Qarabağda həlak olmuş şə
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
ilqar Məmmədov Beləliklə, deyə bilərik ki, dövlətin mahiyyətini əks etdirən daimi və zəruri cəhətlər, mühüm xüsusiyyətlər onun ali siyasi hakimiyyət kimi çıxış etməsi, sosial təyinata malik olması, cəmiyyətdə özünə yer alan ümumi və xüsusi maraqların tarazlaşdırıi- masına xidmət etməsi, cəmiyyətdə sosio-mədəni bütövlüyü və siyasi birliyi təmin etməsi və qlobal masştabda hakimiyyət iradəsinin reallaşdırıcısı kimi çıxış etməsi ilə bağlıdır. Həmin xüsusiyyətləri nəzərə alaraq V.İ.Vlasov dövlətin mahiyyətini üç aspektdən qiymətləndirməyi təklif edir. Onlardan biri dövlətin universal təşkilat olması, ikincisi sosial arbitr kimi çıxış etməsi, üçüncüsü isə leqallaşdırılmış məcburiyyət tədbirlərini həyata keçirməsi ilə bağlıdır. V.İ.Vlasov yazır ki, sosial baxımdan asimmetrik olan müasir cəmiyyətdə başqa belə bir universal təşkilat yoxdur. Dövlətəqə- dərki cəmiyyətdə əhalinin qəbilə-tayfa formasında təşkilatlanması başqa şəraitə uyğun olmaqla fərqli prinsiplərə əsaslanmış və siyasi xarakter daşımamışdır. «Universal» beynəlxalq təşkilatlar da (məsələn, BMT) prinsipcə heç vaxt universal olmayıb. Belə ki, hansısa dövlət onların üzvü olmaya bilər və bundan əlavə, həmin təşkilatlar dövlətlə müqayisədə tam başqa keyfiyyətli təşkilatlardır. Dövlət isə universal təşkilat olmaqla bərabər, cəmiyyətin inteqrativliyə, təşkilatlanmaya və idarəetməyə olan tələbatlarına cavab verən tənzimləyici siyasi institut kimi fəaliyyət göstərir. Dövlət belə bir keyfiyyətə malik olmaqla cəmiyyətdə sosial-siyasi arbitr rolunu oynayır. Onun arbitrlik etməsi cəmiyyətin özündən irəli gələn zərurətlə bağlıdır. Bununla bərabər, fərdlər və müxtəlif qruplar maraqlıdırlar ki, ictimai dəyərləri (var- dövləti, təhsili, səhiyyəni və s.) onların arasında paylaşdıran, bölüşdürən arbitr olsun. Dövlət məcburiyyəti leqallaşdırmaqla ictimai münasibətlərin tənzimlənməsinə xidmət edir və bu halda hüquq dövlət məcburiyyətinin əsas aləti rolunu oynayır.”' Dövlətin mahiyyəti onun məzmununu, məqsədlərini və funksiyalarını müəyyənləşdirir. Dövlətin məqsədləri və funksiyaları BjıacoB B.H. TeopH5i
npasa. S. 82-84. 210 Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi onun mahiyyətinə uyğun konkretləşir və həmin mahiyyət açılmış olur. Dövlətin mahiyyəti gizli qalmır, məhz funksiyaların həyata keçirilməsi ilə üzə çıxır. Son dövrlərə qədər dövlət və hüquq nəzəriyyəsində dövlətin mahiyyəti sinfi yanaşma əsasında izah edilirdi. Bu, digər sahələrdə olduğu kimi, dövlət və hüquq nəzəriyyəsində də marksizmin müddəalarının ehkam kimi qəbul edilməsi ilə bağlı idi. Marksist-leninçi nəzəriyəyə görə, barışmaz sinfi ziddiyyətlər sayəsində meydana gəlmiş dövlət iqtisadi cəhətdən hökmran sinfin diktatura vasitəsi kimi çıxış edir və dövlətin mahiyyəti onun hər hansı bir sinfin diktaturasını həyata keçirməsində təzahür olunur. «İstismarçı cəmiyyətlərdə diktatura başlıca olaraq əhalinin əksəriyyətinin azlıq tərəfindən, yəni zəhmətkeş kütlələrin bir qrup istismarçılar tərəfindən əzilməsi məqsədilə həyata keçirilir. Dövlət qullar üzərində quldarların diktaturası dövləti olduğu quldarlıq cəmiyyətində, kölə halına salınmış kəndlilər üzərində təh- kimçi feodalların