Qaydalar əsasında qurmalıdır Ali Məhkəmənin hakimi Nigar Rəsulbəyova
Yüklə 0,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 29 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ III nömrə
- Təqsirsirzlik prezumpsiyası
- 30 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ III nömrə
29 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ III nömrə əksini tapıb: Müdafiəçinin müdafiə etdiyi şəxsin qanuni mənafeyinə zidd olaraq hər hansı hərəkəti etmək, o cümlədən onun törədilmiş cinayətlə əlaqəsini təsdiq etmək, ona qarşı qaldırılmış mülki iddianı qəbul etmək, onun iştirakı ilə aparılan prosessual hərəkətlərdə iştirakdan imtina etmək və onun hüquqlarının həyata keçirilməsinə mane olması qadağan olunur. Əgər təqsirləndirilən şəxs təqsirini etiraf etmirsə və bəraət hökmünün çıxarılmasını tələb edirsə, müdafiəçi iş yüngülləşdirici halları tətbiq edərək təqsirləndirilən şəxsə yüngül cəzanın təyin edilməsini xahiş edə bilməz. Qanun təqsirləndirilən şəxsin bəraət alması və ya məsuliyyəti yüngülləşdirən halların aşkar edilməsi üçün müdafiəçidən bütün mümkün vasitələrdən istifadə etməyi tələb edir. Əgər müdafiəçi təqsirləndirilən şəxsin təqsirsizliyini sübut edə bilməyibsə, bu o demək deyil ki, onun təqsiri sübuta yetirilib. İttiham tam sübuta yetirilmədikdə, müdafiəçi 1) ittihamı onun əsasında olan sübutlara istinadən rədd edə bilər; 2) ittihamedici faktlarla zidd olan faktları sübut edə bilər; 3) ittihamı rədd edən fərziyyənin araşdırılmamasını göstərə bilər; 4) ittihamın əsaslandığı sübutların kifayət olmadığını göstərə bilər (10). Təqsirsirzlik prezumpsiyası Təqsirsizlik prezumpsiyası prinsipi ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsində əsas prinsiplərdən biridir və bir çox ölkələrin qanunvericiliyində öz əksini tapmışdır. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının 63‐cü maddəsinə görə, cinayətin törədilməsində təqsirləndirilən hər bir şəxs onun təqsiri qanunla nəzərdə tutulan qaydada sübuta yetirilməyibsə və bu barədə məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü yoxdursa, təqsirsiz sayılır. Təqsirsizlik prezumpsiyası prinsipi roma xüsusi hüququndan bizə gəlib çıxmışdır. (prezumption boni viri). Onun mənası o idi ki, mülki hüquq münasibətlərin hər bir iştirakçısı düzgün hərəkət etməlidir, əgər kimsə əksini iddia edirsə, onu sübut etməlidir. Kim iddia edirsə, o sübut edir. ‐ ci insumbit propatio qui dicit (non quingat) (11). Təqsirsizlik prezumpsiyası bir sıra beynəlxalq sənədlərdə də öz əksini tapmışdır. Bu prinsip həmçinin Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin qərarlarında da əsas prinsip kimi götürülür: «Təqsirsizlik prezumpsiyası ibtidai istintaqın bütün mərhələlərinə aiddir, o təkcə ittihamın mahiyyətinin araşdırılması ilə məhdudlaşmır» (12). Müstəntiqin təqsirləndirilən şəxs qismində cəlbetmə qərarı və prokurorun təsdiqi ilə tərtib etdiyi ittiham aktı istintaq orqanının yalnız təqsirləndirilən şəxsin təqsirliliyi barədə fikirlərini əks etdirir və həmin sənədlər sonradan məhkəmə üçün təqsirləndirilən şəxsin təqsirliliyi məsələsinin həlli üçün mühüm əhəmiyyət kəsb etmiş olsa da, bunlar heç cür təqsirləndirilən şəxs kimi cəlb edilən şəxsin təqsirliliyini təsdiq edən akt kimi qiymətləndirilə bilməz. Təqsirləndirilən şəxsin təqsirliliyi məsələsi qəti şəkildə yalnız məhkəmə iclasında, proses iştirakçılarının fəal iştirakı şəraitində