Qaydalar əsasında qurmalıdır Ali Məhkəmənin hakimi Nigar Rəsulbəyova
Yüklə 0,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 35 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ III nömrə
- 36 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ III nömrə
- II. Azərbaycan Respublikası Cinayət‐Prosessual Məcəlləsində müddətə dair ümumi müddəalar və ağlabatan müddət
35 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ III nömrə Ağlabatan müddət anlayışını hərfi şəkildə təhlil etdikdə qarşımıza birinci növbədə “ağlabatan” və ya “ağlasığan” ifadəsinin əhatə dairəsi çıxır. Fəlsəfi kateqoriya kimi ağlabatan dedikdə, dərketmə qabiliyyətinin və şüurunun normal fəaliyyət göstərdiyi subyektin əşya və hadisələrin daxili və xarici əlaqələrin müəyyən etməsi, sistemləşdirməsi və məzmununun mənasını aşkar edə bilməsi başa düşülür. [2] Deməli, ağlabatan kateqoriyası yüksək zəka sahibləri üçün yox, normal həyat şəraiti olan, əşya və hadisələri normal məntiqi qaydalara uyğun qiymətləndirməyi bacaran sadə insanların təfəkkür halına şamil edilir. Bu səbəbdən müddətin ağlabatanlığı dedikdə, işin mürəkkəbliyindən, tərəflərin işə və bir‐birinə münasibətindən asılı olaraq məsələnin həllinin maksimum hansı vaxt çərçivəsində həll edilə bilməsinin proses iştirakçılarının şüurunda əks olunmasıdır. Elə Konvensiyanın 6‐cı maddəsində ingilis dili variantında işlədilən ağlabatan sözü (reasonable) ingilis dilinin izahlı lüğətində “məntiqə uyğun” kimi tərcümə edilir. [3] Ağlabatan müddətin fəlsəfi mənası ilə yanaşı onun hüquqi mənası və əsasları qanunvericilik və onu tətbiq edən hüquq mühafizə orqanları üçün əhəmiyyətlidir. Mili qanunvericilikdə ağlabatan müddətin anlayışı verilmədiyindən biz Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsinin 30 mart 2006‐cı il tarixli 5 №li Qərarını rəhbər tutaraq Avropa Məhkəməsinin presedentlərinə müraciət etməliyik. Amma yeri gəlmişkən qeyd edək ki, Azərbaycan Respublikasının Cinayət‐Prosessual Məcəlləsindən fərqli olaraq Rusiya Federasıyasının Cinayət‐Prosessual Məcəlləsinə 4 may 2010‐cu il tarixli 63‐F4 №li Federal qanunu ilə əlavə və dəyişikliklər edilməklə “Cinayət mühakimə icraatının ağlabatan müddəti” adlı 6.1‐ci maddə müəyyən edilmiş, ağlabatan müddətə anlayış verilərək onun başlama və bitmə vaxtı dəqiqləşdirilmişdir. Belə ki, həmin maddənin üçüncü bəndinə görə ağlabatan müddət cinayət təqibinin həyata keçirilməsi ilə başlayır və cinayət təqibinə xitam verilməsi və yaxud ittiham hökmünün çıxarılması ilə bitir, bu zaman cinayət işinin hüquqi və faktiki halları, cinayət mühakimə icraatı iştirakçılarının davranışı, məhkəmənin,prokurorun, istintaq orqanı rəhbərinin, müstəntiqin, təhqiqat qrupunun rəhbərinin, təhqiqatçının cinayət təqibinin həyata keçirilməsi ilə bağlı effektiv fəaliyyəti və cinayət mühakimə icraatının ümumi müddəti nəzərə alınır.
