Qo’y va echkilarni xalq xo’jaligidagi ahamiyati Qo’yda nasilchilik ishlari Qo’ylarni urchitish

O‘rtacha mayin jun - hammasi dag‘al momiq (tukning in­gichkaligi 25-30 mkm yoki ortiq) tuklardan yoxud qisman dag‘al momiq va qisman oraliq tukka yaqinroq jundan ibo­rat. Mayin va o‘rtacha mayin junlar bir jinsli jun turla­riga kiradi.Dagal jun - momiq, oraliq tuklar va qillardan tashkil topgan, ba’zan o‘lik va quruq tuklar juda ko‘p aralashgan bo‘ladi.O‘rtacha dag‘al jun - momiq, oraliq tuklar va ingichka qillardan iborat. U dag‘al jundan momig‘i ko‘pligi, yog‘ ara­lash ter juda ko‘p shimilganligi, ancha ingichka qillar aralashganligi bilan farq qiladi. Qo‘y juni iflos bo‘ladi, shuning uchun u qirqilganidan keyin yuvib, yog‘ aralash teridan va yopishib qolgan boshqa narsalardan tozalanadi. Fabrikada yuvilgan toza jun yopishitiriladi. Toza jun vaznining iflos jun vazniga nisbati (foiz hisobida) toza jun chiqishi deb ataladi. Bu nisbat mayin junda 30-50% ga, dag‘al junda 55-75% ga teng.Qo‘ylarni go‘shtga boqishOdatda, qo‛ylar ikki xil usulda - yaylovda va qo‛lda boqiladi.Qo‘ylarni yaylovda boqish eng arzonga tushadigan va keng tarqalgan usul hisoblanadi. Bunda ularning vazni 25-40 foizgacha ortadi, go‘sht va yog‘ining sifati yaxshi bo‘ladi. Yoshiga ko‘ra brak qilingan qorakul qo‘ylar, nasl olish uchun yaroqsiz quchqorlar va asosan dumbali erkak quzilar go‘shtga boqish uchun ajratiladi va ulardan yoshi, jinsi, fiziologik holatiga qarab poda tuziladi.
Agar brak qilingan qo‘ylar erta bahordan yaylovda boqilsa, ular yaxshi semiradi va kuldan kushimcha yem-xashak berishga extiyoj qolmaydi. Lekin go‘shtga boqiladigan davrda ularni kuniga uzok, masofaga harakat qildirish yaramaydi. Chunki bu ularning semirishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.Qo‘ylar yaylovda boqilganda ularga vaqti-vaqti bilan osh tuzi va mineral qushimchalar berib turish semirishini jadallashtiradi. Dumbali qo‘ylarning yaylovda boqish ko‘p miqdorda go‘sht va yog‘ yetishtirish imkonini beradi.Qo‘ylarni qulda boqish mahsulot tannarxining bir oz qimmatlashib ketishiga sabab bo‘lishi bilan birga, qo‘ylar qiska vaqt ichida yaxshi semiradi. Kuylarni bo‘rdoqiga boqish yaxshi tashkil etilgan ilg‘or xo‘jaliklarda ularning sutkalik semirishini 250-280 g ga oshirishga erishilmoqda va ko‘plab sifatli quy go‘shti yetkazib berish borasida ko‘pchilikka ibrat bulmoqda.Jun qirqimi qo‛ychilikda eng mas’uliyatli davr hisoblanadi. CHunki junning sifati va mikdori ma’-lum darajada uni qanday tashkil qilib o‛tkazilishiga bog‛liq.Qo‛ylarning juni mahsulot yo‛nalishiga qarab yi-liga bir yoki ikki marta qirqib olinadi. Masalan, mayin va yarim mayin junli qo‛ylarning juni bir marta, dag‛al va yarim dag‛al junli qo‛ylarning juni ikki marta qirqiladi. Qo‛ylar juni ilgarilari aso­san qo‛lda qirqib olinar edi, hozirgi vaqtda mashin-kada olinmokda.O‛zbyekistonda qo‛ylar juni bahorda - aprel oyida, kuzda - sentyabr va oktyabr oylarida qirqiladi. Bunda