Qarabağda həlak olmuş şə
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
ilqar Məmmədov can Respublikasının daxili suları, Xəzər dənizinin (gölünün) Azərbaycan Respublikasına mənsub olan bölməsi, Azərbaycan Respublikasının üzərindəki hava məkanı Azərbaycan Respublikası ərazisinin tərkib hissəsidir». Dövlətin öz ərazisi daxilində ali hakimiyyətə malik olması bu ərazinin onun yurisdiksiyası altında olması deməkdir. Beləliklə, dövlət öz ərazisində olan hər bir fiziki və hüququ şəxsə münasibətdə hüquqmüəyyənləşdirici ali hakimiyyət instansiyası kimi çıxış edir və həmin ərazidə yaşayan insanlarla dövlət arasında siyasi-hüquqi bağlılıq yaranır. Bu yolla dövlət onları öz yurisdiksi- yasına tabe edir. S.N.Bayburin dövlət ərazisinin formal-hüquqi xüsusiyyətini analiz edərkən aşağıdakı aspektlərin diqqət mərkəzində saxlanılmasını vacib bilir: -
ərazisi hüdudlarında özünə yer ala bilməz; -
vətəndaşlar (təbəələr), həmçinin başqa statuslu şəxslər (yalnız diplomatik immunitetə malik olan şəxslər istisna olmaqla) dövlət ərazisi daxilində qeydsiz-şərtsiz olaraq dövlət hakimiyyətinə və onun qanunlarına tabedirlər.”' Göstərilən aspektlər dövlətin öz ərazisi daxilində ali hakimiyyət daşıyıcısı olmasını, bu ərazidə onunla fərdlər arasındakı siyasi-hüquqi münasibətlərin təbiətini və xarakterini açıqlayır. Onlar, həm də ərazi üstünlüyü prinsipi ilə bağlıdır. Ərazi üstünlüyü 0
a)
dövlət hakimiyyəti onun ərazisindəki bütün fiziki və hüquqi şəxslərə şamil edilir; b)
dövlət hakimiyyəti üzərində başqa hakimiyyət ola bilməz, yəni dövlətin ərazisində istənilən digər dövlətin və ya beynəlxalq təşkilatın hakimiyyəti istisna edilir; c)
dövlət öz ərazisindən məhrum edilə bilməz; dövlətin sərhədləri pozulmaz və toxunulmazdır; ç) dövlətin ərazisi dövlətin razılığı olmadan xarici dövlətlər, onların fiziki və hüquqi şəxsləri tərəfindən istifadə edilə bilməz. I Общая теория государства и права. Академический курс в 3- X томах, том 1 . 8 . 103-104. 186 Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi Bütün bunların mənası odur ki, hər bir dövlət öz sərhədləri ilə əhatələnən ərazisi daxilində öz ərazi üstünlüyünü həyata keçirir və daxili suverenliyini təmin edir. Dövlət sərhədlərinin, ərazisinin dəyişdirilməsi qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada, yalnız dövlətin (xalqın) öz razılığı ilə həyata keçirilə bilər. Həmin qayda Azərbaycan Respublikası tərəfindən də qəbul edilmişdir. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 11-ci maddəsinin III hissəsinə görə, «Azərbaycan Respublikası öz ərazisinin heç bir hissəsini heç bir şəkildə kimsəyə vermir; yalnız Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarı ilə Azərbaycanın bütün əhalisi arasında referendum keçirmək yolu ilə Azərbaycan xalqının iradəsi əsasında dövlət sərhədləri dəyişdirilə bilər».