Avropa Məhkəməsinin bir çox qərarlarında Konvensiyanın 6‐cı maddəsinin tələblərinin, xüsusilə ağlabatan müddətdə işə baxılmasının mahiyyəti və hüquqi təfsiri verilməklə yanaşı, ölkədaxili prosedurlarda pozuntuların məzmunu və bundan çıxış yolları göstərilmişdir [4]. İşin hallarından asılı olmayaraq Avropa Məhkəməsi ağlabatan müddət tələbinə riayət edilib‐edilmədiyini yoxlayarkən ilk növbədə müddətin başlanma anını (dies a quo) və bitmə anını (dies ad quem) müəyyən edir. “Nyumester Avstriyaya qarşı” işdə ağlabatan müddətin başlanğıcının şəxsə qarşı ittihamın irəli sürüldüyü andan hesablandığı müəyyən edilmişdir. İttihamın mahiyyəti isə “Deveyer Belçikaya qarşı” işdə açıqlanmışdır: “Şəxs tərəfindən hər hansı cinayətin törədilməsinin rəsmi orqanlar (cinayət təqibi orqanları) tərəfindən ona elan edilməsi və ya bildirişin verilməsi ittihamın irəli sürülməsi hesab olunur” [5]. “Filip Bertin‐Mourot Fransaya qarşı” işdə ağlabatan müddətlə bağlı məhkəmə presedenti mükəmməl şəkildə müəyyən edilmişdir. Belə ki, qərarda qeyd olunur ki, Konvensiyanın 6‐cı maddəsinin birinci bəndində göstərilən müddət şəxsin formal ittiham edildiyi və ya ittiham orqanı tərəfindən şəxsin şübhəli hesab olunması üçün zəruri hərəkətlərin həyata keçirildiyi (müvafiq ölçü götürüldüyü) andan başlanır [6]. Deməli, bu müddət iş məhkəmədə baxılmamışdın əvvəl ibtidai araşdırma zamanı başlayır. Zəruri hərəkətlərə (tədbirlərə) şəxsin həbs edilməsi (tutulması), şəxsə rəsmi surətdə hər hansı cinayətin etməsi haqda bildirişin verilməsi (ittihamın elanı) və ya ibtidai araşdırmanın (cinayət təqibinin) başlanması daxildir [7].
işlərlə əlaqədar başlanma anının aşağıda göstərildiyi kimi fərqli olduğu nəticəsinə gəlirik: ibtidai araşdırmanın başlanması üçün qərarın qəbul edildiyi an [8]; həbs haqqında qərarın çıxarıldığı an [9]; axtarış haqqında qərarın çıxarıldığı an [10]; şəxsin faktiki tutulduğu an [11]; şəxsə ittiham 36 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ III nömrə elan edildiyi tarix [12]; şəxsin toxunulmazlıq hüququnun ləğv edildiyi an [13]; şəxsə ibtidai araşdırmanın başlanması və ya cinayət işinin məhkəməyə daxil olması barədə bildirişin verildiyi an [14]; və s. Ağlabatan müddətin bitmə anının (dies ad quem) müəyyən edilməsi onun başlanma vaxtından daha sadədədir. Belə ki, Avropa Məhkəməsinin mövqeyinə görə ölkədaxili prosedurlarda müddətin bitməsi işə baxan sonuncu insansiya məhkəməsinin qərarının çıxarılması ilə üst‐üstə düşür [15]. Müddətin başlandığı və bitdiyi vaxt çərçivəsində onun ağlabatan hesab edilməsi üçün konkret meyarlar presedentlərdə müəyyən edilmişdir. Belə ki, “Fridlender Fransaya qarşı” işdə müddətin ağlabatanlığı ilə əlaqədar meyarları aşağıdakı kimi təsbit etmişdir: 1. İşin mürəkkəbliyi; 2. Ərizəçinin davranışı; 3. Müvafiq hakimiyyət orqanın(qərar qəbul etmək səlahiyyətinə malik) davranışı; 4. Ərizəçinin məruz qala biləcəyi risklər. [16] Hesab edirik ki, Avropa Məhkəməsi ölkədaxili prosedurlarda cinayət işinə baxılması və işin həll edilməsi üçün sərf olunmuş müddəti ağlabatan hesab edib‐etməməsi səlahiyyətini məhz həmin meyarlar əsasında özündə saxlamış, digər tərəfdən konkret müddətlər müəyyən etməməklə