və başqalarına aid səlahiyyətləri həyata keçirə bilmir. Lakin buna baxmayaraq, onlar tam müstəqil hakimiyyətlər hesab edilmir. Hakimiyyətlərdən, yəni hakimiyyət qollarından hər biri müəyyən səlahiyyətlərə malik olmaqla vahidlik daxilində bir-birini tamamlayır. Beləliklə də, onlar birlikdə vahid dövlət hakimiyyətinin həyata keçirilməsinə xidmət edir. Hüquq ədəbiyyatında dövlət hakimiyyətinin vahidliyinin üç aspekti müəyyənləşdirilir. Birinci aspekt dövlət hakimiyyətinin sosial vahidliyini ifadə edir. Yəni ictimai həyatın bütün sahələrinin idarə olunması yalnız dövlət hakimiyyəti tərəfindən həyata keçirilir. Cəmiyyətin ayrı- ayrı sahələri bir siyasi hakimiyyətin təsiri altında olur, bu sahələrin hər birində münasibətlər vahid bir dövlət hakimiyyətinin müəyyənləşdirdiyi hüquq normaları ilə tənzimlənir. Dövlət hakimiyyətinin vahidliyinin ikinci aspekti onun, bütün dövlət
orqanlarının prinsipial məqsədlərinin və
fəaliyyət istiqamətlərinin vahidliyi ilə bağlıdır. Dövlət hakimiyyətinin fəaliyyət istiqamətləri eyni məqsədlərdən irəli gəlir. Bu məqsədlərin özü də vahid bir mənbədən doğur. Üçüncü aspektə əsasən, dövlət hakimiyyətinin vahidliyi təş- kilati-hüquqi vahidlikdir, bütövlükdür. Bu cür vahidlik hakimiyyətlərin bölünməsi mexanizmi ilə ziddiyyət təşkil etmir. Məlum olduğu kimi, hakimiyyətlərin bölünməsi hakimiyyətin müxtəlif qollarını təşkil edən ayrı-ayrı orqanların bir-birindən fərqli istiqamətlərdə, fərqli səlahiyyətlər çərçivəsində fəaliyyət göstərməsini, həmçinin müxtəlif cür təşkil olunmasını ehtiva edir. Bundan çıxış edərək dövlət hakimiyyətində təşkilati vahidliyin olmaması fikrini irəli sürmək, hadisəyə səthi yanaşıldığına və onun mahiyyətinin düzgün başa düşülməməsinə işarədir. Dövlətin mühüm əlamətlərindən biri də ondan ibarətdir ki, o, hüququ pozitivləşdirən yeganə təşkilat olmaqla qanunların qəbul olunması, hüquq normalarının müəyyənləşməsi üzərində inhisara malikdir. Belə ki, normativ hüquqi aktlar müvafiq dövlət orqanları tərəfindən və onun adından qəbul olunur, yəni yalnız
Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|