diktaturası dövləti olduğu feodalizm cəmiyyətində, proletariat və əhalinin digər zəhmətkeş təbəqələri üzərində kapitalın diktaturası dövləti olduğu burjua cəmiyyətində belə olmuşdur. Sosialist dövləti prinsipcə yeni tipli dövlət olub, kapitalizmdən sosializmə keçid dövründə proletariat diktaturası dövləti kimi çıxış etmiş, sosializmin tam və qəti qələbəsindən sonra ümumxalq dövlətinə, bütün xalqın mənafe və iradəsini ifadə edən orqana çevrilmişdir»."' Marksist-leninçi nəzəriyyədə dövlətin mahiyyətindəki sinfili- yin həddindən artıq şişirdilməsi, dövlət zorakılığının sinfi maraqlara əsaslanmasının mütləqləşdirilməsi əslində dövlətin mahiyyətinin düzgün açıqlanmamasına, dövlətin öz mahiyyətinə adekvat olmayan tərzdə izah edilməsinə səbəb olmuşdur. Müasir nəzəriyyəçilərin bir çoxu belə hesab edir ki, mar- ksizm-leninzmin ehkamlarından imtina edilsə də, dövlətin mahiyyətindəki sinfilik xüsusiyyəti inkar olunmamalıdır. Belə hesab edilir ki, dövlət, ilk növbədə, ictimai maraqların nəzərə alınması 1 Məlikova M.F. Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi. S. 33. 211 ilqar Məmmədov yolu ilə cəmiyyətdə idarəetmənin həyata keçirilməsini, ictimai həyatın tənzimlənməsini, təşkil olunmasını təmin edən mexanizm və ya təşkilatdır. Digər tərəfdən isə, iqtisadi və siyasi hökmranlığa malik olan və əhalinin qalan hissəsi ilə müqayisədə azlıq təşkil edən təbəqənin, qrupun maraqlarının reallaşması vasitəsi, çoxluğun azlıq tərəfindən əzilməsini təmin edən bir alətdir. Dövlətin mahiyyətinin bu iki tərəfi müxtəlif nisbətdə hər bir dövlətdə; əvvəllər mövcud olmuş və hal-hazırda da mövcud olan bütün dövlətlərdə var. Onların bir qismində sinfilik, digərində isə ictimai maraqların nəzərə alınması daha qabarıq şəkildə özünü göstərir. Dövlətin mahiyyətindəki bu tərəflərdən birinin güclənməsi digərinin zəifləməsinə təsir edir. Müasir nəzəriyyəçilərin fikrincə, dövlətin mahiyyətindəki sinfilik daha çox quldarlıq cəmiyyətində inkişaf etmişdir. Hakimiyyət, hüquqlar tam şəkildə quldarlara məxsus olmuş, əzilən, istismar olunan sinfin nümayəndələri, yəni qullar isə hüquqsuz vəziyyətə salınmışdır. «Cəmiyyət quldarlıqdan feodalizmə, feodalizmdən kapitalizmə doğru təkamül etdikcə dövlətin fəaliyyətindəki ümumsosial tərəfin əhəmiyyəti də artmışdır. Müasir qərb cəmiyyətində isə dövlət fəaliyyətinin həmin tərəfi xüsusilə böyük rol oynayır».'’ Tarix boyu cəmiyyət, dövlət inkişaf etdikcə dövlətin mahiyyətində də müəyyən dəyişikliklər baş vermişdir. Dövlətin mahiyyətindəki dəyişikliklər onun sosial təyinatında və digər mühüm tərəflərində, xüsusiyyətlərində baş verən keyfiyyət dəyişikliklərindən irəli gəlir. Məsələn, quldarlıq cəmiyyəti ilə kapitalist cəmiyyətini müqayisə etdikdə bizə aydın olur ki, mahiyyət göstəriciləri baxımından onlar bir-birindən xeyli fərqlidir. Birincisində hakimiyyət quldarlar sinfinə məxsus olmuş, istehsal münasibətlərində mühüm rola malik olan qullar təbəqəsi isə hüquqsuz vəziyyətə salınaraq amansızcasına istismar edilmişdir. Bu təbəqənin nümayəndələri demək olar ki, tamamilə hüquqsuz idilər. İnkişaf etmiş kapitalist cəmiyyətində isə kapitalistlər üçün çalışan insan- ’ Общая теория права и государства.
S. 332. 212 Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|