Qarabağda həlak olmuş şə
Yüklə 5,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- M n p K H H
ilqar Məmmədov sipinə əsaslanan, həmçinin federasiyanın üstünlüyü şərti ilə dövlət hakimiyyətinin bütövlüyü və bu hakimiyyətin federasiya ilə onun subyektləri arasında şaquli şəkildə bölünməsi prinsipinə söykənən ittifaq dövlətidir. Federalizm dövlət hakimiyyətinin mərkəzsizləşdirilməsinin bir forması olmaqla federasiya ilə federasiya subyektlərinin hakimiyyət orqanları arasında səlahiyyətlərin, fəaliyyət və idarəetmə predmetinin bölünməsini, yəni polisentrik hakimiyyəti ehtiva edir. Buna hakimiyyətlərin «şaquli istiqamətdə» bölünməsi də deyilir. Belə bir bölgü o zaman real olur ki, federasiya subyektləri demokratik şəraitdə təşkil olunsun və onlara verilən formal-hüquqi səlahiyyətlər faktiki münasibətlərdə də reallaşsın və siyasi-inzibati münasibətlər müstəvisində onun hörmətlə qarşılanan ənənələri formalaşsın. Əks halda, S.Y.Kaşkinin yazdığı kimi, sovet «federasiyası»na bənzər yalançı bir federasiya və insanların həyatına daha ağır təsir edən mərkəzsizləşdirilmiş «bürokratik diktatura» yaranır. Federasiya subyektləri müstəqil dövlətə aid bir sıra əlamətlərə malikdir. Bir çox halda subyektlərin öz konstitusiyası da olur (yalnız Hindistanda, Nigeriya və bir neçə başqa dövlətdə istisnalar var). Federasiya subyektlərinin konstitusiyası onların özü tərəfindən qəbul edilir. Hakimiyyətlərin bölünməsi prinsipinə uyğun olaraq onların öz hakimiyyət orqanları fəaliyyət göstərir, parlamenti seçilir, icra hakimiyyəti orqanı təşkil olunur. Bəzi dövlətlərdə (məsələn, ABŞ-da, Kanadada) subyektlərin hətta öz məhkəmə sistemi də yaradılmışdır. Bütövlükdə, federasiyanın özündə olduğu kimi, federasiya subyektlərinin hər birinin özünün hakimiyyət orqanları sitstemi mövcuddur və həmin orqanlar öz səlahiyyətləri çərçivəsində müstəqil fəaliyyət göstərir. Federasiya subyektlərində hakimiyyət orqanları, əsasən, federativ hakimiyyət orqanlarından asılı olmadan, dövlətin ümumi idarəetmə forması qaydalarına uyğun təşkil olunur. Odur ki, əksər hallarda M n p K H H B.E. CoBpeMeHHoe rocyaapcxBO. S. 163.
276 Dövlət və hüquq nəzəriyyəsi federasiya subyektlərində idarəetmə forması federasiyada olduğu kimidir. Yalnız bəzi ölkələrdə müəyyən istisnalar var. Məsələn, Kanada və Avstraliyada monarxiya idarəetmə forması mövcud olsa da, onların subyektləri respublika idarəetmə formasına malikdir. Bu ölkələrdə monarx simvolik olaraq dövlət başçısıdır və real olaraq fəaliyyət göstərən ali hakimiyyət orqanları respublika idarəetmə formasına uyğun təşkil olunur. Federasiya subyektlərinin hakimiyyət orqanları subyektlərə verilən səlahiyyətlər çərçivəsində hakimiyyət funksiyalarını həyata keçirməklə federasiyanı belə bir «yükdən» azad edir. Subyekt bir növ dövlət daxilində dövlətdir. Buna görə də, tədqiqatçılar federativ dövlətdə hakimiyyətin həm də «şaquli istiqamətdə» bölünməsindən bəhs edirlər. Dövlət hakimiyyətinin göstərilən tərzdə təşkil olunması federal orqanlarla subyektlərin hakimiyyət orqanları arasında fəaliyyət və idarəetmə