Müasir dövrün
praktikasında dövlətin ərazisinin dəyişdirilməsinin əsas iki qaydası mövcuddur. Birinci qayda millətlərin və xalqların öz müqəddəratını həll etmək hüququ həyata keçirildikdə tətbiq olunur. Bu halda yeni dövlət sərhədlərinin müəyyənləşdirilməsi və köhnə dövlət sərhədlərinin ləğvi ilə nəticələnən dövlətlərin bölünməsi və ya birləşməsi prosesi baş verir, ikinci qayda qonşu dövlətlər arasında dövlət sərhəd xəttinin daha münasib yerləşdirilməsi məqsədi ilə ərazi sahələrinin dəyişdirilməsi ilə bağlıdır. Dövlətin öz milli qanununda göstərildiyi halda və ya hər hansısa beynəlxalq müqavilədə ifadə etdiyi razılığa əsasən, onun ərazisində başqa bir dövlətin qanunvericiliyi tətbiq oluna bilər. Həmçinin bu qaydaya əsasən, əcnəbi vətəndaşların müəyyən kateqoriyası (misal üçün diplomatik immuniteti olan şəxslər) dövlətin yurisdiksiyasından kənarda qala bilər. Bununla bərabər, dövlət öz ərazisindən istifadə edilməsi, təbii ehtiyatların istismarı ilə bağlı xarici dövlətlərə, onların fiziki və hüquqi şəxslərinə müəyyən hüquqlar verir. Bu məqsədlə müəyyən müqavilələr, sazişlər bağlanır. Azərbaycan Respublikasında da, xüsusilə neft yataqlarının istismarı sahəsində bu təcrübədən geniş istifadə olunur. Dövlət ərazisinin hüdudları dövlətin sərhədləri ilə müəyyənləşir. Hüquq ədəbiyyatında dövlət sərhədi dedikdə, dövlətin ərazisinin hədlərini müəyyən edən xətt və həmin xətt üzərində 187 ilqar Məmmədov yerləşən şaquli səth başa düşülür. «Dövlət sərhədi haqqında» Azərbaycan Respublikası Qanununun 1-ci maddəsində də deyilir ki, Azərbaycan Respublikasının dövlət
sərhədi Azərbaycan Respublikasının dövlət ərazisinin (quru və su ərazisinin, yerin təkinin, dəniz və hava fəzasının) hüdudlarını müəyyən edən xətt və bu xətt üzrə keçən şaquli səthdir. Dövlət sərhəd rejimi bir neçə elementin mövcudluğunu ehtiva edir: a) dövlət ərazisinin mühafizə olunmuş vəziyyətdə saxlanması; b) sərhədlərin beynəlxalq səviyyədə tanınması; c) sərhədlərin beynəlxalq qaydalara uyğun müəyyən edilməsi. Beynəlxalq normalara uyğun olaraq dövlət sərhəddinin müəyyən olunması prosesi iki mərhələni: delimitasiya və demarkasiya mərhələlərini əhatə edir. Dövlət sərhədinin delimitasiyası sərhədin keçmə xəttinin dövlətlərarası müqavilədə ətraflı təsvir edilməsi və ya müqaviləyə əlavə olunan xüsusi xəritədə həmin xəttin maksimal dərəcədə dəqiq qrafik əksinin tapmasıdır. Sərhədin demarkasiyası isə razılaşdırılmış sərhəd xəttinin xüsusi sərhəd nişanları vasitəsilə coğrafi ərazi boyu müəyyən edilməsidir. Sərhədlərinin toxunulmazlığını təmin etmək üçün hər bir dövlət müvafiq hüquqi rejim müəyyən edir. Adətən, bu rejim beynəlxalq müqavilələrə və daxili qanunvericiliyə əsaslanır. «Dövlət sərhədi haqqında» Azərbaycan Respublikası Qanununda da Azərbaycan Respublikasının sərhəd rejimi və həmin rejimin qorunması məsələləri müəyyən edilmişdir. Dövlət sərhədi onun suverenliyinin ərazi hüdudu olduğundan dövlət sərhədlərinin qorunması dövlət üçün ən vacib məsələlərdən biridir. Dövlət sərhədlərinin qorunması, dövlətin ərazi bütövlüyünün təmin edilməsi bir sıra mühüm institutlar vasitəsilə həyata keçirilir. Qrdu, sərhəd qoşunları, gömrük xidməti orqanları buna xidmət edirlər. Dövlətin bir mühüm əlaməti də onun əhalisidir. Aydındır ki, müəyyən ərazidə məskunlaşmış əhali olmadan dövlətin özü də mövcud ola bilməz. Dövlətin ərazisində yaşayan bütün insanlar ailə, qəbilə, tayfa, milli və dini mənsubiyyətindən, sosial mənşə
Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|