Qarabağda həlak olmuş şə
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
ilqar Məmmədov tam şəkildə dövlət aparatını öz nəzarəti altında saxlaması, qanunverici, icra və məhkəmə hakimiyyətini öz əlində cəmləşdir- məsi onu səlahiyyətləri başqa heç bir şəxs və ya qurum tərəfindən məhdudlaşdırılmayan hökmdara çevirmişdir. Mütləq monarxiyanın yaranması nəticəsində yerlərdə feodalların hakimiyyətinə son qoyulmuş, dövlətin bütün ərazisi yalnız mərkəzdən idarə olunmağa başlamışdır. Monarx yerlərdə hakimiyyəti həyata keçirmək üçün vəzifəyə özü təyin etdiyi məmurlara arxalanırdı. Beləliklə, yerlərə şaxələnmiş bürokratik aparat feodalları hakimiyyətdən kənarda qoyur, onların fəaliyyətini əhəmiyyətsiz edirdi.
Mütləq monarxiya İngiltərədə XVI əsrin əvvəllərindən təxminən XVII əsrin ortalarına, Fransada XVI əsrin əvvəllərindən XVIII əsrin axırlarına, Almaniyada XVII əsrin əvvəllərindən XVIII əsrin sonlarına qədər mövcud olmuşdur. Rusiyada isə mütləq monarxiya I Pyotrun və II Yekaterinanın hakimiyyəti illərində formalaşmışdır. Mütləq monarxiya həmin ölkələrin inkişafında mühüm rol oynamışdır. Belə ki, həmin ölkələrdə separatizm hallarını, feodal pərakəndəliyini bütünlüklə aradan qaldırmış, vahid dövlət ideyasını ictimai-siyasi şüurda hakim etmiş, milli dövlətçiliyin inkişafına pozitiv təsir göstərmişdir. Mütləq monarxiya mədəniyyətin, elmin, incəsənətin inkişafında da ciddi rol oynamışdır. industrial cəmiyyətin təşəkkül tapması və inkişaf etməsi əvvəlki idarəetmə formasının yenisi ilə əvəz olunması, dövlət hakimiyyətinin həyata keçirilməsində daha çox insanın, ilk növbədə də, güclənməkdə olan burjuaziyanın iştirakının təmin edilməsi tələbini doğurmuş və burjua inqilabları Avropada mütləq monarxiyalara son qoymuşdur. Monarxiyanın tam olaraq ləğv olunmadığı ölkələrdə məhdud və ya konstitusiyalı monarxiyalar-dualist monarxiya və parlamentli monarxiya idarəetmə formaları yaranmışdır. Yeni dövrün hadisəsi olan konstitusiyalı (məhdud) monarxiyaları monarxiyanın başqa formalarından fərqləndirən ən əsas cəhət monarxın hakimiyyətinin seçkili orqan olan parlament 252 Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi tərəfindən və xüsusi bir hüquqi akt, yəni konstitusiya vasitəsi ilə məhdudlaşdırılmasından ibarətdir. Dualist monarxiya. Belə bir idarəetmə forması konstitusiyalı (məhdud) monarxiyanın birinci forması hesab edilir. Çünki ilk olaraq konstitusiyalı monarxiyanın dualist monarxiya forması daha geniş yayılmış, İngiltərə istisna olmaqla digər dövlətlərdə qeyri-məhdud monarxiyanı məhz dualist monarxiya əvəz etmişdir. Parlamentli monarxiyalar isə sonradan çoxalmışdır. Bir çox müəlliflər dualist monarxiyanı mütləq monarxiya ilə parlamentli monarxiya arasında olan idarəetmə forması kimi də xarakterizə edirlər. Həmçinin belə hesab olunur ki, dualist monarxiya özünəməxsus tərzdə monarxla (ümumiyyətlə aristokratiya ilə) xalq arasında əldə olunan kompromisi ifadə edir.'' Hesab edirik ki, dualist monarxiya silki-nümayəndəli monarxiyadan, ilk növbədə, bu cəhətinə görə fərqlənir. Belə ki, dualist monarxiya monarxla və aristokratiya ilə xalq arasındakı