işin bütün hallarının hərtərəfli, tam və obyektiv araşdırılması, istintaq və prokurorluq orqanlarının iş üzrə gəldiyi nəticələrin mükəmməl yoxlanılması təqdirdə çıxarılan məhkəmə hökmü ilə həll edilir. Təqsirsizlik prezumpsiyasının mahiyyəti məhz bunlarla izah olunur. Təqsirsizlik prezumpsiyası cinayət prosesi üzrə məhkəmə prosesinin sona çatması və hökmün qanuni qüvvəyə minməsinə qədər təqsirləndirilən şəxsin cinayətkar adlandırılmasını qadağan edir. Əgər hər hansı şəxs və ya dövlət orqanı cinayət prosesi üzrə icraatın aparıldığı dövrdə şəxsi cinayətkar adlandırırsa, bu, birbaşa olaraq təqsirsizlik prezumpsiyası prinsipinin pozuntusudur. Kütləvi İnformasiya Vasitələrində verilən kriminal xəbərlərdə, həmçinin istintaq orqanlarının yaydığı məlumatlarda cinayətin törədilməsində təqsirləndirilən şəxslərin cinayətkar adlandırılması, iradələri ziddinə onların televiziya kanallarında göstərilməsi, istintaq müddəti bitmədən dövlət orqanlarının bu barədə ətraflı məlumat verməsi adi hala çevrilib. Belə hallarda təqsirsizlik prezumpsiyasının pozulub‐pozulmaması və məsuliyyətin kimin üzərinə düşməsi bir sıra suallar yaradır. Çünki Cinayət‐Prosessual Məcəlləsində bu barədə konkret norma yoxdur. Şəxsin təqsirsizlik prezumpsiyası pozularsa, bunun hansı yolla aradan qaldırılması, bu barədə hansı orqana şikayət verilməsi, bu prinsipi pozana qarşı hansı cəza tədbirinin tətbiq edilməsi qanunvericilikdə göstərilməyib. Qanunvericilikdə bununla bağlı boşluq olduğuna görə, təqsirləndirilən şəxs kimə, hansı orqana müraciət edəcəyini bilmir. Digər tərəfdən, adi vətəndaşın, xüsusən media işçisinin yaxud dövlət orqanının məsuliyyətə cəlb olunması çətinlik yaradır.
30 A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ III nömrə Təbii ki, bu məsələyə münasibət birmənalı deyil. Bəzi müəlliflər ictimaiyyətin məhkəmə prosesinə münasibət bildirməsini söz azadlığı hüququ ilə əlaqələndirir. Belə ki, V. İbayev qeyd edir ki, söhbət hakimiyyət nümayəndələrinin məhkəmədə baxılan işlə bağlı qabaqcadan fikir söyləməsindən gedirsə, bu cür hallar yolverilməz hesab olunmalıdır. İctimaiyyətin məhkəmə prosesinə münasibət bildirməsinə isə bir qədər ehtiyatla yanaşmaq lazımdır. İctimaiyyət söz və fikir azadlığına malikdir. Söz azadlığı hüququ məhkəmə prosesinə münasibətin bildirilməsinə mane olmur (13). Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin təcrübəsinə nəzər salsaq, görərik ki, Avropa Məhkəməsi yalnız dövlət orqanlarının təqsirsizlik prezumpsiyasının pozulmasına görə məsuliyyət daşıması qənaətinə gəlib. Məhkəmə öz qərarlarında dəfələrlə qeyd edib ki, dövlət orqanları şəxsin təqsirsizlik prezumpsiyasını pozursa, bu Konvensiyanın 6.2‐ci maddəsinin pozuntusudur. Allene de Ribemont Fransaya qarşı (10.02.1995‐ci il tarixli qərar) məhkəmə işində Avropa Məhkəməsi təqsirsizlik prezumpsiyasının davam etməkdə olan cinayət istintaqları barədə digər dövlət məmurlan tərəfindən ifadə edilən, ictimaiyyəti şübhəli şəxsin təqsirkar olduğuna inanmağa sövq edən və səlahiyyətli məhkəmə orqanı tərəfındən faktların qiymətləndirilməsindən əvvəl onlara qiymət verən bəyanatlara da şamil olunduğunu vurğulayıb (14). Daha sonra «Fərhad Əliyev Azərbaycana qarşı» işdə (09.11.2010) Avropa Məhkəməsi bildirdi ki, səlahiyyətli məhkəmə orqanlar tərəfindən faktların qiymətləndirilməsindən əvvəl dövlət qurumlarının faktlara qiymət verən və şikayətçinin