QəRİbov asəF ƏZİzov anar
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
160 Mülki Məcəllə və Azərbaycan Respublikasının digər qanunve- ricilik aktları ilə tənzimlənir. İcarəyə milli iqtisadiyyatın bütün sahələrində yol verilir və o, mülkiyyətin bütün formalarının və növlərinin əmlakı barəsində tətbiq edilə bilər. İcarə münasibətlərinin obyekti ola bilməyən əmlakın dairəsi və növləri Azərbaycan Respublika- sının qanunvericiliyi ilə müəyyən edilir. Əmlakı icarəyə vermək hüququ mülkiyyətçiyə, əmlakı icarəyə vermək üçün onun vəkil etdiyi orqanlara, təşkilatlara və fiziki şəxslərə, habelə əmlak üzərində digər əşya hüquqlarma malik olan şəxslərə - icarəyəverənlərə - məxsusdur. Xarici dövlətlərin hüquqi və fiziki şəxslərinin icarəsinə dövlət və bələdiyyə mülkiyyəti obyektləri yalnız mülkiyyətçinin razılığı ilə verilir. Hər hansı hüquqi və fiziki şəxs icarəçi ola bilər. İcarəçilərin ixtiyarı var ki, könüllülük əsasında assosiasiyalar, ittifaqlar, başqa birliklər yaratsınlar, onların fəaliyyətini maliy- yələşdirsinlər və nizamnamələrə uyğun olaraq sərbəst surətdə onların tərkibindən çıxsınlar. Əmlakın icarəyə verilməsinin onun kreditlə satışından fərqi ondan ibarətdir ki, icarə zamanı mülkiyyət hüququnun başqasına keçməsi nəzərdə tutulmur: əmlakın sahibi (icarə- yəverən) icarə müddətində də əmlak üzərində sahiblik hüqu- qunu saxlayır, əmlakı icarəyə götürən (icarəçi) isə icarə müd- dətində yalnız əmlakdan istifadə hüququ əldə edir. Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə uyğun olaraq icarəçi icarəyə götürdüyü əmlakı sata, başqasına verə, bağışlaya və əmlak sahibinin icazəsi olmadan onu dəyişdirə bilməz. Əmlak sahibləri - icarəyəverənlər - öz əmlaklarını müəyyən müddətə və müəyyən haqq müqabilində istifadə üçün icarəçilərə verirlər. İcarəçi tərəfindən əmlakın icarəyə götürül- məsi onun kreditlə alınmasına nisbətən daha sərfəlidir. Ona 161 görə də icarəçilər çox vaxt əmlakı kreditlə almaqdansa onu icarəyə götürməyə üctünlük verirlər. Məsələn, icarəçiyə bina tikmək üçün qaldırıcı kran lazımdırsa onu qiymətinin müəyyən hissəsini ödəməklə icarəyə götürmək, satın alıb bina tikilib qurtardıqdan sonra ucuz qiymətə satmaqdan daha sərfəlidir. Və ya bir qrup biznesmenə təcili olaraq tikinti meydançasına uçmaq tələb olunduqda təyyarəni satın almaqdansa, onu ekipajı ilə birlikdə icarəyə götürmək daha sərfəlidir. İcarəçinin ödəniş qabiliyyətli olub-olmaması nöqteyi- nəzərindən icarəyəverənlər tərəfindən əmlakın icarəyə verilmə- si onun kreditlə satılmasından sərfəlidir. Belə ki, əgər icarəçi icarə haqqını ödəmək qabiliyyətini itirərsə, icarəyəverən əmlak üzərində mülkiyyət hüququnu saxladığından o, əmlakın icarəyə verilməsi haqqında müqaviləni poza (lazım gəldikdə məhkəmə yolu ilə), əmlakı geri ala və onu başqasına icarəyə verə bilər. Əgər icarə müqaviləsində icarə haqqının istehsal edilən məhsullar satıldıqdan və icarəçinin mənfəət əldə etdikdən sonra ödənilməsi nəzərdə tutularsa, istehsal vasitələrini icarəyə götü- rən daha az vəsait sərf etməklə sahibkarlıq fəaliyyətini həyata keçirə bilər. Nəhayət, daha iri və güclü icarə şirkətlərinə kommersiya fəaliyyətini həyata keçirmək üçün, kiçik istehlakçılara nisbə- tən, banklardan və kredit təşkilatlarından əlverişli şərtlərlə kredit almaq daha asandır. İcarə müqavilələrinin bir çox növlərinin olmasına bax- mayaraq, icarəyə sahibkarlıq fəaliyyətinin vahid növü kimi baxılır. Təcrübədə icarənin aşağıdakı növlərinə rast gəlinir. I. Operativ icarə. İcarəyə şəxsi mülkiyyətdə olan kiçik təsərrüfat ləvazimatları ilə yanaşı, iri şirkətlərə məxsus avialay- nerlər, gəmilər, texnoloji qurğular, müəssisələr və s. daşınan və daşınmaz əmlaklar verilə bilər (Azərbaycanda mövcud qanun- 162 vericiliyə əsasən dövlət mülkiyyətində olan əmlak da icarəyə verilə bilər). Operativ icarə obyektin (əmlakın), onun amortizasiyası müddətinə, dəfələrlə istifadə edilmək üçün içarəçinin sərən- camına və müvəqqəti istifadəsinə (və ya yalnız müvəqqəti istifadəsinə) verilməsini nəzərdə tutur. Bu zaman icarəyəverən obyektin vaxtında və keyfiyyətlə icarəçiyə verilməsinə cavab- dehdir. Bununla yanaşı, icarəçinin sərəncamında olan əmlakın xarab olması və ya itirilməsi üzrə risklər də icarəyə-verənin üzərinə düşür. İcarənin müddəti nə qədər az olarsa, icarəyə- verən icarəyə verilən əmlaka daha tez-tez texniki xidmət göstərir və onu təmir edir. İcarə müddəti qurtardıqdan sonra icarəçi obyekti (əmlakı) icarəyə-verənə qaytarmalıdır. 1. Qısamüddətli icarə (rentinq). İcarənin bu növü icarə müqaviləsinin bir neçə saatdan bir neçə ay müddətinə imza- lanmasını (bağlanmasını) nəzərdə tutur. Bu cür icarə növünə aşağıdakılar aid edilə bilər: - kənd təsərrüfatı maşın və mexanizmlərinin icarəsi (şumlama, yığım və s. işlərin yerinə yetirilməsi üçün); - minik və yük avtomobillərinin icarəsi; - yol-nəqliyyat tikinti maşınlarının və digər hərəkət edən əmlakın icarəsi. 2. Ortamüddətli icarə (hiring). İcarənin bu növü üzrə müqavilələrin müddəti bir neçə aydan 2-5 ilə qədər ola bilər. İcarənin obyekti yuxarıda (qısamüddətli icarədə) qeyd olunan- lar ola bilər. Orta müddətli icarədə texniki xidmət üzrə öhdəlik- ləri çox zaman icarəçi öz üzərinə götürür. İcarəçi həmçinin maşın və mexanizmləri, nəqliyyat vasitələrini idarə edən işçilə- rinin sığortalanmasını öz üzərinə götürür. II. Maliyyə icarəsi (lizinq). XX əsrin 70-ci illərindən etibarən sənayecə inkişaf etmiş ölkələrdə maliyyə icarəsi geniş yayılmağa başlamışdır. Maliyyə icarəsi zamanı gələcək icarəçi özünə lazım olan icarə obyektini əsasən özü seçir, obyekti Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|