ob-havo sharoitini hisobga olish kerak bo‛ladi. Qo‘y va echkilarning xalq xo‘jaligidagi ahamiyati. Qo‘ychilik fermalarida ona qo‘ylar, qo‘chqorlar, qo‘zi va to‘xlilar guruhi mavjud. Shu guruhlarga qarab, qo‘yxona yoki hayvonlar 500-600 bosh ona qo‘yga mo‘ljallangan, qo‘zilar uchun iliq xonali qo‘yxona-qo‘tonlar, yosh qo‘ylar uchun 800 o‘rinli qo‘yxonalar, sovliqlarni sun’iy qochirish va jun qirqish uchun yengil binolar quriladi. Har bir qo‘yxona qo‘tonga yaqin joyda qishga jamg‘arilgan yem-xashak g‘aramlari va yaylovlar bo‘ladi. Qo‘ychilik xalq xo‘jaligida muhim ahamiyatga ega. U insonni qimmatli go‘sht, yog‘ va sut bilan ta’minlaydi. O‘rta Osiyo xalqlari qo‘y go‘shtini sevib iste’mol qiladilar va xilma-xil ovqatlar tayyorlaydilar. Chorvachilikning boshqa birorta sohasi qo‘ychilik singari xilma-xil mahsulot berolmaydi. Qo‘ychilik go‘sht, sut va yog‘dan tashqari jun, qorako‘l te'ri va charm mahsuloti yetkazib beradi. Qo‘ychilikning asosiy va qimmatli mahsulotlaridan biri uning mayin junidir. Qo‘y junidan qimmatli kiyim-kechaklar tiqiladi va gazmollar to‘qilib hayotimizning turli sohalarida ishlatiladi.Shorvachilikning qorako‘l qo‘ylari va terilari yetishtirish bilan shug‘ullanadigan tarmog‘i. Mo‘yna sanoati uchun xom-ashyo yetkazib beradi. Naslchilik ishla­ri yo‘lga qo‘yildi, har qaysi xo‘jalikda nasldor mollar fermasi tashkil etildi, qorako‘l terilari sifati yaxshilandi. O‘zbekistondagi qorako‘l naslchilik xo‘jaligida qora rangli qorakul terilarini takomillashtirdi, qorako‘l qo‘ylarining «Qoraqum» turini yetishtirdi. Qorako‘lchi seleksionerlar shu usul asosida qorako‘l qo‘ylarining «Muborak», «Nishon» «Konimex», «Jinov», «Ravnina» va boshqa sermaxsul zotdor turlarini chiqardilar.Qorako‘lchilikda naslchilik ishlarining asosiy vazifasi qorako‘l terini ko‘plab yetishtirish, teri sifatini tobora yaxshilash, ayniqsa, yarim dora qalami gulli jaket nav terilarni ko‘proq beradigan zotdor turlarini takomillashtirishdan qora rangli teri yetishtirish bilan bir qatorda ko‘k sur, guligaz (pushti) va boshqa qimmatbaho rangli terilar yetishtirishni ko‘paytirishdan iborat. Naslchilik ishlarini to‘g‘ri yo‘lga qo‘yish va tartibli ravishda olib borish maqsadida xo‘jaliklar naslchilik zavodlari, nasl - reproduksiya xo‘jaliklari va tovar xo‘jaliklari turiga ajratildi. Naslchilik zavodlarining asosiy vazifasi qorako‘l qo‘nlarining zot xususiyatlarini tubdan o‘zgartirish, sermahsul yangi barra turli, qimmatbaxo belgili qorako‘l qo‘ylarini, ularning yangi-yangi liniyalarini, zotdor turlarini yetishtirish, nasldor qo‘chqorlarni ko‘paytirish va mahsulot xo‘jaliklarini to‘liq ta’minlashdan iborat.Qo‘ylar junining ingichkaligiga qarab mayin junli, o‘rtacha mayin va dag‘al junlilarga bo‘linadi.Mayin junli qo‘ylarga ko‘p tarqalgan merinos zot qo‘ylar kirib sovliqlarining og‘irligi 50-60 kg, qo‘chqorlariniki 100-110 kg keladi va har biri o‘rtacha 4-5 kg jun beradi. Bularning terisidan issiq po‘stinlar tiqiladi.