qanuna uyğun olaraq təqsirkar hesab edilməsindən əvvəl ictimaiyyəti onun təqsirkar olduğuna inanmağa sövq edən bəyanatlar yayması təqsirsizlik prezumpsiyasının pozuntusudur. Göründüyü kimi, Avropa Məhkəməsinin yanaşmasında da dövlət orqanlarının təqsirsizlik prezumpsiyası hüququnun pozuntusuna görə məsuliyyət daşıyır. Lakin media orqanları baş vermiş hər hansı cinayət barəsində məlumatlar yaydıqda, buna xüsusi ehtiyatla yanaşmalıdırlar, söz azadlığının olmasına baxmayaraq, cinayət törətməkdə şübhəli bilinən şəxsləri cinayətkar adlandırmaqdan çəkinməlidirlər. Qanunvericilikdə təqsirsizlik prezumpsiyasının pozuntusuna görə məsuliyyət tədbirlərinin, bu hüququ pozan şəxslərin və ya dövlət orqanlarının məsuliyyətə cəlb olunması məsələlərinin nəzərdə tutulmaması təcrübədə də bu sahədə bəzi çətinliklərə gətirib çıxarır. Əgər yalnız dövlət orqanlarının təqsirsizlik prezumpsiyasının pozuntusunda məsuliyyət daşımalı olmasını qəbul etsək, bu, media işçilərinin törədilən cinayət barəsində istənilən informasiyanı yaymasına, o cümlədən onun törədilməsində təqsirləndirilən şəxsin cinayətkar adlandırılmasına gətirib çıxara bilər. Bu da ictimaiyyət arasında həmin şəxsə qarşı mənfi münasibətin yaranmasına, onu artıq cinayətkar kimi görməsinə səbəb ola bilər. Buna görə də bu kimi neqativ halların qarşısını almaq üçün təqsirsizlik prezumpsiyasının həm media qurumları, həm dövlətin vəzifəli şəxslərinə yaxud dövlət orqanları tərəfindən pozulmasının qarşısı alınmalıdır. İstinadlar: (1) Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi: Konvensiyanın 5 və 6‐cı maddələri üzrə məhkəmə təcrübəsi. Bakı 2004. səh 197198; (2) Yenə orada səh 207; (3) Êàëèíîâñêèé Ê. Á. Ïðàâà ÷åëîâåêà è ïðîáëåìà ðàâíîïðàâèÿ ñòîðîí îáâèíåíèÿ è çàùèòû â óãîëîâíîì ïðîöåññå./Âñåîáùàÿ äåêëàðàöèÿ ïðàâ ÷åëîâåêà è ïðàâîçàùèòíàÿ ôóíêöèÿ ïðîêóðàòóðû. ÑÏá 1998. ñò. 3738; (4) Azərbaycan Respublikası Cinayət Prosessual Məcəlləsinin kommentariyası. Cinayət Mühakimə icraatının vəzifələri, əsas prinsipləri və şərtləri. Maddələr 8‐36. Bakı, Qanun‐2004. səh. 637 (5) Áîéêîâ À. Ä. Òðåòúÿ âëàñòü â Ðîññèè. Ì, 1997, ñò.208. Ðæåâñêèé Â. À., ×åïóðíîâà Í. Ì. Ñóäåáíàÿ âëàñòü â ÐÔ: êîíñòèòóöèîííûå îñíîâû îðãàíèçàöèè è äåÿòåëüíîñòè. Ì, 1998. ñò. 75; (6) Azərbaycan Respublikası Cinayət Prosessual Məcəlləsinin kommentariyası. Cinayət Mühakimə icraatının vəzifələri, əsas prinsipləri və şərtləri. Maddələr 8‐36. Bakı, Qanun‐2004. səh. 636; (7) Êàìèíñêàÿ Â. È. Ïîêàçàíèÿ îáâèíÿåìîãî â ñîâåòñêîì óãîëîâíîì ïðîöåññå. Ì. 1960, ñò. 16; (8) Ñàâè÷êèé Â. Ì. Äîêàçûâàíèå îáâèíåíèÿ â ñóäå./Ñîâåòñêàÿ þñòèöèÿ. 1970, ¹ 23, ñò. 4; (9) Ñàâè÷êèé Â. Ì. Ãîñóäàðñòâåííîå îáâèíåíèÿ â ñóäå. Ì. 1971, ñò. 166; (10) Òåîðèÿ äîêàçàòåëüñòâ â ñîâåòñêîì óãîëîâíîì ïðîöåññå. /Îòâ. Ðåä. Í.Â. Æîãèí. Ì.Þðèä.ëèò. 1973. www.kalinovskyk.boom.ru/b/td1973/; (11) Î. Áóòîðîâà. Ðåàëèçàöèÿ êîíñòèòóöèîííîãî ïðèíöèïà ïðåçóìïöèè íåâèíîâíîñòè â óãîëîâíîì ïðîöåññå. Ïðàâî è æèçíü. ¹ 18 1998, ñò. 61; (12) Minelli İsveçrəyə qarşı qərar 25 mart 1983; (13) Azərbaycan Respublikası Cinayət Prosessual Məcəlləsinin kommentariyası. Cinayət Mühakimə icraatının vəzifələri, əsas prinsipləri və şərtləri. Maddələr 8‐36. Bakı, Qanun‐2004. səh. 486; (14) Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi: Konvensiyanın 5 və 6‐cı maddələri üzrə məhkəmə təcrübəsi. Bakı 2004. Yüklə 0,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|