Qaraqalpaq indd
Yüklə 8,16 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nizami Tağısoy Qaraqalpaq ədəbiyyatı
Nizami Tağısoy Qaraqalpaq ədəbiyyatı 258 259 vəziyyətinə qarşı çıxırdı («Bibican»), oğruları, müf təxorları lənətləyirdi. («Mən əvəzini verərəm») və s. və i. a. Seyfulqabit Məcidov (1869-1938) - XX əsr qaraqalpaq ədəbiyyatının yaradıcılarından biri hesab olunmaqdadır. O, Qazan quberniyasında anadan olmuşdur. Öz valideynlərilə gənclik dövründə gəzdiyi Qaraqalpaqstan isə onun ikinci vətəninə çevrilmişdir. Tezliklə qaraqalpaq dilini mükəmməl öyrənən S.Məcidov bütün istedad və bacarığını qaraqalpaq ədəbiyyatının yaranmasına və maarifçiliyin inkişafına həsr etmiş, qaraqalpaq milli məktəbləri üçün ilk dərsliklərin müəllifi kimi geniş fəaliyyət göstərmişdir. Əksər şeirlərində gəncləri biliklərə yiyələnməyə çağırmışdır. Məcidovun ədəbi yaradıcılığında dramaturji janr son dərəcə böyük rol oynamışdır. Onun «Bağdagül», «Təzəgül», «Yernəzər Alagöz» kimi pyesləri müxtəlif illərdə qaraqalpaq teatrının səhnəsində müvəffəqiyyətlə tamaşaya qoyulmuşdur. Təsadüfi deyildir ki, S.Məcidov K.Auezov və A.Ötepov ilə birlikdə qaraqalpaq dramaturgiyasının əsasını qoyanlardan hesab edilməkdədir. «Qaraqalpaq şairləri» kitabına ədibin «Azadlıq ulduzu», «Qaraqalpaq», «Gəlinlərə və təzə gəlin gedənlərə», «Əl çək», «Atalarımız», «Qızlara», «Yorulma Dixayle» və başqa bu kimi əsərləri rus dilinə S.Severtsev 7 tərəfindən tərcümə olunmuşdur. S.Severtsev S.Məcidovun və ümumi qaraqalpaq poeziyasının ən tanınmış təbliğatçılarından biridir. Adlarını çəkdiyimiz və digər şeirlərində o, xalq həyatının gerçək obrazını yaratmağa müvəffəq olmuşdur: Xanlar dövrü sən kim idin, qaraqalpaq, Vətəninsə zindan idi, qaraqalpaq, Hamı səni “avam” deyə çağırırdı – Hamı üçün sən qul idin, qaraqalpaq. Hər yetənlər şərəfini tapdalatdı, Bədbəxtliyin sənin say-hesabsızdı, Qədim ruhun bəlkə çiçək açmazdı, Damarında qan qurusa, qaraqalpaq. Bax, heç zaman sən yolundan sapınma, Zəhmətə çox qatlaş – geridə qalma, Daim get irəli – heç vaxt yorulma, Bil ki, indi doğulursan, qaraqalpaq. Oyan! Mürgü döyən xalqın gücsüzdür, Səmtin irəlidir - için zəngindir, Azadlıqla uğur heç mümkünmüdür?! Əgər vətən qaranlıqsa, qaraqalpaq. S.Məcidov iki bir-birindən fərqli dövrün müasiridir. Onun məktəblərin yaradılması ilə bağlı təşkilatçılıq fəaliyyəti, ilk qaraqalpaq qəzetinə redaktorluğu və çoxsaylı şeirləri, pyesləri, nağılları, təmsilləri XX əsr qaraqalpaq ədəbiyyatının ilk nümunələri hesab olunmaqdadır. S.Məcidovun ən çox sevdiyi mövzulardan biri təhsil mövzusu idi. Onun bu tipli şeirləri sırasında xüsusən «Get öyrən», «Təzə arna», «Qızgetgen» və s. əsərləri maraqlıdır. Seyfülqabit Məcidov həm də klassik tatar poeziyasının görkəmli nümayən dəsi, böyük Sabirin müasiri, Azərbaycan oxucularına yaxşı tanış olan Q.Tukayın əsərlərinin qaraqalpaq dilinə tərcüməçisidir. *** Ayapbergen Musayev (1880-1936) - xalq şairi Ayarber- gen Musayev XX əsr qaraqalpaq ədəbiyyatının banilərindən biridir. Ayapbergen Musayevin şeir yazmağa meyli onda lap gənc yaşlarından özünü büruzə vermişdir. Məsələn, onun «Gölə tərəf qaç» şeiri hələ əlyazma şəklində nəşr olunan Nizami Tağısoy Qaraqalpaq ədəbiyyatı 260 261 «Qızıl müəllim» («Qızıl muqallim») (1930, №1) jurnalında nəşr olunmuşdur. A.Musayevin şeirləri hələ ilkin dövrlərdə dildən-dilə gəzirdi, həmyerliləri şairin əksər əsərlərini əzbər bilirdilər. Son dərəcə bacarıqlı