üzv ölkələrə daxili şəraiti nəzərə almaq müstəqilliyi vermişdir. II. Azərbaycan Respublikası Cinayət‐Prosessual Məcəlləsində müddətə dair ümumi müddəalar və ağlabatan müddət Cinayət mühakimə icraatını müddətsiz təsəvvür etmək qeyri‐mümkündür. Müddətin qanunda təsbit edilməsi bir tərəfdən cinayət prosesini həyata keçirən orqanların fəaliyyətini vaxtında və səmərəli təşkilinə yardım edirsə, digər tərəfdən proses iştirakçılarının hüquq və azadlıqlarının təmin edilməsinə şərait yaradır. Azərbaycan Respublikasının Cinayət‐Prosessual Məcəlləsinin (bundan sonra CPM) XXIV Fəsli "Cinayət mühakimə icraatında müddətlər” adlanır və bütün proses boyu qanunda göstərilən ayrı‐ayrı müddətlərə dair ümumi müddəaları özündə əks etdirir. Həmin müddətlər CPM‐in 202.1‐ci maddəsinə əsasən saatlar, günlər, aylar və illərlə hesablanır. Müddətin həftələrlə hesablanması ümumi müddəalarda qeyd edilməsə də CPM‐in yalnız bir maddəsində – 59.2‐ci maddədə “Məhkəmə tərəfindən bəraət verilmiş, həmçinin barəsində cinayət təqibinə xitam verilmiş şəxsin tələbi ilə məhkəmə və ya istintaq orqanı iki həftə müddətində bu barədə həmin şəxsin əvvəlki və ya hazır ki, iş yerinə, təhsil aldığı yerə, yaşayış yerinə məlumat verməlidir” normasının dispozisiyasında istifadə edilmişdir. Hesab edirik ki, bu norma 29 dekabr 1998‐ci il tarixli 610‐IQ №li “Təhqiqat, ibtidai istintaq, prokurorluq və məhkəmə orqanlarının qanunsuz hərəkətləri nəticəsində fiziki şəxslərə vurulmuş ziyanın ödənilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun (bu qanun CPM‐dən iki il əvvəl qəbul olunub) 7‐ci maddəsindəki (maddə “Təhqiqat, ibtidai istintaq, prokurorluq və məhkəmə orqanlarının qanunsuz hərəkətləri nəticəsində fiziki şəxslərə vurulmuş fiziki və mənəvi ziyanın ödənilməsi” adlanır) müvafiq bəndi ilə eyni məzmunludur və qanundakı bu norma olduğu kimi CPM‐ə əlavə edilib. CPM‐in 202‐ci maddəsində, həmçinin müddətlərin hesablanması qaydası təsbit edilmişdir. Belə ki, cinayət mühakimə icraatı zamanı müddətlər hesablanarkən müddətin başlandığı saat və gün hesaba alınmır və müddətlər günlərlə hesablanarkən müddət birinci gün gecə saat 12‐də başlayır və müddətin sonuncu günü gecə saat 12‐də qurtarır [17]. Müddətlər aylar və illərlə hesablandıqda müddət sonuncu ayın müvafiq günündə qurtarır, həmin ayda müvafiq tarix yoxdursa, müddət ayın sonuncu günü qurtarır (məsələn, fevral ayı üçün). Ümumiyyətlə, müddətin qurtarması iş gününə düşmürsə, həmin gündən sonrakı birinci iş günü müddətin axırıncı günü sayılır [18]. Hesab edirik ki, qanunun bu müddəası şübhəli və təqsirləndirilən şəxsin hüquqlarının pozulması üçün şərait yaradır. Fikrimizi əsaslandırmaq üçün CPM‐in şübhəli şəxsin tutulma müddəti ilə bağlı müddəasını gözdən keçirmək olar. CPM‐in 148.4‐cü maddəsinə görə şübhəli şəxsin tutulma müddəti 48 saatdır və bu müddət heç bir halda uzadıla bilməz. Amma yuxarıda göstərilən normanı tətbiq etsək, belə çıxır ki, əgər müddətin sonu iş gününə düşmürsə (məsələn, istirahət günü, bayram günü) tutulmanın müddəti ondan sonrakı iş günü başa çatmış hesab olunur, deməli, şübhəli şəxs faktiki olaraq 48 saat yox, 72 Yüklə 0,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|