kompromisi ifadə edirsə, silki- nümayəndəli monarxiya monarxla aristokratiya (zadəganlar, ruhanilər, varlı şəhərlilər) arasında əldə olunan kompromisin nəticəsi kimi özünü göstərir. Odur ki, biz V.V.Lazarev və S.V.Lİpendən fərqli olaraq silki-nümayəndəli monarxiyanı məhdud monarxiyalar sırasına daxil olan dualist monarxiyalara aid etmirik. Hesab edirik ki, silki-nümayəndəli monarxiya dualist monarxiya kimi deyil, yarım-məhdud monarxiya kimi xarakterizə olunmalıdır. Dualist monarxiyalarda ikili hakimiyyət mövcuddur. Yəni hakimiyyət hüquqi cəhətdən və faktiki olaraq monarxla parlament arasında bölünür. Bu idarəetmə formasında təkhakimiyyətlikdən imtina edilərək müəyyən dərəcədə hakimiyyətlərin bölünməsi prinsipi tətbiq olunur. Qanunvericilik hakimiyyəti parlamentə, icra hakimiyyəti isə monarxa məxsus olur. Məhkəmə hakimiyyəti 'Məsələn, b a x ; Лазарев B.B., Лнпенъ С.В. Теория государства и права. М., 2000, s. 110., Конституционное (государственное) право зарубежных стран. Тома 1-2. Обгцая часть. М., 1996, s. 308.
ilqar Məmmədov monarxın hakimiyyətindən ayrılmır. Lakin dualist monarxiyalarda məhkəmə hakimiyyətinin müəyyən dərəcədə müstəqil olması faktları da olmuşdur. Dualist monarxiyalarda parlament xalq tərəfindən seçilir, hökumət isə monarx tərəfindən təşkil olunur və onun qarşısında hesabat verir. Parlament dövlət büdcəsini qəbul etmək məsələsində də monarxın hakimiyyətini məhdudlaşdırır. Ancaq monarx İstədiyi vaxt və İstədiyi qədər parlamenti buraxmaq hüququna malikdir və onun təşkil etdiyi hökumətlə parlament arasında konflikt yarandığı halda o, bundan istifadə edərək öz tələblərinin həyata keçməsinə nail olmaq imkanı qazanır. Dualist monarxiyalarda monarxın üstünlüklərindən biri də onun mütləq veto hüququna malik olmasıdır. Yəni o, təsdiq etmirsə, heç bir halda parlamentin qəbul etdiyi qanun qüvvəyə minmir. Bundan əlavə, monarx qanun kimi və hətta ondan üstün qüvvəsi olan fövqəladə aktlar qəbul etmək hüququna da malikdir. Dualist monarxiyaların bir çoxunda parlamentin buraxılmasından sonra bir xeyli müddət monarxın təkbaşına hakimiyyəti həyata keçirməsi halları da olmuşdur. Bu hadisələrin özü də dualist monarxiyalarda monarxın güclü hakimiyyətə malik olmasına bir sübutdur. Parlamentli monarxiya. Parlamentll monarxiya, əsas etibarilə, inkişaf etmiş dövlətlərdə mövcuddur. Bu dövlətlərdə ictimai quruluşun dəyişməsi nəticəsində yeni siyasi münasibətlər və siyasi-hüquqi institutlar yaransa da, monarxiya tamamilə ləğv edilməmiş və monarxiya institutu tarixən formalaşmış ənənələrin qırılmazlığı rəmzi kimi
saxlanılaraq yeni
münasibətlərə uyğunlaşdırılmışdır. Böyük Britaniya, Kanada, İsveç, Yaponiya, İspaniya və s. həmin dövlətlər sırasına aiddir. Konstitusiyalı monarxiyanın bu formasında monarxın hakimiyyəti həm parlament, həm də həmin orqan tərəfindən formalaşan və onun qarşısında hesabat verən hökumət tərəfindən məhdudlaşdırılır. Monarxın hakimiyyəti daha çox nominal xarakter daşıyır. Qanunvericiliyə, bəzi məsələlərdə isə tarixən formalaşmış ənənəyə əsasən, onun hakimiyyəti dövlət idarəçi
Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|