predmetinin bölünməsini, ayrılmasını və onların səlahiyyətlərinin dəqiq müəyyənləşməsini tələb edir. Federasiyanın və onun subyektlərinin fəaliyyət predmeti elə bölünür ki, ümumdövlət əhəmiyyətli, vacib məsələlər üzrə qanunvericilik fəaliyyəti yalnız federasiya tərəfindən həyata keçirilir. İcra hakimiyyətinin həyata keçirilməsi ilə bağlı səlahiyyətlərin bir çoxu isə federasiya subyektlərinin fəaliyyət predmetinə daxil edilir. Federasiya və onun subyektlərinin fəaliyyət və idarəetmə predmetlərinin bölünməsi konstitusiya ilə müəyyənləşir. Tədqiqatçılar federasiyanın və onun subyektlərinin fəaliyyət və idarəetmə predmetlərinin bölünməsi ilə əlaqədar səlahiyyətlərini dörd növə ayırırlar: 1)
federasiyanın müstəsna səlahiyyətləri; 2)
federasiya subyektlərinin müstəsna səlahiyyətləri; 3)
federasiyanın və subyektlərin birgə səlahiyyətləri və ya rəqabətdə olan səlahiyyətlər; 4)
Federasiyanın müstəsna səlahiyyətləri yalnız federal orqanların hakimiyyət səlahiyyətlərinin olmasını ehtiva edir. Yəni belə səlahiyyətlərə uyğun fəaliyyət ancaq federal orqanlar tərəfindən həyata keçirilir. 277
ilqar Mammadov Federasiya subyektlərinin müstəsna səlahiyyətləri yalnız subyektlərin hakimiyyət orqanlarının və yerli özünüidarəetmə orqanlarının müəyyən fəaliyyətlə məşğul olması və müəyyən məsələlər üzrə hakimiyyət səlahiyyətlərini həyata keçirməsində özünü göstərir. Bu səlahiyyətləri federal hakimiyyət orqanları həyata keçirə bilmir. Elə buna görə də, onlara müstəsna səlahiyyətlər deyilir. Federasiyanın və subyektlərin birgə səlahiyyətlərə malik olması federal orqanlarla subyektərin hakimiyyət orqanları arasında səlahiyyətlərin dəqiq şəkildə bölünməsi deməkdir. Məsələn, federasiya tərəfindən qanun qəbul edilir, subyektlər isə onu həyata keçirməlidirlər. Belə bir dəqiq bölgü olmadıqda rəqabətdə olan səlahiyyətlər meydana gəlir. Bu, o deməkdir ki, federasiya ilə subyektlərin hakimiyyət orqanları arasında dəqiq şəkildə bölünməyən səlahiyyətlərə aid istənilən məsələyə dair federal orqanlar tərəfindən qərar qəbul olunmayınca subyektlərin hakimiyyət orqanları öz qərarını vermək hüququna malikdir. Federal orqanlar həmin məsələlərə dair qərarlar verdikdə isə, subyektlərin hakimiyyət orqanlarının müstəqilliyi itir. Qalıq səlahiyyətlərə isə konstitusiya vasitəsi ilə
müəyyənləşməyən səlahiyyətlər aiddir. Hüquq ədəbiyyatında federativ dövlətdə özünə yer alan qanunvericiliyə aid səlahiyyətlərin də dörd növü fərqləndirilir.'' Həmin bölgüyə görə, müəyyən sahələr və fəaliyyət predmet- ləri üzrə yalnız federal qanunların və onlara əsaslanan digər federal normativ hüquqi aktların qəbul edilməsi federasiyanın müstəsna səlahiyyətini ifadə edir. Müəyyən məsələlər üzrə federal qanunlar olmadıqda federasiya subyektlərinin öz qanunlarını qəbul edə bilməsi federasiya və onun subyektlərinin rəqabətdə olan səlahiyyətlərini doğurur. Rəqabətdə olan səlahiyyətlər sahəsində federal qanunve- ' Проблемы общей теории права и государства. Под ред. Нерсесяпца В.С. S. 621-622. 278
Yüklə 5,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|