deklamsiyaçı Jumamurat Zülabi onun əsərlərini tez-tez xalq arasında əzbərdən oxuyardı. Hələ yaradıcılığının ilkin dövründə o, satirik və yumoristik şeirləri ilə tanınırdı. Bu şeirlərdə əsasən cəmiyyətdə olan eybəcərliklər tənqid atəşinə tutulurdu. Lakin şairin yaradıcı potensialı 20-ci illərdə daha güclü şəkildə açılmağa başladı. Musayev öz yaradıcılığında əsas etibarı ilə həyatı əks etdirir, yeni sosialist həyatında olan sarkastik-ironik tərəfləri, onda yeni mənəvi-əxlaqi dəyərlərin formalaşmasına mane olan xüsusiyyətləri göstərirdi. A.Musayevin əsərlərinin mövzusu rəngarəng və çoxplanlıdır. Əgər onun əsərlərinin bir qismində aydın, obrazlı rənglərlə sosial qeyri-bərabərlik ifşa edilir və burada bəzi ənənəvi elementlərdən yararlanmaqla mübaliğədən və başqa bədii ifadə vasitələrindən istifadə edilirsə, digərlərində şəxsiyyətin mahiyyətini, onun ictimai-sosial bütövlüyünü, insanın zahiri təbiətinin təsvirini təhlildən kənarda saxlayırdı. Şairin yaradıcılığı üçün xarakterik olan başlıca bir şey insanın daxili aləminə baxış idi. A.Musayev əsərlərini olduqca aydın, obrazlı aforistik bir dillə qələmə alırdı. A.Musayev qaraqalpaq xalqının şifahi-poetik və klassik irsinə böyük hörmətlə yanaşırdı. Doğma poeziyanın dərin bilicisi olan şair əsərlərində xalq motivlərindən məharətlə istifadə edirdi. Təsadüfi deyildir ki, hələ 30-cu illərdə A.Musayev ilk folklor etnoqrafik ekspedisiyası zamanı öz doğma aulunda (Konqrad rayonunda) çoxsaylı qaraqalpaq nəğmələrini qələmə almışdı. Onun yazdığı poetik nümunələr sırasında «Başlayır», «Ver məyin», «Onların var», «Qaraqalpaqların var», «Hara- da?», «Gölə qaç», «Qara eşşək», «Dostlar», «Ekspromtlar», «Qazax bəyə» və digərləri daha geniş yayılmışdır. «Qaraqalpaq ların var» şeirində şair dogma diyarın və xalq həyatının geniş mənzərəsini yaradır və onun ənginliklərini - göllərini, təbiətini, ceyranlarını, marallarını, cigitlərini maraqlı boyalarla təsvir edirdi. A.Musayev poeziyasının başlıca cəhəti onun yüksək bədiiliyi, dilinin obrazlılığı, üslubunun xoşagələnliyidir. Ümumiyyətlə, A.Musayev öz yaradıcılı ğında folklor ştamplarından və kitab dilindən kənar olmağa çalışmışdır. Ənənəvi simvolika, metaforiklik və obrazlılıq A.Musayev yaradıcılığında, onun poetik şüurunda oxucuya güclü emosional təsir göstərirdi. A.Musayevin yaradıcı bacarığının inkişafına, tədqiqatçılar qeyd etdiyi kimi, onun öz dövrünün istedadlı şairləri ilə əlaqələri səbəb olmuşdur. Onların sırasında Molla İsgəndər, Gülmurat şair, Seyfulqabit Məcidov, Həmzə Həkimzadə Niyazi, Həsən Begimov, Əbdürrəhman Ötepov, Xocamet Əhmədov, Sıdıq Tokpan oğlu, Kallı Ayımbetov və başqaları olmuşlar. Öz növbəsində A.Musayev yaradıcılığı Sadıq şairin, Əbdürrəhman Ötepovun, Xocamet Əhmədovun, Həsən Begimovun və digərlərinin yaradıcılığına təsir etmiş, onlar şairin poetikasının özünəməxsus xüsusiyyətlərindən və sirlərindən yararlanmağa çalışmışlar. Məşhur qaraqalpaq şairi Sadıq Nurumbetov Ayapbergeni özünün ən nüfuzlu ustadlarından biri hesab etmişdir. 8 Ömrü iki əsrin payına düşmüş A.Musayev öz yara dıcı- lı ğın da qaraqalpaq şairlərinin həmin dövr üçün xarak terik olan bədii axtarışlarının xüsusiyyətlərini əks etdirməyə çalış- mış dır. Şair yaradıcılığında qaraqalpaq folklorunun və yazılı ədə biyyatının, türk və şərq klassikasının ən gözəl ənənələrini inkişaf etdirməyə çalışmışdır. Şifahi və yazılı ənənələrin Yüklə 8,16 Kb. Dostları ilə paylaş:
|